پیامد افزایش نرخ سود بر وضعیت صندوق‌های با درآمد ثابت و بازار سهام بررسی شد
بورس روی خط بی‌ثباتی
بااینحال بازار سهام نخستین روز معاملاتی در هفته جاری را صعودی آغاز کرد. شاخص کل بورس تهران در روز شنبه با بیش از ۱۸هزار واحد افزایش، درنهایت چند پله پایین‌تر از ۶/ ۱میلیون واحد ایستاد. شاخص هم‌وزن نیز با جهش ۸هزارواحدی توانست کار خود را با سبزپوشی پایان دهد. بررسی جریان داد‌وستدهای بورسی در نیمسال دوم ۱۴۰۱ نشان می‌دهد بازار فوق تا چه میزان افت‌و‌خیز را در کارنامه خود ثبت کرده است. بورس تهران نسبت به بازارهای مالی رقیب، اثرپذیری بیشتری از وضعیت اقتصادی و غیراقتصادی دارد؛ همین امر منجر به تعویق روند معاملات بازار سهام نسبت به انتظارات تورمی شده است. علاوه بر آن، به دلیل تحولات غیرمنتظره در حوزه نرخ سود و احتمال ادامه داشتن مواضع انقباضی بانک‌ها به صورت رسمی و غیررسمی در ماه‌های پیش رو، به نظر می‌رسد معامله‌گران با تغییرات جدی در بازارهای سرمایه‌گذاری مواجه شوند.
البته باید در نظر داشت تا همین جا نیز چرخش سیاست‌های ارزی بانک مرکزی بعد از تغییر و تحولات ریاستی این نهاد، نتوانسته سرمایه‌گذاران را مجاب به عقب‌نشینی کند. روز گذشته دلار در بازار آزاد مجددا به کانال ۴۱هزار تومان سرک کشید. در ادامه باید دید استراتژی نهاد بازار‌ساز در معاملات ارزی و تدابیر اتخاذشده در خصوص نرخ سود بانکی چه اثراتی بر بورس و صندوق‌های با درآمد ثابت خواهد داشت. کارشناسان بازار سرمایه در این خصوص به‌صراحت عنوان می‌کنند دخالت مستقیم سیاستگذار در امور بازارها، به بهانه کنترل و مدیریت بحران اقتصاد کلان کشور، بر پیچیدگی وضعیت بازارهای دارایی می‌افزاید.
نرخ سود به عنوان یک متغیر پولی به‌طور معمول با تصمیمات سرمایه‌گذاران رابطه مستقیمی دارد. بررسی رفتار سرمایه‌گذاران در سال‌های اخیر نیز نشان می‌دهد سیاست دستکاری نرخ سود در هر دو حالت (افزایش و کاهش)، استراتژی سرمایه‌گذاران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل تصمیماتی که در این بازار اتخاذ می‌شود می‌تواند هجوم سرمایه‌گذاران به بورس یا خروج آنان از این بازار را رقم بزند. در سال ۹۸ نیز همین عامل منجر به ورود بی‌حساب‌و‌کتاب سرمایه‌گذاران به تالار شیشه‌ای شد تا بدین وسیله جلوی زیان حاصل از کاهش ارزش دارایی‌های ریالی سرمایه‌گذاران گرفته شود.
وضعیت جدید صندوق‌های با درآمد ثابت
بازدهی ۹ماهه بازارهای دارایی در حالی صدر جدول را به «ربع سکه» بخشیده است که بازار سهام در قعر جدول بازدهی‌ها جا خوش کرده است. این در حالی است که برخی تحلیلگران بازار سرمایه نسبت به تداوم قعر‌نشینی این بازار، با عنایت به سیاست‌های جدید نرخ سود، هشدار می‌دهند. در همین رابطه، حسن رضایی‌پور، کارشناس بازار سرمایه، گفت: در‌حالی‌که انحراف مذاکرات برجام روند صعودی قیمت‌ها در بازارهای دارایی را تسهیل کرده است، برخی اقدامات مانع از همسویی بازار سهام با انتظارات تورمی شده است.
