«عملیات بازار باز و کارکردهای آن» موضوع نخستین لایو اینستاگرامی فرابورس ایران بود که شب گذشته از صفحه فرابورس پخش شد.

ندا بشیری سرپرست معاونت توسعه  کسب‌وکار فرابورس در این برنامه گفت: عملیات بازار باز به مفهوم خرید و فروش اوراق قرضه دولتی توسط بانک‌های مرکزی کشورها با هدف اجرای سیاست‌های انقباضی و انبساطی است و ابزار اصلی برای کنترل نرخ تورم و نرخ بهره و کنترل عرضه پول به شمار می‌رود.

   جزئیاتی از عملیات بازار باز در دنیا

بشیری با اشاره به اینکه برای کنترل قیمت پول باید از ابزارهای غیرمستقیم استفاده کرد تا حجم پول در جامعه توسط بانک مرکزی کنترل شود، گفت: عملیات بازار باز یکی از بهترین ابزارهای غیرمستقیم در این زمینه است.

به گفته او بانک‌های مرکزی دنیا سال‌هاست از عملیات بازار باز برای کنترل حجم نقدینگی جامعه استفاده می‌کنند، اما این عملیات به دو روش کوتاه‌‌‌مدت و گاه بلندمدت مورداستفاده قرار می‌گیرد.

بشیری با اشاره به اینکه بانک مرکزی برای کنترل عرضه پول بهتر است با ابزار غیرمستقیم برنامه‌‌‌ریزی کند تا حجم پول در جامعه کنترل شود، تصریح کرد: یکی از بهترین ابزارهای غیرمستقیم عملیات بازار باز است، به این مفهوم که بانک مرکزی برای افزایش حجم پول از بانک‌های تجاری کمک می‌گیرد، بانک مرکزی با کنترل ذخایر پولی در اختیار بانک‌های تجاری حجم پول در جامعه را کنترل می‌کند.

  کنترل تورم و نرخ بهره

سرپرست معاونت توسعه کسب‌وکار فرابورس، یکی از بهترین ابزارها برای کنترل پول بانک‌های تجاری و جامعه را عملیات بازار باز دانست و گفت: برای کنترل تورم و جمع شدن پول از جامعه، بانک مرکزی اوراق قرضه دولتی را به بانک‌ها می‌‌‌فروشد و با این کار بخشی از پول‌‌‌های بانک‌های تجاری را جمع می‌کند، این سیاست پولی انقباضی است، اما در مقابل برای اجرای سیاست پولی انبساطی، با عرضه پول زیاد این‌‌‌گونه وارد می‌شود که از بانک‌ها می‌‌‌خواهد اوراق قرضه دولتی که قبلا به آنها فروخته است را از آنها خریداری کند. به‌‌‌این‌‌‌ترتیب اوراق را دریافت و به بانک‌ها پول می‌دهد.

او اضافه کرد: بانک مرکزی با این روش پول را در سطح جامعه زیاد می‌کند و با عرضه زیاد پول، نرخ بهره کاهش می‌‌‌یابد البته ممکن است تورم بالا برود. این راهکاری است که سال‌هاست بانک‌های مرکزی دنیا از آن برای کنترل پول سطح جامعه استفاده می‌کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که تفاوت عملیات بانکی و بازار باز چیست، گفت: بانک‌ها به دلایل مختلف ممکن است در پایان وقت اداری پول کم بیاورند و برای کمبود کسری از بانک دیگری که مازاد پول دارد، قرض بگیرند. این قرض رایگان نیست و با یک نرخ بهره مشخص انجام می‌شود که عمدتا یک ‌‌‌شبه است و به آن عملیات بانکی می‌‌‌گویند.

بشیری در ادامه به تشریح عملیات بازار باز پرداخت و افزود: در عملیات بازار باز یک‌‌‌طرف بانک مرکزی و یک‌‌‌طرف بانک تجاری است. روشی که بانک مرکزی اوراق را عرضه کرده و بانک‌های تجاری خریداری می‌کنند اصطلاحا ریپو است.

وی در توضیح عملیات ریپو گفت: ریپو مسائل ربوی دارد و به همین دلیل هم شورای فقهی بانک مرکزی و کمیته فقهی سازمان بورس تغییراتی در آن ایجاد کرده تا مشکل ربوی بودن آن برطرف شود. به‌‌‌ این ‌‌‌ترتیب که اوراق وثیقه نمی‌شود بلکه مالکیت اوراق به‌‌‌طور کامل منتقل می‌شود که اسم دقیق آن توافق بازخرید اسلامی است.

 عملیات بازار باز پول را از سهام خارج نمی‌کند

در ادامه این برنامه سرپرست معاونت توسعه  کسب‌وکارفرابورس تاکید کرد: عملیات بازار باز هیچ ارتباطی به بازار سهام ندارد بلکه معامله یا تریدی است که بین بانک مرکزی و یک بانک تجاری انجام می‌شود. شاید نرخ‌های این اوراق به بازار سیگنالی بدهد اما این عملیات هیچ سرمایه‌ای از بازار خارج نمی‌‌‌کند.

بشیری اضافه کرد: در حال حاضر OMO فقط با اسناد خزانه و سایر اوراق کوپن‌دار دولتی است و در دنیا هم فقط با اوراق دولت انجام می‌شود.

 آمار عملیات بازار باز را از کجا ببینیم؟

وی در خصوص اینکه چگونه می‌توان به آمار عملیات بازار باز دسترسی پیدا کرد، گفت: آمار عملیات بازار باز در سایت فرابورس در منوی سمت راست، با عنوان آمار معاملات اوراق مالی اسلامی وجود دارد، آمارهای این قسمت به‌‌‌صورت روزانه به‌‌‌روز می‌شود.

زمانی که پذیره‌‌‌نویسی دولت است، به این مفهوم است که دولت اوراق فروخته و تامین مالی کرده است. دو بخش بانک‌ها و صندوق‌ها هم در این قسمت درج‌‌‌شده که جزئیات معاملات آنها را نشان می‌دهد. یک‌‌‌ بخش هم به اسم عملیات بازار باز است که همان کد به کد بانک مرکزی و بانک‌های تجاری است.

آمار کامل و به‌‌‌صورت دقیق با اعداد و نمودار در سایت فرابورس منتشر می‌شود. البته بانک مرکزی هم به‌‌‌صورت هفتگی گزارش کلی عملیات بازار باز را منتشر می‌کند.