مسائل رشد اقتصاد سایه

تعریف اقتصاد سایه دیجیتال با سختی‌هایی همراه است. در ایران که دارای جمعیت جوان است، افرادی هستند که با رایانه بزرگ می‌شوند و سطح سواد بالایی دارند. بنابراین می‌توان حدس زد که این بخش از اقتصاد غیررسمی نیز در ایران قابل‌توجه باشد. معمولا حدود ۲۰ درصد اقتصاد در سایه به بخش اقتصاد دیجیتال بازمی‌گردد.  در کشورهای درحال توسعه اقتصاد غیررسمی وسیع است و به‌دلیل اعداد غیرقابل تبدیل به ارزش افزوده و عدم دسترسی به اطلاعات دقیق میزان ساعات کار، بررسی جوانب و ابعاد دقیق آن امکان پذیر نیست. فرار از پرداخت مالیات را می‌توان فرضیه ای برای بروز اقتصاد غیررسمی در نظر داشت و گاه قانون‌گذاری‌ها، مقررات حاکم و کیفیت نهادهای مرتبط با سیاست‌گذاری‌ها در شکل‌گیری و گسترش اقتصاد غیررسمی می‌توانند موثر باشند. «هرچه اعتماد افراد به دولت‌ها کمتر باشد، انگیزه برای اشتغال غیررسمی افزایش می‌یابد. ‌اعتماد عمومی هرچه کاهش و سیر نزولی داشته باشد، میزان افراد شاغل در اقتصاد غیررسمی نیز افزایش می‌یابد و به میزانی که نرخ بیکاری در کشورها سیر صعودی داشته باشد، اقتصاد سایه نیز فزاینده خواهد بود و از میزان فقر و غنای کشورها نیز می‌توان به‌عنوان فرضیه ای برای رشد یا کاهش اقتصاد غیررسمی استفاده کرد. به عبارتی هر چه کشورها غنی‌تر باشند، اقتصاد آنها رسمی‌تر و هرچه فقر بر آنها سیطره بیشتری داشته باشد، اقتصاد آنها غیررسمی‌تر می‌شود؛ البته باید این مهم را مدنظر داشت که اگرچه اغلب اوقات توسعه اقتصادی، بستر رشد اقتصاد رسمی را فراهم می‌کند، اما دستیابی به فهم کامل علل بروز و نمود اقتصاد غیررسمی، نیازمند دسترسی به اطلاعات دقیق‌تر درخصوص متغیرهای موثر دیگری نیز هست.

نتایج مطالعات من در آلمان و دانمارک که به بررسی علل حضور افراد در اقتصاد غیررسمی و نگرش‌های افراد به این نوع از اقتصاد می‌پردازد، نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد افراد مورد مطالعه، بالا بودن نرخ مالیات را علت ورود خود به اقتصاد سایه عنوان کرده‌اند و تنها یک سوم افراد مورد مطالعه نظر خیلی منفی نسبت به اقتصاد غیررسمی داشتند. اگرچه اطلاعات کافی درخصوص ایران در دسترس نیست، اما شاید عوامل فرهنگی و مذهبی در این کشور که به نوعی درصدد ترویج فرهنگ کمک و همدردی با دیگران است، عاملی برای شکل‌گیری اقتصاد غیررسمی شده باشد که تایید این فرضیه نیازمند دسترسی به اطلاعات و بررسی‌های تحلیلی و عمیق در بستر واقعی جامعه است.  با توجه به اطلاعات محدود در دسترس به‌نظر می‌رسد که بروز اقتصاد غیررسمی در ایران در یک دوره حدود ۵۰ درصد بوده است که وضعیت نابسامان اشتغال و رشد بیکاری در ایران را می‌توان از عوامل محتمل بروز این معضل تلقی کرد؛ البته آسیب‌شناسی دقیق این موضوع نیازمند تحقیقات ویژه با درنظر گرفتن انگیزه‌های اصلی افراد در ورود به اقتصاد غیررسمی، بررسی قوانین و مقررات بازار کار و شرایط حاکم بر اقتصاد کشور است.