تضاد جامعه‌ سنتی و مدنی

این تحولات زمینه‌ساز شکل‌گیری «هویت عمومی سنتی بازتابی» به‌جای «هویت عمومی شهروندی» در جوامع خاورمیانه از جمله ایران بود. منظور از سنت عناصر معرفتی، شناختی، فکری، فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار بر شیوه تفکر، الگوی رفتاری، شیوه زندگی، تفکر سیاسی، اجتماعی، فلسفی و تاریخی است که تحت تاثیر فرهنگ، جامعه، سیاست و اقتصاد به‌آرامی تغییر می‌کند، بنابراین ویژگی بازتابی دارد. «جامعه تحت‌تاثیر سنت‌گرایی بازتابی» را می‌توان در چهار منزل دنبال کرد. این کتاب منزل اول در این راه طولانی است و به تحولات اجتماعی قرن نوزدهم و عمدتا عصر قاجار می‌پردازد.  کتاب دارای سه بخش و ۱۴ فصل است. بخش اول شامل فصل اول و دوم بوده که در فصل اول، مفاهیم اصلی «سنت»، «بازتاب» و «سنت بازتابی» توضیح داده می‌شود. فصل دوم شرحی تاریخی بر نخستین مواجهه‌ها با غرب و بسته شدن نطفه‌های اولیه تفکر سنت‌گرایی بازتابی است. بخش دوم مطالعه‌ای تجربی با استفاده از سفرنامه‌هایی است که در قرن نوزدهم نوشته‌ شده‌اند و حاوی مطالبی هستند که می‌توان به کمک آنها فرضیه‌های اصلی این نوشته را سنجید. هدف از بررسی این سفرنامه‌ها آشنایی با افکار اجتماعی و سیاسی ایرانیان مسافر غرب در قرن نوزدهم درباره کشور مقصد مسافر، درباره ایران و ایرانیان و ارزیابی آنها از خودشان است. ترتیب بررسی این سفرنامه‌ها تاریخی تحلیلی بوده و هدف دنبال‌کردن تحول تفکر سیاسی و اجتماعی نویسندگان است. همان‌طور که در متن مشاهده می‌شود، مسافران به‌تدریج به امکان تقلید از غرب بدبین می‌شوند و روحیه یأس در آنها تقویت می‌شود و حتی حسرت گذشته را می‌خورند. بخش سوم شامل سه فصل است. در این سه فصل، زندگی و آثار سه نفر منتقد اجتماعی و سیاسی ایرانی در قرن نوزدهم بررسی می‌شود. محتوای آثار این افراد از سفرنامه‌ها متمایز است؛ اما در زندگی و آثار این افراد نیز می‌توان همان جریان کلی ناامیدی و یأس را مشاهده کرد.