قابل‌اتکا بودن اطلاعات مهم‌تر از ارائه به‌موقع آن است
یکی از موضوعاتی که باعث دغدغه اهالی بازار سرمایه و سرمایه‌گذاران شده، صورت‌های مالی منتشرشده توسط برخی از ناشرانی که در صنعت پالایش فعالیت می‌کنند (پالایشگاه‌ها) است که صورت‌های مالی خود را منتشر کرده و سپس به همراه انتشار صورت‌های مالی خود یا متعاقب آن مفروضات تهیه صورت‌های مالی را به‌صورت جداگانه افشا و در مورد احتمال متفاوت بودن صورت‌های مالی واقعی با صورت‌های مالی افشاشده در سامانه کدال، به کاربران هشدار داده‌اند.
متفاوت بودن نتایج معاملات و سایر رویدادهای افشاشده در صورت‌های مالی برخی از شرکت‌های پالایشگاهی با انتظارات و برآوردهای تحلیلگران از آن، نگرانی قابل‌ملاحظه‌ای برای ایشان به وجود آورده است که بررسی‌های میدانی و مکاتبات و مکالمات صورت‌گرفته در فضای مجازی (گردهمایی‌های اهالی بازار) و توضیحات بعدی (انتشار از طریق کدال) برخی از ناشران مزبور درباره صورت‌ها و اطلاعات مالی منتشرشده گواهی بر این مدعاست.
چند نکته حائز اهمیت است. اول اینکه صورت‌های مالی تاریخی با اطلاعات مالی آتی (مثل بودجه، افزایش سرمایه و...) علی‌الاصول متفاوت است. صورت‌های مالی تاریخی باید وضعیت مالی (در پایان سال مالی) نتایج عملیات، تغییرات در حقوق مالکانه و جریان‌های نقدی واقعی شرکت برای سال/ دوره مالی منتهی به تاریخ پایان سال مالی ارائه کند. ارائه مفروضات در مورد اطلاعات واقعی، مصداق ندارد هرچند برآوردها جزو ذات حسابداری است اما منظور استفاده از برآوردهای معقول است که بخش اساسی از تهیه صورت‌های مالی است و قابلیت اتکای آن را تضعیف نمی‌کند.
ضمنا ماده ۵ دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان مقرر می‌کند: «اطلاعات افشاشده از سوی ناشر باید قابل‌اتکا، به‌موقع و به‌دوراز جانبداری باشد. اطلاعات دارای تأثیر منفی باید به همان سرعت و دقتی که اطلاعات دارای تأثیر مثبت منتشر می‌شوند، افشا شوند. اطلاعات مهم باید صریح، دقیق و تا حد امکان به‌صورت کمّی ارائه شوند.»
دوم استانداردهای حسابداری چنین مقرر کرده است:
استاندارد حسابداری یک با عنوان «ارائه صورت‌های مالی» لازم‌الاجرا از ۰۱/ ۰۱/ ۱۳۹۸ در بند ۱۶ چنین درج کرده است: «واحد تجاری نمی‌تواند به‌کارگیری رویه‌های حسابداری نامناسب را با افشای رویه‌های حسابداری استفاده‌شده یا از طریق توصیف در یادداشت‌های توضیحی جبران کند». یعنی نمی‌توان اقلام دارایی، بدهی، حقوق مالکانه، درآمد یا هزینه (شامل اقلام عملیاتی یا غیرعملیاتی) را در صورت‌وضعیت مالی، تغییر در حقوق مالکانه، صورت سود و زیان، سود و زیان جامع و صورت جریان‌های نقدی به‌گونه‌ای اشتباه یا نامناسب (دارای انحراف از استانداردهای حسابداری) ارائه کرد ولی در یادداشت‌ها توضیح داد که مثلا ارقام درج‌شده در صورت سود و زیان برآوردی است و ممکن است ارقام واقعی و ارقام درج‌شده تفاوت قابل‌ملاحظه داشته باشد؛ چراکه اقلام مندرج در صورت‌های مالی بر یادداشت‌ها مقدم هستند و یادداشت‌ها برای خدمت به فهم و ارزیابی دقیق‌تری از اقلام مندرج در صورت‌ها یا اقلامی که شرایط شناخت را نداشته‌اند، ارائه می‌شوند و عکس آن نمی‌تواند صحیح باشد. مثلا عدم شناسایی اقلام (درآمد، هزینه یا ...) یا شناسایی نادرست مبالغ مزبور را نمی‌توان با افشا در مورد اشتباه بودن آنها، توضیح داد؛ علی‌الاصول یادداشت‌ها و افشاها در تشریح و فهم بیشتر اقلام مندرج در صورت‌ها ارائه می‌شوند تا اطلاعات و ارزیابی دقیق‌تری نسبت به صورت ارائه کنند.
استاندارد مزبور یادداشت‌های توضیحی را چنین تعریف کرده است: «یادداشت‌های توضیحی شامل اطلاعاتی است افزون بر آنچه در صورت‌وضعیت مالی، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع، صورت تغییرات در حقوق مالکانه و صورت جریان‌های نقدی ارائه می‌کند. این یادداشت‌ها باید اطلاعات توضیحی یا جزئیات اقلام ارائه‌شده در صورت‌های مالی و اطلاعات در ارتباط با اقلامی را که واجد شرایط برای شناسایی در صورت‌های مالی نیست ارائه کند.»
