پرونده بازار سهام در اولین ماه پاییز با افت ۵/ ۱۱ درصدی شاخص کل بسته شد
تاریخی‌ترین افت ماهانه بورس
تردید انتخاباتی در معاملات سهام
فعالان بورس تهران مهر۹۹ شاهد فضای پرتردید و ابهام‌آلودی بودند. جایی که نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و تردیدها نسبت به آینده سهام با انتخاب هر یک از گزینه‌های این انتخابات، بورس بازان را سردرگم کرده است. در این میان سهام در دو اردوگاه ریالی و دلاری قرار گرفته‌اند. این گمانه وجود دارد که در صورت تمدید حضور ساکن فعلی کاخ سفید، کماکان سهام شرکت‌های بزرگ کالایی و صادراتی از مزیت سرمایه‌گذاری برخوردار باشند و در صورت انتخاب نماینده دموکرات، بخش کوچک‌تری از بازار به لحاظ وزنی شامل صنایع غیر صادراتی و اصطلاحا ریال‌محور موقعیت بهتری بیابند. این دوگانگی و تردید که عمدتا اثرات روانی آن برجسته است، سبب شده تا معاملات مهرماه بورس تهران در عین کم‌رمقی به نوسان در محدوده منفی ادامه دهد.
از ممنوعیت معاملات روزانه تا کاهش نقدشوندگی
اوایل ماه گذشته بود که ناظر بورسی در اقدامی جدید خبر از ممنوعیت خرید و فروش روزانه سهام (Day trading) داد. سازمان بورس در توجیه این اقدام به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «برخی اشخاص که اقدام به جمع کردن نمادها در حجم‌های قابل توجه و در حداقل دامنه نوسان روزانه کرده بودند، شرایط را برای خروج در حداکثر دامنه نوسان قیمتی روزانه مهیا یافته و با عرضه‌های پرحجم به دنبال شناسایی سودهای قابل توجه بودند. این موضوع موجب افت مجدد قیمت سهم‌ها و سلب اعتماد مکرر از سهامداران و خریداران می‌شد.
با توجه به اینکه اعتماد عموم سرمایه‌گذاران به واقعی بودن روند معاملات ارزشمندترین فاکتور در راستای حمایت از بازار سرمایه است و معاملات روزانه، منجر به تشکیل صف‌های هیجانی خرید و فروش شده و عملا باعث کاهش اعتماد عمومی می‌شود، نهاد ناظر با هدف تشویق به سرمایه‌گذاری بلندمدت توسط اشخاص حقیقی و حقوقی و ممانعت از ایجاد هیجان کاذب در بازار سرمایه، محدودیت در انجام معاملات روزانه را لحاظ کرد.» به هر حال این ممنوعیت، یکی از همان تصمیماتی است که با کاهش نقدشوندگی به خصوص برای فعالان خرد بازار، ریسک موجود از این بابت را تشدید می‌کند. این مهم از همان ابتدا در معاملات سهام نیز بازتاب پیدا کرد و در کنار محدودیت‌های خودساخته دیگر، قفل شدن سهام در صفوف فروش را تشدید کرد و ارزش معاملات سهام را به شدت کاهش داد.
بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد میانگین ارزش دادوستدهای روزانه سهام در مهر ماه با کاهش ۲۲ درصدی نسبت به ماه قبل و افت ۴۰ درصدی نسبت به دوره اوج بازار مواجه شد. این مهم سبب شد تا نمادهای کوچک‌تر با کاهش محسوس نقدشوندگی مواجه شوند. از این رو پرنشدن حجم مبنا در این سهام و نوسان اندک قیمت پایانی (نسبت به آخرین دادوستدها)، افت ماهانه نماگر هم‌وزن را به ۳/ ۵درصد محدود کرد.
الگوریتم‌ها تا اطلاع ثانوی ممنوع
یکی از اقدامات سیاست‌گذار بورس در ماه گذشته محدود کردن استفاده از هرگونه الگوریتم در معاملات سهام بود. این اتفاق در پی آن افتاد که برخی رسانه‌ها در آخرین اقدام خود، انگشت اتهام را به سمت شرکت‌های «های‌تک» نشانه رفتند.
سازمان بورس نیز به سرعت با متوقف کردن معاملات الگوریتمی اعتراضات را خاموش کرد. این در حالی است که با وجود نبود اطلاعات دقیق درخصوص معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه ایران اما با وجود دستورالعمل‌های موجود و حجم منابع در دسترس الگوریتم‌ها، به سختی می‌توان نتیجه گرفت ریزش پردامنه بورس متاثر از نحوه معاملات ماشینی باشد. ضمن آنکه در صورت درست بودن این ادعا با پاک کردن صورت مساله نمی‌توان مشکلات بازار را رفع کرد.