در روزهای گذشته اخباری پیرامون افزایش رسمی و غیررسمی نرخ سود سپرده‌گذاری سبب ترس اهالی بازار سهام شده است و این مهم را تهدیدی جدی برای معاملات آتی بورس تلقی می‌کنند. وضعیت بازار سرمایه ایران به دلایل متعددی به نرخ سود وابسته است. به همین منظور افزایش نرخ سود از سوی بانک‌ها باید تحت تدابیر ویژه‌ای انجام شود. روز گذشته نیز بانک مرکزی اعلام کرد قرار است جلوی سودهای نامتعارف گرفته شود. اما با توجه به انتظارات تورمی، نرخ تورم و میزان نقدینگی، بعید به نظر می‌رسد اقدامی مثبت در این مورد صورت بگیرد. نکته حایز اهمیت در این میان این است که هرچه نرخ سود افزایش یابد، به دلیل میزان بالای حجم نقدینگی، منابع بازارهای دارایی به سمت بانک‌ها هدایت می‌شود.
بااینحال وضعیت برخی از صندوق‌های با درآمد ثابت، با توجه به نگاه مدیریت آنان، متفاوت‌تر از بازارهای دیگر است. برخی از صندوق‌های مذکور منابعی را که در اختیار دارند، می‌توانند با همین میزان نرخ سود سپرده ثابت در اختیار بانک‌ها بگذارند. هم‌اکنون نیز این اتفاق در میان صندوق‌های با درآمد ثابت افتاده است. در واقع هر چقدر نرخ سود سپرده از سوی بانک‌ها افزایش یابد، متعاقبا صندوق‌های با درآمد ثابت، با توجه به رویکردشان، منابع خود را در اختیار بانک‌ها قرار می‌دهند و از بالاترین سود اعلام‌شده بهره می‌برند. به عبارتی می‌توان گفت طی این فرایند، صندوق‌های با درآمد ثابت به مشکل جدی برنخواهند خورد و از بازار جا نخواهند ماند. این گزاره مهم نشان می‌دهد بازار سهام امکان دارد با مخاطره مواجه شود.
به گفته این کارشناس، تا زمانی‌که بانک‌ها به دنبال افزایش دارایی از طریق جذب نقدینگی هستند این چرخه معیوب و درسرساز با قدرت زیاد ادامه می‌یابد. او با اشاره به پیامد افزایش نرخ سود بر بازار سهام، اظهار کرد: بازارهای با ریسک بالا تحت‌تاثیر افزایش نرخ سود با ریزش سرمایه‌گذار مواجه می‌شوند. اجرای سیاست‌های انقباضی که از سوی سیاستگذار در جهت کنترل نقدینگی اتخاذ می‌شود، منوط به شرایط خاصی است. در شرایطی که نرخ تورم بالای ۴۰درصد قرار دارد و بانک‌ها با هجوم نقدینگی دست به گریبان هستند، قاعدتا بانک‌ها بدون اعمال نظر بانک مرکزی، اقدام به افزایش غیررسمی نرخ سود می‌کنند تا همسو با وضعیت تورمی در کشور گام بردارند.
علاوه بر این، موضوع هجوم نقدینگی به بانک‌ها به عنوان بازاری غیر‌مولد در ادامه راه تبعات تورمی بیشتری به همراه خواهد داشت. افزایش نقدینگی یکی از مصائب بزرگ اقتصاد کلان کشور محسوب می‌شود که روز به روز اعداد و ارقام بیشتری را به نام خود ثبت می‌کند. این در حالی است که اگر این میزان از منابع ریالی وارد بازارهای مولد به‌ویژه بازار سهام شود، وضعیت متفاوتی در انتظار اقتصاد و بازار مذکور خواهد بود. تقویم به‌درستی یادآوری می‌کند که دلیل اصلی ابرنوسان سهام در بهار ۹۹ کاهش نرخ سود بانکی بوده است. رضایی‌پور با بیان اینکه نوسان‌های رخ‌داده در نرخ سود بانکی را می‌توان یکی از مهم‌ترین عوامل روند بازارهای مالی به‌ویژه بازار سرمایه در نظر گرفت، تصریح کرد: بررسی رفتار معامله‌گران بازارهای مالی به‌روشنی نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران حقیقی در پی رشد نرخ سود و چراغ سبز بانک‌ها برای جذب منابع، ناخودآگاه تمایل ویژه‌ای به سمت سپرده‌گذاری در بانک‌ها دارند.
