صادرات شیرین
چقدر شکلات صادر می‌کنیم؟
در حال حاضر کیفیت صادرات ما کماکان در منطقه کم نیست اما ایجاد مقررات زائد باعث جلوگیری از صادرات کشورمان شده است. پرسشی که پیش می‌آید این است که چرا باید این‌طور شود؟ پاسخ مشخص است. زیرا فردی که هیچ اطلاعی از صادرات ندارد، با معلومات اندک در این قبیل مسائل و دادوستدها، شب می‌نشیند فکر می‌کند، صبح مقررات می‌گذارد و حکم می‌کند که باید اجرا شود. بنابراین صادرکننده به ناگه با در بسته پیش‌رویش مواجه می‌شود. در حالی که کار را باید به کاردان سپرد، زیرا در غیر این صورت نتیجه‌اش اتفاق‌هایی می‌شود که الان شاهد آن هستیم.
به‌رغم اینکه کشور ما به عراق کمک کرده، هنوز که هنوز است برای صدور کالا، ماشین‌های ما نمی‌توانند وارد عراق شوند. چون باید در مرز کالاهایشان را به کامیون‌های عراقی تحویل دهند، در صورتی که من شاهد بودم کامیون‌های ترک به راحتی می‌روند دور می‌زنند و کالایشان را پیاده می‌کنند و برمی‌گردند. این قبیل مسائل یکسری امتیازهایی است که کشورهای دیگر دارند و ما نداریم. امتیازهایی که به هیچ عنوان نمی‌توان آن را انکار کرد. چندی پیش، یکی از دوستانی که صادرات بستنی داشت، گفت به دلیل اینکه تحویل بار طول کشیده است و کامیون‌های عراقی لب مرز بار او را دیر تحویل گرفته‌اند، مجبور شده است کل بار بستنی را در همان محل خالی کند، زیرا ذوب شده بود. بنابراین انتظار بر این است که اولین اقدام آقای پزشکیان مقررات‌زدایی باشد؛ یعنی مقررات زائد را کلاً ملغی کرده و از نو تدوین کند. متاسفانه هر روز با مقررات جدید مواجه می‌شویم، بدون اینکه در نظر بگیریم کجا از این مقررات می‌توانیم اثرات مثبت بگیریم.
در نتیجه اگر راه برای صادرات درست مانند قدیم باز شود و بخش خصوصی نیز بتواند مانند کشورهای دیگر کار خود را به نحو احسن انجام دهد، انواع مختلفی از شکلات‌ها و شیرینی‌های ایرانی می‌توانند در زمینه صادرات فعالیت‌های گسترده‌شان را بیشتر کنند و حرفی برای گفتن داشته باشند. زیرا همه ما می‌دانیم که فعالیت‌های صادراتی در زمینه محصولات مختلف امکان‌پذیر است که از جمله بهترین آنها شکلات است. این محصول می‌تواند در زمینه ارسال به کشورهایی از جمله عراق و افغانستان بیشترین بازدهی را داشته باشد.
نکته بعدی در این راستا، اهمیت مواد افزودنی است که علیه آن تبلیغات سوء کم نشده است. افزودنی‌ها به‌طور کلی برای بهبود کیفیت و بیشتر شدن زمان ماندگاری به مواد غذایی افزوده می‌شود و اگر نباشد یقیناً، هم ضایعات بیشتری خواهیم داشت و هم اینکه تا حد زیادی غذاهای باکیفیت را ملاحظه نخواهیم کرد؛ در نتیجه در رقابت با واردات دچار مشکلات زیادی خواهیم شد.
