پیام جدی برای ترامپ

محمود منشی‌پوری استاد دانشگاه برکلی آمریکا ابتدای ماه جاری دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) در حکمی که به اتفاق آرا بر مشروعیت قانونی توافق هسته‌ای ایران تاکید شده بود برخی از تحریم‌هایی را که دولت ترامپ از ماه مه ‌علیه ایران اعمال کرده است «غیرقانونی» خواند. دیوان همچنین تصریح کرده است که این تحریم‌ها می‌تواند تاثیرات ناگوار و مهمی را بر مردم ایران داشته باشد. دیوان لاهه از آمریکا خواسته است تا تحریم‌هایی که توانایی ایران برای واردات دارو، غذا و همچنین تجهیزات و قطعات هواپیما را محدود می‌سازد لغو کند. در این حکم آمده است که ممنوعیت فروش قطعات هواپیما به ایران می‌تواند خطر احتمالی را برای هواپیماهای مسافربری در این کشور و سرنشینان آن ایجاد کند.

در واکنش به این حکم مقامات آمریکایی نیز اعلام کردند تحریم‌ها در ارتباط مستقیم با امنیت‌ملی آمریکا وضع شده‌اند و آمریکا خود را به چنین احکامی برای لغو تحریم‌های ایران متعهد نمی‌بیند. مایک پمپئو حتی یک گام فراتر نیز رفت و اعلام کرد که دیوان بین‌المللی دادگستری صلاحیت قضایی لازم را برای صدور چنین احکامی در رابطه با لغو تحریم‌ها ندارد.

در واقع مشکل اصلی این دسته از احکام آن است که الزام‌آور نیستند. همچنین سوابق آمریکا نشان می‌دهد که این کشور همواره از تعهد به این احکام خودداری کرده است. نباید موضوع تلاش سازمان سیا برای سرنگونی دولت نیکاراگوئه در سال ۱۹۸۴ را فراموش کرد. متعاقب این اقدام دیوان بین‌المللی دادگستری حکمی را صادر کرد که به موجب آن دولت آمریکا با حمایت از گروه‌های معارض دولت نیکاراگوئه تحت‌عنوان «کونتراس» قوانین بین‌المللی را نقض کرده است. همانطور که انتظار می‌رفت آمریکا اجرای حکم دیوان بین‌المللی دادگستری را رد کرد و همزمان صلاحیت قضاوت لاهه برای صدور حکم در چنین موضوعی را زیر سوال برد. اکنون در حالی که بسیاری از شرکت‌های خصوصی و چند ملیتی اروپایی در واکنش به تحریم‌های ثانویه آمریکا به تجارت خود در ایران پایان داده‌اند اما در مقابل بسیاری از دولت‌های اروپایی ماهیت فرامرزی این تحریم‌ها را زیر سوال برده‌اند و از توقف فعالیت‌های خود با جمهوری اسلامی ایران امتناع کرده‌اند. بر خلاف انتظار آمریکا اعضای اتحادیه‌اروپا بر اختصاص یک بسته حمایتی به ایران با ارزش ۲۰ میلیون دلار به توافق رسیدند. این اقدام موجب نارضایتی واشنگتن شد که به نظر می‌رسد عزم خود را جزم کرده تا با تحریم‌های یکجانبه ایران را منزوی سازد.

این اقدامات آمریکا می‌تواند منجر به افزایش شکاف میان واشنگتن با جامعه بین‌المللی شود در حالی که اعتبار آمریکا در احترام به تعهدات قانونی و سیاسی را در عرصه جهانی تضعیف می‌کند. با توجه به اینکه ترامپ دشمن قسم خورده نهادهای بین‌المللی است، چنین واکنشی به حکم دیوان بین‌المللی دادگستری دور از ذهن نبود. امری که موجب تعجب بسیاری شده آن است که بسیاری از متحدان غربی آمریکا تصمیم گرفته‌اند تا در کنار ایران بایستند.

نکته مهم آن است که رای دیوان در رابطه با ایران با وجود تاثیرات محدودی که در عمل دارد یک پیام جدی را در زمینه عدم مشروعیت تصمیمات واشنگتن به تیم ترامپ مخابره کرده است. اقدامات دولت ترامپ در رابطه با برجام و ایران موجب انتقادات کشورهای مختلف جهان شده است. اگر ایران از چنین مقطع دشواری با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک عبور کند در آن صورت حقوق و قدرت دیپلماتیک ایران در سطح بین‌المللی تقویت شده و بیش از پیش به رسمیت شناخته خواهد شد.