چرا نماگر اصلی سهام در روز عقبگرد اسکناس آمریکایی، صعودی بود؟
سه ضلع بی‌اعتنایی بورس به دلار
در روز شنبه سرمایه‌گذاران خرد بازار سهام ۲۹۷میلیارد تومان دیگر از دارایی‌های خود در بورس تهران را به سرمایه‌گذاران نهادی این بازار فروختند. هم‌اکنون بررسی ارزش معاملات خرد در بازار یادشده حکایت از آن دارد که از مجموع ۳۷۷۴میلیارد تومان اوراق‌بهادار معامله‌شده تنها ۱۸۹۰میلیارد تومان آن به معاملات خرد اختصاص داشته که رغم پایینی را نسبت به رکورد ۱۱ هزار و ۵۰۰میلیارد تومانی سال‌جاری شامل می‌شود.
پشت پای بورس به افت دلار آزاد
بازار سهام در روز شنبه شاهد رشد ۲۵ / ۰درصدی میانگین وزنی قیمت‌ها بود. در این روز پیشروی بیش از ۳هزار واحدی قیمت‌ها سبب شد تا مهم‌ترین نمایشگر بازار سهام به سطح یک‌میلیون و ۳۰۴ هزار واحدی برسد. رشد ناچیز این شاخص در حالی روی می‌دهد که شاخص هم‌وزن به‌عنوان مهم‌ترین نمایشگر وضعیت نمادهای کوچک بازار در این روز افتی ۰۹ / ۰درصدی داشت.
اینطور که به‌نظر می‌رسد با نزدیکترشدن به احیای توافق اتمی موسوم به برجام در روزهای پایانی هفته گذشته بازار سهام همچنان بر رویکرد هفته‌های اخیر خود ثابت‌قدم مانده و بنابر سنت قبلی خود در مواجهه با افزایش و کاهش قیمت دلار تمایل چندانی به واکنش نشان‌دادن ندارد.
روز گذشته در حالی شاخص بورس با افزایش ناچیز ۲۵ / ۰درصدی به‌کار خود پایان داد که در این روز به سبب انتشار خبر بازگرداندن معافیت‌های تحریمی برنامه هسته‌ای ایران، در بازار ارز شاهد کاهش قیمت دلار به کانال ۲۶هزار تومان بودیم. سقوط قیمت دلار به میانه کانال ۲۶ هزار تومانی در این روز طی شرایطی رخ داد که کمتر از یک هفته قبل قیمت این ارز معتبر در بازار تهران در محدوده ۲۸ هزار تومان قرار گرفته بود.
هم‌اکنون رصد قیمت دلار در بازار یادشده و مقایسه آن با بهای ارز نیمایی حکایت از آن دارد که واکنش بازار سهام نسبت به نوسان‌های رخ‌داده در بازار آزاد ارز نسبت به گذشته کاهش به مراتب بیشتری داشته است. این کاهش در حالی رخ می‌دهد که در بسیاری از روزهای سال‌جاری تغییرات قیمت دلار و اختلاف بالای آن با قیمت سامانه نیما مورد‌توجه بازار قرار نمی‌گرفت و فعالان این بازار با دلگرمی بر احتمال افزایش رسیدن قیمت دلار نیمایی و بازار آزاد بیشتر تحرکات خود را با نرخ برابری ریال به دلار با مکان‌هایی نظیر سبزه‌میدان تطبیق می‌دادند.
با این حال بررسی رخدادهای چند‌ماه اخیر در این بازار و تفاوت آن با سامانه نیما حکایت از آن دارد که در حال‌حاضر فعالان بازار سهام دیگر تصورات قبلی خود را کنار گذاشته‌اند و در شرایطی که میانگین هفته‌ای نرخ دلار در سامانه نیما از ۲۴ هزار تومان تجاوز نمی‌کند، سعی بر آن دارند تا تحلیل‌های خود را بیش از خوش‌بینی بر مبنای واقعیت‌ها استوار کنند. همین امر سبب شد تا در خلال معاملات روز شنبه خبر معافیت از برخی تحریم‌های هسته‌ای آمریکا که در بازار آزاد ارز و به دلیل کاهش ریسک‌های انتظاری در اقتصاد ایران خودنمایی کرد، در بازار سهام از ناحیه تغییرات قیمت ارز مورد‌توجه قرار نگیرد.
