افول تجارت جهانی در سال‌های پیشرو با افزایش ریسک‌‌‌های ژئوپلیتیک
ریسک ژئوپلیتیک؛ تهدید بزرگ کالاییها
ریسک ژئوپلیتیک جایگزین ریسک ژئواکونومیک شد
سال ۲۰۲۳ زمانی برای پایان همه‌گیری کرونا بود؛ فروکش کردن تب شیوع کرونا در دنیا با توجه به چند مرحله واکسیناسیون سراسری باعث شد تا محدودیت‌های کرونایی در نقاط مختلف دنیا از سال ۲۰۲۲ رفع شود و حتی دولت چین نیز از ابتدای سال‌جاری میلادی به سیاست‌‌‌های قرنطینه سختگیرانه خود پایان دهد. پایان محدودیت کرونایی از سوی دولت چین باعث ایجاد خوش‌بینی زیاد نسبت به بازگشت اقتصاد چین و به تبع آن اقتصاد جهانی به مسیر رشد برای سال‌جاری میلادی شد. خوش‌بینی به بازگشت اقتصاد چین به مسیر رشد در سال‌جاری میلادی به میزانی زیاد بود که ظرف سه‌ماه ابتدایی امسال، بازارهای کالایی با محوریت فلزات آهنی و غیرآهنی رشد نرخ قابل‌ملاحظه‌ای را به ثبت رساندند و بر میزان فعالیت تولیدی در چین در این بازه زمانی افزوده شد؛ به‌‌‌نحوی که شاخص‌‌‌های اقتصادی چین، این رشد تولید را تایید کرد؛ اما متاسفانه این خوش‌بینی‌‌‌ها به واقعیت تبدیل نشد. درواقع پایان محدودیت کرونایی در چین نتوانست زمینه‌‌‌ساز رشد قابل ملاحظه تقاضا و در نتیجه بهبود تولید در سطح جهان باشد.
تحلیلگران S&P Global معتقدند در شرایط کنونی دنیا با ریسک‌‌‌های متعدد ژئوپلیتیک مواجه است. در این شرایط جهانی که برای دهه‌‌‌ها توسط جهانی‌‌‌سازی و ژئواکونومیک نظم یافته بود، به‌سرعت به جهانی مبتنی بر ریسک ژئوپلیتیک تبدیل شده است. مهم‌ترین ریسک‌‌‌های ژئوپلیتیک که دنیا ظرف سال ۲۰۲۳ با آن مواجه است، عبارتند از: تنش روسیه و ناتو، حملات سایبری، رقابت استراتژیک آمریکا و چین، پراگماتیسم تجدید همکاری به جای جهانی شدن، خطر تغییرات آبوهوایی، امنیت انرژی، پیامدهای کرونا و شیوع مجدد این ویروس یا ویروس‌‌‌های احتمالی دیگر و بحران بدهی دولتی. در شرایط کنونی دنیا با شوک‌‌‌های انباشته‌‌‌ای نظیر تبعات شیوع ویروس کرونا در دنیا و درگیری میان روسیه و اوکراین مواجه است. این بحران‌ها احتمال سازمان‌‌‌دهی جدید جهانی را مطرح کرده‌‌‌اند. اقتصاد جهانی در موقعیت نامطمئنی قرار دارد. رکودهای قریب‌‌‌الوقوع در کمین ایالات‌متحده و اروپاست و چین پایین‌‌‌ترین رشد اقتصادی را ظرف سال‌های اخیر تجربه می‌کند.
در چنین شرایطی بحران تامین انرژی و تغییرات آبوهوایی همچنان دو موضوع مهمی هستند که می‌‌‌توانند دنیا را با بحران روبه‌رو کنند. این در حالی است که پیشرفت جهانی تاثیر ویژه‌‌‌ای بر حل چالش بحران آبوهوایی ندارد. البته حمله روسیه به اوکراین و تلاش کشورهای غربی برای کاهش اتکا به سوخت فسیلی باعث شد تا تلاش برای دنیایی بدون کربن تسریع شود که این موضوع می‌‌‌تواند تاثیر مثبتی بر کاهش بحران اقلیمی بگذارد. در عین حال در بخشی از قانون کاهش تورم آمریکا نیز توجه ویژه‌‌‌ای به حمایت از سرمایه‌گذاری در انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر شد که این موضوع نیز می‌‌‌تواند از کاهش انتشار آلایندگی‌‌‌های کربنی بکاهد.
