صنعت هوانوردی ایران وضع موجود و چشمانداز
در اهمیت نظام حمل‌ونقل کارآمد همین بس که کارشناسان و صاحب‌نظران آن را به نیروی محرکه یا موتور توسعه کشورها تعبیر می‌کنند و کارآمدی و توانمندی آن را زمینه‌ساز توسعه پایدار و عدالت‌محور می‌‌‌دانند. عملکرد و سودمندی صنعت حمل‌ونقل هوایی نسبت به سایر روش‌های حمل‌ونقل شاید فراتر از ارائه خدمات جابه‌جایی و نقل و انتقال باشد، چراکه حمل‌ونقل هوایی با کاهش زمان و افزایش کیفیت سفر و ایجاد سرعت در دسترسی به امکانات در هر نقطه‌‌‌ای از جهان زندگی اقتصادی، نگرش‌‌‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع را متاثر کرده است.
بر اساس مطالعات و بررسی‌‌‌های صورت‌گرفته، به لحاظ اشتغال‌زایی صنعت هوایی ۳.۱ برابر سایر مشاغل مولد است و به ازای ۱۰۰ شغل در آن، تقاضا برای ۶۱۰ شغل در صنایع دیگر ایجاد می‌شود. این موضوع مهمی است که باید در بررسی آثار متعدد توسعه حمل‌ونقل هوایی بیش از پیش به آن پرداخته شود. صنعت هوایی و هوانوردی از جمله ابزارهایی است که دولت‌‌‌ها با توسعه آن می‌توانند در جهت رشد و شکوفایی اقتصادی خود از آن استفاده کنند.
درکشور ما نیز اگرچه صنعت هوایی و هوانوردی نسبت به بسیاری از کشورهای منطقه از سابقه و عمر طولانی‌تری برخوردار است، اما به دلیل تحریم‌‌‌های ظالمانه کشورهای غربی پیرامون صنعت هوایی کشور، این صنعت مهم با مشکلاتی مواجه شده که البته تحریم‌ها علت اصلی تمام مشکلات موجود نبوده و به دلایل متعدد باید گفت در ادوار گذشته و هم‌‌‌اکنون از ظرفیت‌‌‌ها و فرصت‌‌‌های این صنعت آنچنان که شایسته است استفاده خلاقانه در افزایش درآمد سرانه و تولید ناخالص داخلی و در نهایت رشد اقتصادی پایدار کشور نشده است.
بنابراین با توجه به اهمیت روزافزون این صنعت برای اقتصاد کشور می‌توان با جرات گفت به دلیل ظرفیت‌‌‌های بسیار بالا و متنوع کشور در صورت اتخاذ راهبردهای هوشمندانه و نوین و همچنین استفاده از مدل‌‌‌های نوین مدیریتی می‌توان از این ظرفیت برای برآورده‌‌‌سازی تقاضای داخلی و نیز ورود به عرصه رقابت با رقبای خارجی، درآمدزایی حداکثری، افزایش بهره‌‌‌وری، ارتقای سطح کیفی و در نهایت توسعه صنعت حمل‌ونقل هوایی استفاده کرد.
تحلیل حاضر بر اساس تجربیات میدانی و پژوهش‌‌‌های انجام‌شده توسط نگارنده و داده‌‌‌های در دسترس از منابع رسمی در صنعت حمل‌ونقل هوایی جمع‌‌‌آوری شده و متغیرهای موثر بر وضعیت صنعت هوایی در این نوشتار شامل تعداد شرکت‌های هواپیمایی فعال، ناوگان زمین‌‌‌گیر، میزان رضایت و نارضایتی کارکنان و مسافران، مشکل نقدینگی شرکت‌های هواپیمایی و نرخ بهره‌‌‌وری این شرکت‌هاست و همچنین، مدل رگرسیون چندگانه برای تحلیل داده‌‌‌ها به کار گرفته شده است.
در خصوص وضعیت کنونی صنعت هوانوردی کشور باید اذعان کرد، طبق آمار موجود درحال حاضر ۲۹ شرکت هواپیمایی دارای مجوز وجود دارد که تنها ۱۵ شرکت در حال فعالیت هستند. این موضوع نشان‌‌‌دهنده محدودیت در رقابت و تنوع خدمات است. در خصوص ناوگان هوایی کشور می‌توان گفت، از مجموع ۳۰۵ فروند هواپیمای موجود، حدود ۶۰درصد به دلایل مختلف زمین‌‌‌گیر هستند که این وضعیت به طور مستقیم بر افت کیفیت خدمات و رضایت مشتریان تاثیرگذار است.
مدیریت منابع انسانی، عامل مهم دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. کاهش نیروی انسانی باکیفیت و عدم‌تناسب خدمات و حقوق دریافتی متخصصان تراز اول در تمام حوزه‌‌‌ها از خلبانان، مهمانداران، مهندسان و تکنسین‌‌‌های فنی و سایر بخش‌‌‌ها نیز موجب تصمیم به مهاجرت نخبگان این صنعت شده و یکی از چالش‌‌‌های اساسی محسوب می‌شود.
تورم نیروی انسانی غیر متخصص نیز یکی از مشکلات جدی شرکت‌های هواپیمایی دولتی و خصولتی محسوب می‌شود و همچنین نارضایتی کارکنان و بعضا تغییرات پی‌‌‌درپی مدیریتی مخصوصا در بخش‌‌‌های تخصصی سبب شده تا یکی از ستون‌‌‌های بااهمیت هوانوردی که سرمایه‌‌‌های انسانی است، متزلزل شود. از دیگر چالش‌‌‌های بااهمیت صنعت هوانوردی کشور می‌توان به مشکلات اقتصادی و مالی اشاره کرد. مشکلات نقدینگی و تاثیر تحریم‌‌‌های ظالمانه به‌‌‌ویژه در بخش استفاده از منابع مالی بین‌الملل و خارجی (به عنوان روشی فراگیر در دنیا برای تامین مالی خرید هواپیما) و عدم‌تخصص مدیران ارشد صنعت هوایی در بهره‌مندی از شیوه‌‌‌های متنوع تامین مالی (استفاده از ظرفیت‌‌‌های بازار پولی و مالی) نیز صنعت هوانوردی کشور را با مشکلات متنوعی درگیر کرده و بر توسعه اقدامات اصلاحی تاثیر منفی گذاشته است.
به عقیده نگارنده، در حالی که مشکلاتی مانند نارضایتی کارکنان و مسافران و همچنین مشکل نقدینگی مساله‌‌‌ساز شده است، می‌توان از استراتژی جذب سرمایه‌‌‌های سرگردان و فرصت ارتباطات ایرانیان نخبه در سراسر جهان برای رشد صنعت هوانوردی بهره جست.
افزایش تعداد شرکت‌های هواپیمایی و بهبود نرخ بهره‌‌‌وری می‌تواند به بهبود وضعیت صنعت کمک کند. نظریه درهای باز صنعت هوایی و استقبال از ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به‌‌‌ویژه در شرایط تحریم‌‌‌های ظالمانه می‌تواند در جهت افزایش تعداد بازیگران این صنعت کمک‌‌‌کننده باشد.