بنابراین تقریباً می‌توان گفت مصرف افزودنی‌ها یک جبر است که باید برای فرآیند به مواد غذایی اضافه شود. اما از دید عموم و به دلیل تبلیغاتی که شده، این‌طور جا افتاده که ماده افزودنی ضرر دارد. در حالی که این موضوع درست خلاف واقع است، زیرا بسیاری از این افزودنی‌ها در جهت بهبود کیفیت خود ماده غذایی و سلامت‌محور بودن آن کمک می‌کند. تبلیغات سوئی که در مورد افزودنی داریم، ریشه در بی‌اطلاعی از این داستان‌ها دارد. از بعد دیگر، منافع عده‌ای خاص را نیز دربر می‌گیرد. مثلاً بارها شاهد این‌طور تبلیغ‌ها بوده‌ایم که در آن می‌گوید تولید سنتی فلان کالا، بدون افزودنی. استفاده از واژه بدون افزودنی یک نوع تبلیغ علیه افزودنی است. در صورتی که افزودنی ما عمدتاً از خود مواد گیاهی و یکسری منابع حیوانی استخراج می‌شود. مانند ژلاتین که پروتئینی نسبتاً مرغوب است که از قضا برای بدن نیز مفید است. اما در ذهن ما این‌طور جا انداخته‌اند که به‌طور کلی افزودنی است و به درد نمی‌خورد. یا اینکه ماده‌ای در گیاهان وجود دارد به نام تکتین یا گوار، که صمغ‌هایی که از آن استخراج می‌شود طبیعی است. در صنعت نوشیدنی‌ها، از این صمغ طبیعی برای تثبیت مواد اولیه نوشیدنی‌های شکلاتی و آبمیوه‌ها استفاده می‌شود.
تمام افزودنی‌ها الهام‌گرفته از خود طبیعت است. چیزی نداریم که بدون اینکه در طبیعت باشد، افزودنی خطاب کنیم و مانع از مصرفش شویم. حتی داخل سیبی که شما می‌خورید ماده نگهدارنده‌ای وجود دارد که به نان اضافه می‌کنیم. بنابراین در کل، ریشه اولیه افزودنی‌ها طبیعی است و سنتتیک بسیار کمی دارد. پس باید این داستان را خوب جا بیندازیم که وقتی می‌گوییم افزودنی، عملاً از موضوع بدی صحبت نمی‌کنیم، زیرا در حقیقت افزودنی‌ها برای بهبود کیفیت غذاست و این باعث می‌شود که ما با سلامت بیشتر و بهتر زندگی کنیم.
مثلاً خود کاکائویی که شکلات را به وجود می‌آورد، یک نوع افزودنی است و در حقیقت سرشار از فلاونوئیدهاست. فلاونوئیدها به‌طور گسترده‌ای در گیاهان توزیع می‌شوند و عملکردهای زیادی دارند. فلاونوئیدها مهم‌ترین رنگدانه‌های گیاهی برای رنگ‌آمیزی گل‌ها هستند که در گلبرگ‌ها برای جذب حیوانات گرده‌افشان، رنگدانه‌های زرد یا قرمز و آبی تولید می‌کنند و اتفاقاً خاصیت ضدسرطانی دارند.
هیچ کدام از افزودنی‌ها چیزهای بدی نیستند. اگر موادی اضافه می‌شود، در مورد روغن‌هاست که آن هم قابل کنترل است. در این زمینه، از روغن‌هایی که برای سلامت جامعه مشکل ایجاد نمی‌کند استفاده می‌کنیم و در آن زمینه آزاد هستیم و دستمان باز است. توجه به کیفیت برای ما اهمیت بسیاری دارد، اما متاسفانه در کشورمان بر سر یکسری از مسائل دچار تناقضاتی هستیم که از مسئولانی نشات می‌گیرد که زحمت مطالعه به خودشان نمی‌دهند و وقتی می‌خواهند تصمیم بگیرند، تصمیمات درست نمی‌گیرند. این باعث می‌شود ما از خیلی از مواردی که در دنیا وجود دارد محروم شویم.
انگار یک حفاظ دور خودمان کشیده‌ایم و مدام تکرار می‌کنیم که کاری با جهان نداریم. این دیدگاه باید به نوعی تغییر کند، زیرا تا وقتی چنین تفکراتی تغییر نکند ما همواره دچار مشکل خواهیم بود. در نتیجه چاره‌ای نداریم جز اینکه از دیگران تبعیت داشته باشیم و برای خودمان کاری انجام نمی‌دهیم.