آنچه مبرهن است، استانداردهای حسابداری از استدلال‌های عقلی پیروی می‌کند و بر ارائه اطلاعات سودمند و قابل‌اتکا به کاربران تاکید دارد و فرض بر آن است که تقریبا در تمام شرایط، واحد تجاری با رعایت استانداردهای حسابداری مربوط، به ارائه منصفانه دست می‌یابد.
برای اینکه اطلاعات سودمند باشد باید قابل‌اتکا نیز باشد. اطلاعاتی قابل‌اتکا (اتکاپذیر) است که عاری از اشتباه، تمایلات جانبدارانه و به‌طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به‌گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیان کند. به همین خاطر هنگامی‌که نمی‌توانیم مبالغ را به‌طور قابل‌اتکاپذیری برآورد کنیم، به افشای آثار احتمالی آن برای کاربران صورت‌های مالی بسنده می‌کنیم یعنی استانداردهای حسابداری اجازه نمی‌دهد قابل‌اتکا بودن اطلاعات فدای مربوط بودن اطلاعات شود چراکه موجب گمراه‌کنندگی اطلاعات می‌شود. از این رو اطلاعات باید دارای ویژگی بیان صادقانه باشد. بیان صادقانه یعنی اینکه اطلاعات باید اثر معاملات و سایر رویدادهایی را که ادعا می‌کند بیانگر آن است یا به‌گونه‌ای معقول انتظار می‌رود بیانگر آن باشد به‌طور صادقانه بیان کند. پس باید ترازنامه (صورت‌وضعیت مالی) یا صورت سود و زیان بیانگر صادقانه اثرات معاملات و سایر رویدادهایی باشد که منجر به عناصری در تاریخ ترازنامه (یا تاریخ منتهی به پایان سال مالی در صورت سود و زیان) شوند که معیار شناخت را احراز کرده باشند.
آثار افشا و انتشارات صورت‌های مالی اشتباه به‌مراتب از عدم انتشار به‌موقع آنها هزینه‌های سنگین‌تری دارد. این موضوع در بخش مفاهیم نظری گزارشگری مالی به عنوان «موازنه میان خصوصیات کیفی» اطلاعات مطرح‌شده است؛ یعنی نمی‌توان قابل‌اتکا بودن را فدای به‌موقع بودن صورت‌ها کرد. البته باید در نظر داشت ارائه اطلاعات غیرصادقانه ولی به‌موقع به ارائه اطلاعات نامربوط و غیر سودمند و البته دارای پیامدهای زیان‌بار نیز منتج می‌شود. جریان اطلاعات شرکت‌ها و تاثیر آن بر قیمت اوراق بهادار از قبیل قیمت سهام همانند جریان یک آب روان است که با توجه به میزان کارآیی بازار می‌تواند اثر آنی و فوری داشته باشد. برای اینکه این اثر را بهتر درک کنیم به یک مصرع از شیخ‌اجل بسنده می‌کنیم: «وگرنه سیل چو بگرفت، سد نشاید بست» یعنی وقتی خبر منتشر شد بر قیمت‌ها تاثیر می‌گذارد، به بی‌اعتمادی منجر می‌شود و در حقیقت کار از کار می‌گذرد. از طرفی قابل‌اعتماد بودن یا قابل‌اتکا بودن اطلاعات به‌عنوان یکی از ویژگی‌های کیفی اطلاعات نیز از میان می‌رود و مساله «چوپان دروغگو» را به ذهن متبادر می‌کند و به‌طورکلی می‌توان گفت، اصلاح بعدی اطلاعات نیز موجب پراکندگی و انحراف معیار اقلام گزارش‌شده و عدم عینیت آن می‌شود و به‌طورکلی اطمینان کاربران را از میان می‌برد. در بلندمدت دیدگاه سرمایه‌گذاران و کاربران از اطلاعات مالی را نسبت به یک صنعت خاص خدشه‌دار کرده و نیک می‌دانیم که بازگرداندن آب‌رفته به جوی دشوار است و اعتماد عمومی به‌راحتی قابل بازیافت نیست. به گفته سعدی: «سنگی به چند سال شود لعل پاره‌ای/ زنهار تا به یک‌نفسش نشکنی به سنگ»
چنین رویه‌ای می‌تواند شفافیت شرکتی به‌عنوان اصول زیربنایی حاکمیت شرکتی را خدشه‌دار کند و پیامدهای نامساعدی برای ناشران داشته باشد به‌طوری‌که پیامد چنین موضوعی در پژوهش‌های مختلف حداقل افزایش هزینه سرمایه شرکتی برشمرده شده است. صرف‌نظر از همه موارد مزبور (انحراف از استانداردهای حسابداری) حداقل در قالب اطلاعات تفسیری و قضاوتی، جهت انحرافات احتمالی (تعدیلات مثبت یا منفی) برای استفاده‌کنندگان مشخص نشده است.
