باید‌ها و نبایدهای یک مصاحبه داغ

جامعه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای (SPJ) امروز اصول حرفه‌ای و اخلاقی برای اهالی رسانه بر کسی پوشیده نیست. در حالی که بسیاری از رسانه‌های معتبر جهان این اصول را به مانند «عدالت» و «صحت اطلاعات» برای کارکنان خود در نظر می‌گیرند، جامعه ما همچنان شاهد برخوردهای غیراخلاقی از سوی افراد غیرحرفه‌ای در رسانه‌ملی است. در روزهای گذشته حضور مسعود فراستی، منتقد سینما و تلویزیون که همه او را با نقدهای تند و جنجالی در برنامه سینمایی هفت می‌شناسند، میهمان برنامه «من و شما» از رسانه ملی بود که مجری این برنامه با برخورد‌های هیجانی تا توانست به فراستی تاخت. به‌نظر می‌رسد این موضوع در نهایت منجر به اخراج این مجری جوان شده است. کمتر کسی می‌تواند رفتار غیرحرفه‌ای مجری این برنامه را تایید کند؛ اما نکته آنجا است که مسعود فراستی، خود یکی از پیشگامان این نوع برخورد در رسانه ملی و ترویج آن در جامعه است.

در کشورهای غربی، انجمن‌های صنفی نظیر فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران (IFJ) یا رسانه‌هایی نظیر بی بی سی، تایمز، گاردین، رویترز و بسیاری از رسانه‌های قدیمی، مرامنامه و آیین‌نامه‌های مفصلی را برای کارمندان خود تهیه کرده‌اند که بخش مهمی از آنها به موضوع اخلاق رسانه‌ای و «بایدها و نبایدها» در این زمینه اختصاص یافته است.

در بسیاری از رسانه‌های معتبر، تمام خبرنگاران موظفند پیش از انجام یک مصاحبه، فرم‌های قانونی را که حقوق مصاحبه شونده را به او گوشزد می‌کند، ارائه و پس از امضا جمع‌آوری کنند یا از رضایت مصاحبه‌شوندگان برای پخش تصویر یا صدای آنها به نوعی اطمینان حاصل کنند. موضوع تهمت و افترا نیز از قوانینی مشابه پیروی می‌کند. به روزنامه‌نگاران توصیه می‌شود از درج مطالبی که در آنها افراد با تهمت وارد کردن به دیگران موجب بدنامی آنها یا آسیب دیدن اعتبارشان می‌شود، بپرهیزند و تنها در هنگامی مرامنامه‌های اخلاقی چنین مجوزی را به خبرنگاران می‌دهند که شواهد مستدل کافی و حفظ منافع عمومی برای طرح چنین موضوعاتی وجود داشته باشد.

اهالی رسانه در هر زمانی و در جریان گفت‌و‌گوهای خبری باید با مهمان برنامه و یا همکاران خود به‌عنوان فردی رفتار کنند که شایسته احترام است. افراد فعال در رسانه همچنین باید نیاز جامعه برای دریافت اطلاعات را در برابر خطرات احتمالی موازنه کنند. پیگیری اخبار را نمی‌توان به هر بهایی ممکن دانست و نباید این موضوع را به مثابه مجوزی برای پرخاشگری در مصاحبه‌ها یا تکبر شود. فردی که در قامت یک مجری شبکه تلویزیونی ظاهر می‌شود باید حتی نسبت به کسانی که به دلیل پوشش خبری یک موضوع مورد صدمه قرار می‌گیرند، احساس همدردی کنند. همواره باید در سخنان خود به دقت تفاوت‌های افراد مختلفی را که مخاطبان برنامه را تشکیل می‌دهند، درنظر بگیرند.

 نکته دیگر آنکه نباید فراموش کرد که دسترسی قانونی به اطلاعات با توصیه‌های اخلاقی برای انتشار اخبار متفاوت است. از سوی دیگر افراد و نهاد‌های خصوصی حق بیشتری برای محافظت از اطلاعات خود در برابر افشا شدن در جامعه دارند. هنر مصاحبه‌گر باید آن باشد تا میان موضوع حق جامعه برای شفاف‌سازی و عادلانه بودن مصاحبه با فرد مورد نظر نیز موازنه را برقرار کند؛ اما مهم‌ترین وظیفه روزنامه‌نگاران و اهالی رسانه‌ها خدمت به جامعه است. در همین راستا باید تضاد منافع در گفت‌و‌گوها تا حد ممکن کاهش یابد. دریافت هرگونه رشوه به اشکال مختلفی همچون پول، سفر مجانی و برخی امتیازات می‌تواند اهالی رسانه را از پایبندی به اصول اخلاقی دور کند. همچنین این افراد باید از حضور در هرگونه فعالیت‌های سیاسی که می‌تواند به اعتبار و بی طرفی آنها صدمه وارد سازد نیز خودداری کنند. خبرنگاران هرگز نباید برای دسترسی به اطلاعات در مورد افرادی خاص به پرداخت وجه روی آورند و هرگونه اطلاعات دریافتی از منابع خارجی ابتدا باید مورد راستی آزمایی قرار بگیرند.