با این حال خبر یادشده برای بورس اهمیت بسیاری داشت. اینطور که به‌نظر می‌رسد عدم‌رشد دستوری قیمت‌ها در سامانه نیما این‌بار به نفع بازار سرمایه تمام‌شده و تا زمانی که بهای دلار در بالای نرخ ۲۴هزار تومانی باقی بماند نیازی به ترس دلاری در بورس و فرابورس نیست.
در پناه نفت
بنابر آنچه گفته شد می‌توان رشد هر چند ناچیز میانگین وزنی قیمت‌ها در بورس را اندکی عجیب و غریب دانست. بازار سهام که در طول سال‌های گذشته بیشتر رشد خود را مدیون تورم و عدم‌پایداری مقدار پایه پولی بوده است، به‌طور طبیعی و بر مبنای پیش‌فرض‌های سنتی احتمالا باید بهبود وضعیت مذاکرات و نزدیک‌شدن به توافقی دیگر را همان‌طور که پیشتر فکر می‌شد گواهی بر افزایش عرضه‌ها و در نتیجه کاهش شاخص‌کل بورس و فرابورس تلقی کند.
با این حال همان‌طور که معاملات روز شنبه نشان داد فعلا خبری از چنین ترسی نیست. نگاهی به دادوستدهای روز گذشته بازار سهام نشان می‌دهد که اقتصاد ایران پشت میز مذاکرات مسیر دیگری را پیشروی خود ترسیم می‌کند و شاید دیگر نتوان به مانند گذشته انتظار رشد تورمی بورس را داشت، با این حال همچنان هستند عواملی که می‌توانند قیمت‌ها را در بازار سهام افزایش دهند و از افت شدید قیمت‌ها در آن جلوگیری کنند.
یکی از این عوامل روند صعودی پر قدرت قیمت نفت در بازارهای جهانی است که در روزهای گذشته سبب شده تا بسیاری حتی با وجود رسیدن قیمت هر بشکه نفت‌برنت دریای شمال به بیش از ۹۱دلار همچنان مسیر طلای‌سیاه را افزایشی بدانند. در واپسین روز هفته گذشته کمبود عرضه سوخت نسبت به تقاضای آن در بازارهای جهانی سبب شد تا عواملی نظیر سرمای زمستانی در آمریکای‌شمالی بر عرضه این محصول استراتژیک اثر جدی بگذارد و قیمت هر بشکه نفت وست‌تگزاس را به بالای ۹۰ دلار و نفت‌برنت را به بیش از ۹۱دلار برساند. همین امر بر روی تابلوهای معاملاتی بورس تهران بازتابی جدی به‌دنبال داشت به‌طوری که نمادهای پالایشی در این روز در کنار نمادهای بانکی بیشترین اثر افزایشی را بر شاخص‌کل داشتند. چنین تحلیلی از آن جهت در بورس نمایان‌شده که به‌جز آثار روانی مثبت، اثر افزایشی سود شرکت‌های پالایشی اثر عمده دارد و در کنار آن می‌تواند انتظارات را برای افزایش قیمت محصولات پتروشیمی نیز صعودی کند. این امر سبب شد تا در طول معاملات روز شنبه همزمان با نمادهای پالایشی نمادهای فعال در محصولات پتروشیمی نیز با افزایش تقاضا همراه شوند.
بانک و برجام
اما از نمادهای گروه پالایشی که بگذریم یکی دیگر از گروه‌های سبزپوش روز شنبه در بازار سهام نمادهای بانکی بودند. بانکی‌ها که در سال‌های اخیر به سبب افزایش میزان تحریم‌ها و همگام‌نبودن با تحولات بانکداری بین‌المللی دسترسی چندانی به زیرساخت‌های بانکداری جهانی و ارتباطات موردنیاز خود نداشتند با اعلام معافیت در برخی از تحریم‌ها که به واسطه انجام مذاکرات اتمی ایران با دیگر اعضای برجام در روز شنبه اعلام شد، با افزایش تقاضا همراه شدند و در نماد‌هایی نظیر «وتجارت» برای مدتی هر چند ناچیز به محدوده صف خرید نیز رسیدند.
