چالش‌های تولید واگن
در همین راستا با فراهم آمدن برخی تسهیلات نظیر منابع ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید، در سال‌های اخیر با افزایش تقاضا از طرف بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در زمینه خرید ناوگان ریلی مواجه هستیم، اما سوالی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که آیا شرایط و امکانات موجود در کشور می‌تواند پاسخگوی این حجم از افزایش تقاضا باشد؟
از این رو می‌توان به برخی از عمده‌ترین چالش‌های موجود در زمینه تولید ناوگان ریلی در کشور که بخش خصوصی برای تامین نیاز ناوگان ملکی خود با آن مواجه است، پرداخت.
کمبود ظرفیت تولید داخل و ممنوعیت واردات کالاهای دارای مشابه تولید داخل
بنابه گزارش دفتر سرمایه‌گذاری راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران چنانچه نرخ رشد بار کل کشور ۴درصد، نرخ رشد بهره‌وری سالانه حمل بار ریلی ۳درصد و نرخ رشد نوسازی سالانه ناوگان ریلی ۵درصد پیش‌بینی و در نظر گرفته شود، در این‌صورت برای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز در بخش ریلی در مجموع نیازمند تولید ۶۴ هزار واگن باری و حدود ۸۰۰ دستگاه لکوموتیو باری هستیم که این میزان با ظرفیت موجود تولید ناوگان ریلی در کشور اختلاف زیادی دارد. از طرفی با اجرای قانون ممنوعیت واردات کالاهای دارای مشابه تولید داخل، امکان تامین نیاز ناوگان ریلی از شرکت‌های خارجی عملا وجود ندارد. از طرف دیگر چهار شرکت تولیدکننده عمده ناوگان ریلی باری در داخل کشور در مجموع ظرفیت واقعی تولید حداکثر ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ دستگاه واگن را به‌صورت سالانه دارند که شایسته است وزارت صمت و سایر نهادهای مربوطه در این خصوص چاره‌جویی کنند.
انحصار تولید ناوگان و اجزای آن در داخل کشور
ازآنجاکه تولید ناوگان ریلی بسیار هزینه‌بر است و نیاز به سرمایه‌گذاری فراوانی دارد، امروزه تعداد شرکت‌های تولیدکننده ناوگان و اجزای مربوط به آن در داخل کشور محدود است. به‌طور مثال در زمینه تولید واگن باری، حجم عمده تولید مربوط به سه شرکت است. در زمینه تولید لکوموتیو تنها یک شرکت فعال داریم. همچنین در زمینه تولید بوژی و قطعاتی مانند چرخ، محور و ترمز که از اجزای اصلی واگن هستند، حداکثر یک یا دو شرکت توانایی تولید دارند. همین انحصار در تولید می‌تواند در صورت ایجاد تبانی میان این شرکت‌ها، موجب افزایش قیمت شود. ضمن اینکه در برخی موارد زمانی‌که این شرکت‌ها رقیبی در بازار برای خود متصور نیستند حتی در قبال وجود مشکلات در تولید و تاخیر در تحویل سفارش‌ها پاسخگو نخواهند بود.
مشکلات ناشی از تحریم واردات برخی از ادوات واگن
به‌دلیل تحریم‌های اعمال شده بر کشور امکان تامین برخی از ادوات نظیر ترمز برای واگن‌هایی که به ویژه با سیستم اروپایی طراحی می‌شوند، وجود ندارد. هر چند برخی از شرکت‌های داخلی به‌منظور پوشش نیاز تولید این گونه قطعات، اقدام به تولید قطعات مشابه نمونه خارجی کرده‌اند اما باید توجه داشت، در ابتدا به دلیل نبود دانش فنی، کیفیت تولید داخل قطعه حساسی مانند ترمز اختلاف زیادی با نمونه خارجی داشته و ثانیا همان طور که گفته شد ظرفیت تولید این قطعات نیز با تقاضای موجود همخوانی ندارد که همین امر در بسیاری موارد باعث تاخیر در تحویل واگن‌های مورد سفارش شرکت‌های ریلی و در پی آن وارد آمدن خسارت ناشی از عدم‌النفع این واگن‌ها به بخش خصوصی خواهد شد.
عدم استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا در زمینه ساخت ناوگان
در حال حاضر بسیاری از مراحل تولید ناوگان ریلی در شرکت‌های مطرح سازنده خارجی، از ساخت کوچک‌ترین قطعات تا عملیات جوش و مونتاژ نهایی با دستگاه‌های پیشرفته و بعضا با استفاده از روبات‌های مخصوص انجام می‌شود در صورتی که تولیدکنندگان داخلی عمدتا از روش‌های سنتی و دستی برای تولید ناوگان استفاده می‌کنند. عدم استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا و امکان بالای وجود خطای انسانی در مراحل مختلف تولید، کیفیت ساخت ناوگان را تحت تاثیر قرار داده و باعث به وجود آمدن خرابی‌های متعدد در بدو بهره‌برداری از ناوگان و حتی بروز حوادث خطرناک و ایجاد خسارت خواهد شد.
کمبود منابع انسانی متخصص
یکی از مهم‌ترین معضلات تولیدکنندگان ناوگان، کمبود نیروی انسانی متخصص در زمینه‌های مختلف طراحی و تولید است. با توجه به اینکه بسیاری از مراحل تولید در شرکت‌های داخلی توسط نیروی انسانی انجام می‌پذیرد، تجربه کم و متخصص نبودن این افراد قطعا در کیفیت و سرعت کار تاثیرگذار خواهد بود. از طرفی در صورتی که معدود نیروهای با‌تجربه نیز به دلیل مشکلات مختلف تصمیم به ترک شغل خود بگیرند، جایگزینی این افراد صرف زمان و هزینه زیادی را به دنبال خواهد داشت. در نتیجه باید با جذب نیروی انسانی جوان و با انگیزه، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی، در نظر گرفتن حقوق مکفی و ارج نهادن به نیروهای متخصص در جهت حفظ آنها تلاش کرد.
نبود دستورالعمل‌های مشخص برای تحویل‌گیری ناوگان
مطابق قانون دسترسی آزاد به شبکه ریلی مسوولیت سیر ناوگان در شبکه برعهده راه‌آهن است، از این رو پیش از آغاز تولید انبوه یک واگن خاص شرکت‌های تولیدکننده موظفند، تمامی مشخصات فنی و نقشه‌های طراحی واگن را با حضور کارشناسان راه‌آهن بررسی کرده و در صورت تایید این مشخصات مجوز تولید انبوه واگن صادر خواهد شد، اما بعضا مشاهده می‌شود پس از اتمام ساخت واگن و در زمانی که کارشناسان راه‌آهن برای چک کردن نهایی و صدور مجوز سیر واگن به کارخانه مراجعه می‌کنند، نظرات جدیدی در خصوص اصلاح برخی از مشخصات فنی واگن وارد می‌شود که این نظرات در ابتدا و زمانی‌که مشخصات فنی و نقشه‌های طراحی واگن چک شده وجود نداشته است و همین اصلاحات، فرآیند تحویل واگن را با تاخیر مواجه می‌کند. برای حل این مشکل و جلوگیری از به‌وجود آمدن تاخیر در تحویل سفارش ناشی از اصلاح ساختار واگن، می‌توان از ابتدا دستورالعمل‌های مشخص ساخت و مشخصات فنی مورد تایید راه‌آهن را به‌صورت مکتوب تهیه و به شرکت تولیدکننده ابلاغ کرد تا در زمان چک کردن نهایی واگن، مشخصات فنی و ساختاری واگن با آن دستورالعمل‌ها تطبیق داده شود.