دو روی سکه «تسعیر ارز» بانک‌ها
مهرماه بانک مرکزی برای دومین بار در سال جاری، نرخ ارز را برای تسعیر دارایی‌ها و بدهی‌های ارزی بانک‌ها افزایش داد. این بخشنامه به منظور استفاده بانک‌ها از نرخ‌های جدید ارز در تدوین صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای (۶ ماهه) منتشر شده است و مطابق با آن نرخ هر یک یورو، ۱۲۹۰۰ تومان و هر دلار با افزایش ۲۲ درصدی نسبت به پایان سال گذشته ۱۱هزار تومان اعلام شده است. تسعیر فرآیندی است که از طریق آن اطلاعات مالی مبتنی بر ارز برحسب واحد پول گزارشگری بیان می‌شود. نرخ تسعیر نیز عبارت است از نرخ تبدیل دو واحد پول به یکدیگر (شامل انواع نرخ‌های برابری رسمی و قراردادی و...) که در فرآیند تسعیر به‌کار گرفته می‌شوند. فرآیند تغییر نرخ تسعیر باعث ایجاد تفاوتی در رقم موجودی دارایی‌ها می‌شود که این تفاوت ناشی از تسویه یا تسعیر اقلام پولی ارزی با نرخ‌هایی که در ثبت اولیه این اقلام یا در تسعیر این اقلام در صورت‌های مالی دوره قبل به‌کار رفته است به‌عنوان درآمد یا هزینه دوره وقوع شناسایی می‌شود.
طبق اعلام بانک مرکزی در حال حاضر ۴۱ بانک و موسسه اعتباری غیر بانکی در کشور با نظارت بانک مرکزی به فعالیت مشغول هستند. از مجموع بانک‌های مورد اشاره ۱۹ بانک در بازار سرمایه فعالیت می‌کنند که ۱۰ مورد آنها در بازار اول بورس قرار دارند. در این میان کارشناسان معتقدند به رغم آثار مطلوب این اتفاق بر سهام بانک‌ها، توجه به این نکته حائز اهمیت است که اعلام سود تسعیر به معنای زیان تسعیر نزد گروهی از بدهکاران ارزی بانک‌ها است. به عبارت دیگر، افزایش رقم ریالی بستانکاری بانک‌ها (که منجر به شناسایی سود شده) متناظر با افزایش قابل ملاحظه رقم ریالی بدهکاران ارزی بانک است.
عملکرد صنایع در اولین ماه پاییز
نگاهی به عملکرد صنایع ۳۸گانه بورسی در اولین ماه پاییز نشان از رشد شاخص صنعت در ۳ گروه در مقابل افت میانگین قیمت سهام زیرمجموعه ۳۴ صنعت بورسی دارد. در این میان گروه محصولات چرمی با تک سهم «وملی» با افت قیمتی به میزان ۶/ ۳۲ درصد مواجه شد. پس از آن بیشترین کاهش شاخص از آن گروه محصولات کاغذی به میزان ۱/ ۳۲درصد شد. در میان گروه‌های کامودیتی‌محور بورس تهران نیز فلزات اساسی بیشترین زیان (معادل ۳/ ۲۴ درصد) به سهامداران خود تحمیل کرد. معدنی‌ها نیز در این ماه شاهد افت ۷/ ۱۹ درصدی میانگین قیمت سهام زیرمجموعه خود بودند. در آن‌سوی بازار اما تنها سه گروه کاشی و سرامیک، خرده‌فروشی و بیمه با رشد شاخص صنعت خود به ترتیب معادل ۶/ ۱۷، ۶/ ۶ و ۴/ ۳ درصد همراه شدند.
خروج سرمایه حقیقی از گردونه معاملات
مهرماه برای دومین ماه متوالی شاهد خروج نقدینگی حقیقی از گردونه معاملات سهام بودیم. به این ترتیب در اولین ماه فصل پاییز در مجموع سهامی به ارزش ۱۰ هزار و ۲۴۷ میلیارد تومان از سبد سهام معامله‌گران خرد بازار به پرتفوی حقوقی‌ها منتقل شد.
در این میان بیشترین خروج پول حقیقی از گروه‌های بزرگ و متوسط بازار رقم خورد. در صدر لیست فروش حقیقی‌ها در مهرماه زیرمجموعه‌های بانکی قرار داشتند که شاهد جابه‌جایی سهامی به ارزش ۴ هزار و ۱۱۰ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی بودند. پنج گروه کالامحور فلزات اساسی، محصولات شیمیایی، چندرشته‌ای صنعتی، فرآورده‌های نفتی و کانه‌های فلزی دیگر گزینه‌های فروش سهامداران خرد در مهرماه بودند که در مجموع با خالص فروش ۴ هزار و ۸۸۰ میلیارد تومانی مواجه شدند. در آن‌سوی بازار اما گروه‌های کوچک و عمدتا تک سهم در صدر لیست خرید سهامداران خرد قرار گرفتند. در این میان گروه مخابرات شاهد ورود ۱۴۵ میلیارد تومان پول جدید از سوی حقیقی‌ها به دو سهم زیرمجموعه خود بود. پس از آن دو گروه تک سهم زغال‌سنگ و سایر معادن در مجموع شاهد جابه‌جایی سهامی به ارزش ۱۶ میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی بودند.
پیشتازی رقبا برای سومین ماه متوالی
در حالی مهرماه برای بورس تهران با افت ۵/ ۱۱ درصدی شاخص کل و ثبت منفی‌ترین ماه تاریخ به پایان رسید که در بازارهای رقیب شرایط متفاوتی حاکم بود.
به این ترتیب برای سومین ماه متوالی در مقابل افت نماگرهای اصلی سهام، دلار و سکه صعودی شدند و به ترتیب با رشد ۲/ ۴ و ۶/ ۷ درصد همراه شدند. در بازار مسکن نیز برآوردها از رشد قیمت‌ها حکایت دارد. از این رو بورس تهران سه ماه متوالی است که از رقبای خود جامانده و به کمترین سطح از ابتدای تیرماه عقب نشسته است.