در حال‌حاضر بسیاری از تحلیلگران انتظار دارند که با بازشدن فضای تحریم‌ها اقتصاد ایران بتواند بمانند سال‌های قبل از تحریم دست‌کم بخشی از نیاز‌های خود را از طریق بانکداری بین‌المللی برآورده سازد و ضمن بهبود شرایط به سمت کاهش هزینه‌های معامله برای تجار و بازرگانان ایرانی و صنایع مختلف گام بردارد.
اما یک عامل مهم دیگر که توانست بر سبزپوشی بانکی‌ها طی روز اخیر اثر جدی داشته باشد افزایش امیدواری نسبت به آزادسازی منابع ارزی برخی از بانک‌هاست که ریسک عدم‌تسعیر دارایی‌های آنها را کاهش می‌دهد و از این‌رو احتمال مجدد کاهش نرخ مجاز تسعیر ارز به مانند آنچه که در سال‌های قبل برای آنها رخ داد را به حداقل می‌رساند.
و همچنان حمایت
به غیر از عواملی که پیشتر مطرح شد یک عامل سوم و بسیار مهم در خلال معاملات روز شنبه وجود داشت که توانست از ریزش شاخص و هم‌جهتی نماگر اصلی بازار با شاخص هم‌وزن جلوگیری کند. در این روز خرید مداوم حقوقی‌ها سبب شد تا عرضه از تقاضا در بسیاری از نمادهای مهم نظیر فلزات اساسی محصولات شیمیایی و فرآورده‌های نفتی همچنین خودرو و ساخت قطعات پیشی نگیرد و از این ناحیه شاهد کاهش قیمت بیشتر نمادهای یادشده نباشیم. دقیقا عواملی نظیر این بود که توانست روز گذشته خالص تغییر مالکیت حقیقی به حقوقی را به محدوده ۲۹۷میلیارد تومان برساند و حتی در بسیاری از نمادها از شکل‌گیری صف‌فروش جلوگیری کند. بسیاری از تحلیلگران بازار سهام طی روزهای گذشته بر این باور هستند که اگر در طول این مدت خرید حقوقی‌ها در بازار وجود نداشت احتمالا شاخص نه‌تنها محدوده یک‌میلیون و ۳۰۰ هزار واحدی را مجددا به‌دست نمی‌آورد بلکه احتمالا در سطوح پایین‌تر از محدوده یک‌میلیون و ۲۰۰هزار واحد قرار می‌گرفت.
به هر حال در روزی که شاخص‌کل بورس تهران با رشد ۲۵ / ۰درصدی همراه شد، از ۳۴۳نماد معامله‌شده، قیمت پایانی ۱۳۳ سهم (۳۹ درصد) مثبت بود و در مقابل ۱۹۶ سهم (۵۷درصد) در سطوح منفی دادوستد شدند. در این بازار ۲۲ نماد (۶ درصد) صف خریدی به ارزش ۴۴میلیارد تومان تشکیل دادند، اما در مقابل شاهد شکل‌گیری صف‌فروش در ۳۲ نماد بورسی (۹ درصد) به ارزش ۶۷میلیارد تومان بودیم.
بررسی اعداد و ارقام به ثبت رسیده در طول این روز نشان می‌دهد که ارزش معاملات خرد همچنان به حدی نیست که بتوان به بازگشت روند صعودی در بازار سهام امیدوار بود. معاملات روز شنبه در حالی خاتمه یافت ارزش معاملات خرد از ۱۸۹۰میلیارد تومان فراتر نرفت، از این‌رو به گفته بسیاری از کارشناسان نمی‌توان با توجه به وضعیت فعلی ارزش پایین داد و ستدها و تداوم آن در هفته‌ها و‌ماه‌های اخیر همچنان به بازگشت بازار سهام به دوره رونق امید چندانی داشت. تمامی این‌ها در حالی مطرح می‌شود که حمایت از شاخص یا رشد برخی از صنایع در روزهای آینده را می‌توان از چارچوبی متفاوت و در قالب متغیرهای بنیادی در برخی از صنایع شاهد بود.