در کنار موارد یادشده، دنیا از سال ۲۰۲۰ با بحران شیوع کرونا مواجه شد. اگرچه همه‌گیری این ویروس در دنیا کنترل شده است؛ اما شیوع این ویروس و تبعات انسانی و اقتصادی آن باعث شد تا دنیا در حرکت به سمت جهانی‌شدن بازنگری کند. در شرایط کنونی کشورها به دنبال کاهش خطر بر اثر ارتباط با سایر نقاط دنیا هستند. حملات سایبری مکرر و شدیدتر که امروزه به‌‌‌عنوان ابزاری برای حکومت‌داری مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرد نیز تهدید جدید ژئوپلیتیک است که دنیا در عصر جدید با آن روبه‌رو شده است. همگام با افزایش دیجیتالی شدن در دنیا، این حملات و تاثیر آن نیز شدت می‌‌‌یابد. در کنار موارد یادشده، سطح بدهی دولت‌‌‌ها در حال افزایش است. این در حالی است که کیفیت اعتبارات دولتی رو به کاهش گذاشته است. عوامل متعددی بر بحران بدهی دولت‌‌‌ها در نیم‌قرن اخیر اثرگذار شد است. در عین حال داده‌‌‌ها نشان می‌دهد که صادرات در ۹اقتصاد از ۱۰اقتصاد برتر جهانی رو به کاهش گذاشته و این موضوع نگرانی‌ها درباره تجزیه ساختار جهانی را شدت بخشیده است.
رقابت استراتژیک آمریکا و چین
در شرایطی که ایالات‌متحده آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد جهانی است، چین در رده دوم میان اقتصادهای برتر دنیا قرار دارد و در عین حال بزرگ‌ترین اقتصاد کالامحور جهان است. با توجه به سهم این دو کشور در اقتصاد جهانی، وضعیت اقتصادی هر یک و روابط سیاسی و اقتصادی میان آنها تاثیر ویژه‌‌‌ای بر بازارهای مالی و کالایی دنیا می‌‌‌گذارد. آمریکا مقصد بسیاری از تولیدات چینی است و تولیدات چینی نیز سهم بسزایی از تامین بازارهای داخلی چین دارد.
آمریکا و چین همواره ظرف سال‌های گذشته، مناقشات سیاسی بزرگی داشتند؛ اما این مناقشات مانع روابط تجاری میان دو کشور نشده است. البته از سال ۲۰۱۸ تعرفه‌‌‌های واردات سنگینی بر برخی مواد اولیه و محصولات چینی از سوی آمریکا وضع شد که این تعرفه‌‌‌ها نیز بر روند معاملات در بازارهای جهانی تاثیر منفی گذاشت. در چنین وضعیتی، ظرف بیش از یک‌سال اخیر احتمال افزایش مناقشه سیاسی میان دو ابراقتصاد جهانی افزایش یافته است. حمایت چین از روسیه در جنگ با اوکراین و افزایش تنش میان چین با هنگ‌‌‌کنگ و تایلند و حمایت آمریکا از این دو منطقه علیه چین، خطرهای ژئوپلیتیک جهانی را افزایش داده است.
ظرف سال‌جاری میلادی نیز حضور نظامیان چین در دریای چین جنوبی افزایش یافته، در عین حال پیشرفت‌‌‌های فناوری و تنش‌‌‌های تجاری مداوم با ایالات‌متحده به تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک منجر شده است. با وجود روابط چندبعدی میان ایالات‌متحده و چین، به‌ویژه در حوزه تجارت، زنجیره تامین محصولات و حوزه‌های اقتصادی، روابط این دو کشور ظرف سال‌های اخیر پیچیده‌‌‌تر شده است. با این حال، تحلیل روابط دیپلماتیک دو کشور حاکی از آن است که طرفین حداقل در میان‌مدت به دنبال تعامل دیپلماتیک هستند. احیای تجارت و روابط تجاری میان ایالات‌متحده و چین، به عنوان پیش‌‌‌فرضی در مسیر توسعه اقتصادی چین در سال‌جاری در نظر گرفته شده است. به این ترتیب باید گفت همچنان چین و ایالات‌متحده به دنبال کردن سیاست رقابت مسوولانه با یکدیگر متعهد هستند؛ اما در این میان خطر سخت شدن روابط همچنان وجود دارد.