این مهم در شرایطی که بازار سرمایه نتوانسته خود را با انتظارات تورمی وفق دهد، نگرانی فعالان اقتصادی در بازار سرمایه را به دنبال داشته است؛ چراکه در این شرایط امکان ترک سهامداران حقیقی بیشتری از بازار وجود دارد. نرخ سود سپرده‌های بانکی همواره تهدیدی جدی برای بازار سهام محسوب می‌شود. افزایش یا کاهش نرخ سود سپرده‌ها به طور جدی بر عملکرد معامله‌گران تاثیرگذار است. با توجه به اینکه بازار پول یکی از رقبای قدرتمند بورس محسوب می‌شود، وضعیت نرخ اوراق بدهی و صندوق‌های با درآمد ثابت نیز به‌صورت مستقیم با نرخ سپرده بانکی در جدال است.
تحمیل ابهام به معامله‌گران
«در هفته گذشته تالار شیشه‌ای روند نوسانی را پشت سر گذاشت؛ به‌طوری‌که اخبار پیرامون نرخ سود بانکی سبب شد در رفتار سرمایه‌گذاران احتیاط بیشتری را شاهد باشیم. با توجه به اخبار نرخ سود، به نظر می‌رسد بازار سهام در ادامه معاملات این هفته، احتیاط بیشتری را با خود یدک بکشد. همین امر سبب شده در روزهای گذشته گام صعودی بازار که در دو هفته گذشته با قدرت برداشته می‌شد رو به ضعف بگذارد و زمینه برای نوسانی شدن مجدد قیمت‌ها فراهم شود.»
محمدشکری، دیگر کارشناس بازار سرمایه، نیز با بیان این مطلب عنوان کرد: در‌حال‌حاضر سرمایه‌گذاران بازارها انتظار دارند نرخ سود سپرده‌گذاری، ثبات را تجربه کند تا بتوانند چشم‌انداز روشنی نسبت به سناریوهای معاملاتی خود ترسیم کنند. در هفته‌های گذشته نرخ سود افزایشی بیش از انتظار و خلاف وعده وزیر اقتصاد را تجربه کرده است. به همین دلیل نمی‌توان از اثرات قیمتی افزایش نرخ سود بر بازارها به‌راحتی عبور کرد. همین امر سبب شده خطر دست نیافتن به کانال ۶/ ۱میلیون‌واحدی برای شاخص بورس تهران در میان فعالان بازار سهام بیش از گذشته احساس شود. در‌حال‌حاضر بررسی تکنیکالی نمودار شاخص کل بورس تهران نشان می‌دهد شاخص کل از پتانسیل بالایی برای افزایش قیمت در روزهای پیش رو برخوردار است؛ بااینحال بی‌ثباتی در وضعیت متغیرهای اثرگذار نمی‌گذارد بازار روند متعادلی را پشت سر بگذارد.
واقعیت امر این است که شرایط نامشخص نرخ سود بانکی هم‌اکنون از اصلی‌ترین موانع شکل‌‌‌‌‌‌‌‌گیری تقاضای موثر در بازار سهام است. این وضعیت سبب شده بورسی‌‌‌‌‌‌‌‌ها به صعود نرخ‌ها در بازارهای رقیب و انتظارات تورمی آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد واکنشی نشان ندهند. طی دست‌‌‌کم دو سال گذشته، بازار سهام با پارامترهای شوک‌‌‌آور، همچون نرخ سود بانکی، محدودیت‌های دامنه نوسان، سیاست‌های دستوری و حمایت مصنوعی دست به گریبان بوده است. داده‌های آماری استخراج‌شده از عملکرد بورس تهران در ماه‌های گذشته نیز نشان می‌دهد این بازار اثرپذیری زیادی از ریسک‌های سیستماتیک داشته است؛ وضعیتی که جز تشدید ابهام در جریان داد‌و‌ستدها، عایدی دیگری در بر نداشته است. همانطور که بارها به این موضوع اشاره شده است، در بازارهای مالی، رویدادهای ناگهانی اقتصادی تبدیل به عوامل ابهام‌زا می‌شوند و درنهایت آزار و سردرگمی سرمایه‌گذاران را بیشتر می‌کند. در چنین حالتی قدر مسلم معامله‌گران برای کاهش ریسک‌های موجود تمایلی به درگیر کردن پول خود در فرآیند سرمایه‌گذاری نشان نمی‌دهند. همین امر روند فرسایشی و ناخوشایندی را به بازارهای دارایی تحمیل می‌کند.
