نظام بازار از عهد باستان تا دوران مدرن

بهنام قومنجانی تحلیلگر کلیت این کتاب جذاب و خواندنی پیگیری خط فکری و تاریخی رشد و توسعه نظام بازار در تمدن غرب از دوران باستان و قرون وسطی تا عصر مدرن است. کوشش اصلی نویسنده به نوعی بازخوانی تاریخ سرمایه‌داری از کندوکاو در دل اندیشه‌های متفکران مدافع و منتقد و مخالف این نظام است. به گفته جری مولر ایده نوشتن این کتاب در اواسط دهه ۸۰ میلادی در ذهن وی شکل گرفت. درجایی‌که برخی از تیزبین‌ترین تحلیلگران جامعه معاصر موضوع پیامدهای اخلاقی، فرهنگی و سیاسی نظام سرمایه‌داری را در صدر اولویت‌های تحلیل و تفسیر فرهنگی قرار داده بودند. دعواهای فکری بر سر مسائل متعددی چون اینکه کانون گرم خانواده مورد هجوم جهان تجارت قرار گرفته است، اینکه فضایل مدنی درحال رنگ باختن است، اینکه فردگرایی و خودخواهی درحال نابود کردن هرگونه درکی از هدف و مقصود جمعی است، اینکه کار رفته‌رفته معنی و مفهوم خود را از دست می‌دهد، اینکه زنان و مردان مسحور کالاهای مصرفی شده‌اند که در واقع به آنها احتیاجی ندارند، اینکه بازارهای بین‌المللی با نابود کردن فرهنگ‌های تاریخی خاص، چیزی جز معجونی بی‌بو و خاصیت یا نوعی نهیلیسم لذت‌پرستانه باقی نمی‌گذارد، اینکه اشاعه ارزش‌های بازار رفته‌رفته موجب تضعیف همان سنت‌ها و نهادهایی شده است که سرمایه‌داری بدان‌ها متکی است، اینکه امروز ما به انتهای رشد از حیث امکانات تکنولوژیک رسیده‌ایم، اینکه ثروتمندان، ثروتمندتر شده درحالی‌که فقرا، فقیرتر شده‌اند و اینکه درکل نظام سرمایه‌داری در بحران است. مولر با تعریف این مسائل، موضوعاتی که هم اکنون نیز هم درفضای فکری غرب و هم در ایران به‌شدت داغ هستند، کتاب را آغاز می‌کند.

یکی از ویژگی‌های مهم این کتاب این است که نویسنده با نگاه جامع‌الاطراف به تحلیل مسائل می‌پردازد، به این معنی که وی در خوانش تاریخی از سرمایه‌داری، دیدگاه‌های اقتصادی، ادبی، فرهنگی و سیاسی را به یکسان بررسی می‌کند.  کتاب با مطالعه پس‌زمینه‌های تاریخی و حقوقی دوران باستان آغاز می‌شود. شیوه مخالفت اندیشمندان بزرگی چون افلاطون و ارسطو با مفاهیم سود و ربا بررسی می‌شود و در ادامه با تاکید بر مفهوم فضیلت در فلسفه سیاسی دولت‌شهری، جایگاه کار، ثروت و تجارت نیز درسپهر اندیشه آنها مورد مطالعه قرار می‌گیرد. این خط فکری که غالبا منتقد و مخالف سود، ثروت‌اندوزی و تجارت است در اندیشه آباء کلیسا و بعدتر در نوشته‌های متفکرانی چون آگوستین قدیس پیگیری می‌شود و حتی رویه تند‌تری به خود می‌گیرد. مولر نشان می‌دهد که هرچند مفهوم کار و ثروت در اندیشه اصلاح‌گران دینی (پروتستان‌ها) به شیوه مثبت‌تری درمی‌آید اما آنها همچنان به‌شدت با تجارت و وام‌دهی پول مخالفت می‌کردند. بررسی اندیشه‌های دوران رنسانس نشان می‌دهد که این تصور که تجارت و داد و ستد عامل تباهی انسجام اجتماعی است یکی از پیش‌فرض‌های ثابت سنت جمهوری‌خواهی مدنی در اندیشه‌های سیاسی است.  بعد از این مقدمات کتاب وارد فصول اصلی خودش می‌شود، فصل‌هایی که هر کدام به نام یک متفکر تاثیرگذار چه مدافع و چه مخالف سرمایه‌داری نام‌گذاری شده است. اندیشمندان مهمی چون ولتر، آدام اسمیت، یوستوس موزز، ادموند برک، هگل، مارکس، زیمل و سومبارت، لوکاچ و مارکوزه و کینز و‌ هایک.  مولر از یک طرف با چیره‌دستی یک تاریخ‌دان زمین و زمانه هر کدام از این متفکران را شرح می‌دهد و از طرفی با ظرافت یک روایت‌گر تاریخ اندیشه، عناصر مهم تفکر این بزرگان و تاثیرگذاری اندیشه آنها بر جهان را می‌کاود. از نقاط قوت کار مولر این است که وی فقط به انتقادهای اندیشمندان مارکسیست به نظام سرمایه‌داری بسنده نمی‌کند و مخالفت‌های متفکران راست‌گرایی چون هگل، متیو آرنولد و فریر به بازار آزاد را نیز به خوبی توضیح می‌دهد. یکی دیگر از ویژگی‌های این کتاب تحلیل تاریخی چگونگی ثروتمند شدن یهودیان در طول تاریخ است که به نظرم این موضوع، برای خواننده ایرانی به‌شدت جذاب می‌نماید.