کدام دانشگاه علوم پزشکی را در ایران سراغ داریم که بر روی حتی دو ماده افزودنی کار کرده و اثراتش را روی مردم دیده باشد که خوب است یا بد؟ متاسفانه جامعه چشمش را به تبلیغات دوخته است و طبق همان روال مصرف می‌کند. حتی به تولیدکنندگان مواد افزودنی خرده می‌گیرند که نباید فروش داشته باشند. هیچ دلیلی هم متاسفانه ارائه نمی‌شود، فقط می‌گویند بهداشت عمومی به خطر می‌افتد، در حالی که قضیه کاملاً برعکس است. با اعمال این قبیل سلیقه‌ها و موارد، نه‌تنها درست عمل نمی‌کنیم، بلکه بهداشت عمومی را هم به خطر می‌اندازیم. سوئیس امروزه تولیدکننده بهترین شکلات در دنیاست و صادرات عمده‌ای هم از این بابت دارد که هیچ‌کدام هم متعلق به این کشور نیست. شکلات عمدتاً متشکل از روغن، شکر، کاکائو و یکسری از افزودنی‌هاست که می‌تواند در جهت بافت و... اثرات بهتر گذاشته و طعم بهتری ایجاد کند. بنابراین نگاه کنید آن کشوری که هیچ‌کدام از اینها را ندارد به دنیا شکلات صادر می‌کند، ما هم در آن وضعیت می‌توانیم ایران را بالا ببریم و صادرکننده شویم. استعدادی که در زمینه تولید مواد غذایی در ایران داریم، در هیچ‌کدام از کشورهای منطقه نداریم. ما از ترک‌ها پیش بودیم، اما به دلیل ایجاد یکسری مقررات زائد و در حقیقت من‌درآوردی و بی‌تجربگی و ندانم‌کاری برخی از مسئولان، عقب نشستیم و در عمل می‌توان گفت که به قهقرا رفتیم، زیرا با این روند نمی‌توانیم صادرکننده خوبی در منطقه باشیم. وقتی که دست صادرکنندگان را می‌بندند تا حرکت نکنند، طبیعی است که حرکت هم نخواهند کرد.
اگر بخواهیم مجدد صادرات اقلامی از قبیل شکلات را افزایش دهیم، چاره‌ای جز این نداریم که یکسری افراد کاردان و باتجربه را در این سمت‌ها بگذاریم. وقتی هرکسی که هیچ اطلاعی از این تخصص‌ها ندارد، به خاطر رابطه سمت می‌گیرد، نتیجه می‌شود چنین اتفاقاتی که در حال حاضر شاهد آن هستیم. به این دلیل که طبیعتاً کار آن شخص رونق بخشیدن به صادرات یک کشور نیست. خیلی‌ها هستند که کاردانی و تجربه دارند و مومن و آگاه به خیلی از مسائل‌اند. چرا از اینها استفاده نکنیم؟ نه اینکه افرادی را بگذاریم که ارتباطی با کارهایی که به آنها محول می‌شود نداشته‌اند و ندارند و جز ایجاد مشکل، کاری برای ما نمی‌کنند.
در این راستا، برخی گمان دارند که تحریم‌ها بر چنین مسائلی تاثیرگذار است. در حالی که شخصاً معتقدم بیشتر، این تحریم‌های داخلی است که اوضاع را بدتر می‌کند. ما اصلاً در کشور مشکل تحریم بیرونی در زمینه مواد غذایی نداریم که برخی روی آن موج‌سواری می‌کنند، اما متاسفانه تعدادی هستند که می‌خواهند مشکل ایجاد کنند و فریاد می‌زنند تحریم است. در حالی که مواد غذایی مستثنی است و این را نمی‌توان جزو تحریم‌ها به حساب آورد. باید مشکلات تحریم‌های داخلی را حل کرد. تا زمانی که تحریم‌های داخلی برداشته نشود، کماکان دچار مشکلات مقرراتی هستیم. بنابراین همان‌طور که عرض کردم، جا دارد آقای پزشکیان وارد شود و کل این مقررات زائد را بردارد؛ زیرا به شدت صادرات را فلج کرده و به آن لطمه زده است که متاسفانه حاصل ناآگاهی کسانی است که به دلیل روابط خاص و بدون هیچ تخصصی مسئولیت گرفته و مقررات اشتباه گذاشته‌اند. اصولاً دولت‌ها چیزی به عنوان تعرفه در دست دارند که بر اساس آن تلاش دارند سیاست درستی اعمال کنند.
یکی دیگر از نکات مهم، رقابت است. ما نباید در کشور به این شکلی که در سال‌های اخیر داشتیم ورود شکلات‌های خارجی را محدود کنیم، زیرا این تفکر حاصل تنگ‌نظری در این زمینه است. وقتی قادر به رقابت هستیم، بنابراین کیفیت را بالا می‌بریم. حال شاید نه خیلی خوب، اما در حد خوب می‌توانیم کار کنیم. در نتیجه با اعمال سیاست‌های درست قیمت تمام‌شده پایین می‌آید، در آن صورت خودبه‌خود حتی اگر شکلات خارجی هم وارد شود از صحنه بیرون می‌رود. نباید فراموش کنیم که وقتی کالایی با کیفیت پایین صادر می‌شود، شرکت مقصد فقط آن برند به‌خصوص را ممنوع نمی‌کند، بلکه کل محصول خاصی را که از ایران صادر می‌شود ممنوع می‌کند و کلیت صادرات ما از این موضوع لطمه خواهد خورد.