تنش‌‌‌های تجاری میان چین و آمریکا در سال ۲۰۱۸ زمانی تشدید شد که ایالات‌متحده برای کاهش کسری تجاری خود با چین، تعرفه‌‌‌هایی را بر واردات برخی محصولات از چین اعمال کرد. این امر باعث تسریع درگیری تجاری میان دو کشور و بر روند تجارت جهانی اثرگذار شد. در دسامبر ۲۰۱۸، ایالات‌متحده و چین در مذاکرات تجاری شرکت کردند؛ اما مذاکرات در ماه مه ۲۰۱۹ شکست خورد. کشورها در نهایت فاز یک توافق تجاری را در ژانویه ۲۰۲۰ امضا کردند. از آن زمان ایالات‌متحده محدودیت‌هایی را بر صادرات به چین، به‌ویژه در زمینه فناوری، اعمال کرده است.
تجارت رو به رشد LNG میان دو کشور نیز در تحلیل روابط میان دو ابراقتصاد جهانی بر روابط آمریکا و چین اثرگذار است. چین ظرف سال‌های گذشته به یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان LNG آمریکا تبدیل شده و این رشد واردات به کاهش کسری تجاری آمریکا با چین کمک کرده است. با این حال آمریکایی‌‌‌ها ظرف سال‌های اخیر از افزایش قابل‌توجه سهم چین در بازار صادرات LNG خود نگران هستند و از آن به‌‌‌عنوان اهرم چین در بخش انرژی آمریکا یاد می‌کنند.
در کنار موارد یادشده دو کشور دارای منافع و درگیری‌‌‌های متعدد دیگری نیز هستند. چینی‌‌‌ها تهدید کرده‌‌‌اند که در صورت نیاز، به فروش گسترده اوراق قرضه خزانه‌‌‌داری آمریکا روی می‌‌‌آورند و ایالات‌متحده نیز از قرار دادن برخی شرکت‌های فناوری چین در لیست سیاه خبر داده است. در چنین شرایطی نگرانی‌های فزاینده‌‌‌ای وجود دارد که تنش تجاری میان آمریکا و چین به جدایی مالی بیشتر میان دو کشور منجر شود. چنین درگیری‌هایی باعث اختلال قابل‌توجه در امور مالی جهانی خواهد شد.
تنش روسیه و ناتو، مسیر تجارت جهانی را دشوار کرد
درگیری روسیه و اوکراین همچنان خطر ژئوپلیتیک قابل‌توجه در سال ۲۰۲۳ است. روسیه با حمله به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ یک بحران بشردوستانه را آغاز کرد و در عین حال زمینه‌‌‌ساز بروز ریسک‌‌‌های تجاری متعدد در جریان سرمایه، تجارت و بازارهای کالایی در سراسر جهان شد. تنش‌‌‌های ژئوپلیتیک میان ناتو و روسیه برای مدت زمان نسبتا طولانی پیش از آغاز جنگ در اروپای شرقی بالا بود. در چنین شرایطی حمله روسیه به اوکراین، روابط ناتو و روسیه را در مخاطره‌آمیزترین وضعیت خود از زمان جنگ سرد قرار داد. این روابط همچنان با تحریم‌‌‌های اقتصادی اعمال‌شده بر روسیه و حمایت کشورهای عضو ناتو از اوکراین در قالب کمک‌‌‌های مالی و نظامی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد.
در شرایطی که به نظر نمی‌رسد هیچ‌یک از طرفین به پیروزی قطعی در کوتاه‌مدت دست یابند و آتش‌بس یا حل و فصل نامحتمل به نظر می‌‌‌رسد، جنگ همچنان ادامه دارد. البته در چنین حالتی همواره خطر تشدید عمدی یا تصادفی آتش جنگ وجود دارد. در شرایط کنونی درگیری مستقیم جهانی بعید است؛ اما بروز آن می‌‌‌تواند پیامدهای ویرانگری برجا بگذارد. همه طرف‌‌‌ها تلاش خواهند کرد تا به هر قیمتی از این امر اجتناب کنند، اما ماهیت غیرقابل پیش‌بینی این درگیری خطرهای متعددی را به همراه دارد. به هر ترتیب استمرار این جنگ و مناقشات بر توانایی روسیه برای تجارت با اعضای ناتو تاثیر منفی گذاشته و در عین حال مانع دسترسی بخشی از کشورهای جهان به گاز ارزان روسیه شده است.