وقتی صادرکننده از دولت درخواست داشته باشد تا عرصه رقابت را باز کند و دولت نیز همکاری کند، مشکل چندانی به وجود نخواهد آمد؛ اما وقتی درخواست می‌دهیم و همکاری نمی‌شود و تصمیماتی که می‌گیرند به ضرر بخش خصوصی گرفته می‌شود، صادرات هم می‌خوابد. کمااینکه همان‌طور که تاکید کردم، بازار عراقی که ۹۵ درصد کالاها در فروشگاه‌هایش ایرانی بود، الان پنج درصد هم نیست. چرا؟ این نتیجه تصمیم‌گیری غلط است، وگرنه ما که تولیدمان تغییر نکرده و شرایط تولیدمان هم بدتر نشده است. مسئولان از این طرف می‌گویند افزایش تولید. خب تولیدکننده هم خودش را آماده جهش می‌کند، اما با مواردی مواجه می‌شود که باورپذیر نیست. در سال‌های اخیر، با کمال تاسف افرادی وارد این عرصه شدند و موانع ایجاد کردند که انتهای آن توقف و تعطیلی بود. اینها مسائلی است که آقای پزشکیان باید به آن رسیدگی کند و افراد کاردان به کار بگمارد. دولت باید در این زمینه دقت بیشتری داشته باشد و تحت تاثیر یکسری مسائل قرار نگیرد تا بتواند راه را باز کند. در این صورت است که مشارکت بخش خصوصی زیاد می‌شود. دولت باید افراد مطلعی را به کار گمارد که خودش هم نفع بیشتری ببرد، زیرا در این شکی نیست که با اعمال سیاست‌های درست شما می‌بینید دولت‌ها نفع خوبی می‌برند؛ مانند سنگاپور. خانمی در طول همین چند سال، با اعمال یکسری سیاست‌های بسیار حساب‌شده و درست توانست دو تریلی دلار و ارز وارد سنگاپور کند. بنابراین کشور ما نیز با نیازی که به سرمایه‌گذاری خارجی دارد، نمی‌تواند با چنین افراد ناآگاه و مقررات اشتباهی، گامی روبه‌جلو بردارد.
سیاست‌های غلطی که دولت‌ها در حوزه صادرات اتخاذ می‌کنند، مانع اصلی این بخش است که فعالیت صادرکنندگان را با چالش روبه‌رو می‌کند. در شرایط کنونی اگر سیاست‌ها و حمایت‌ها در راستای توسعه فعالیت‌های صادراتی کشور نباشد، نمی‌توان انتظار داشت که ایران بتواند سهم خود را از بازارهای منطقه افزایش دهد و همان‌طور که مشخص است، هر روز سهم کمتری را در صادرات ایفا می‌کند. به‌طوری که حتی بار مواد غذایی‌مان را به راحتی کشورهای دیگر نمی‌توانیم به مرز کشور مقصد برسانیم. این بدان معنا نیست که صادرکنندگان درخواستشان را از دولت‌ها بیان نکرده باشند، بلکه بارها بر چالش‌های مرتبط با این امر تاکید شده است. بخش خصوصی همواره تلاش کرده نظرات خود را به دولت‌های مختلف منتقل و تلاش کند با اصلاح برخی سیاست‌ها، شرایط برای توسعه صادرات بهتر فراهم شود. حال ممکن است دولتی سر کار باشد که نه‌تنها اهمیتی به درخواست صادرکنندگان ندهد، بلکه اتفاقاً اشخاصی را روی کار بیاورد که همان سیاست‌های غلط را نیز غلط‌تر اجرا کنند. چاره‌ای جز تغییر قوانین و سیاست‌های اشتباه نداریم؛ در غیر این صورت، همان‌طور که مشاهدات ما و آمارهایی که به دستمان می‌رسد نشان داده، با وجود تمام تلاش و ظرفیت‌ها، توان صادراتی کشور کاهش پیدا کرده و از این‌رو اصلاح سیاست‌های موجود در این حوزه می‌تواند به عنوان یک اولویت جدی در دستور کار قرار گیرد.
