رشد قیمت‌ها حتی پیش از جنگ اوکراین آغاز شده بود
سه‌گانه سفیدبختی معادن زغال سنگ
رشد بهای زغالسنگ در یک‌سال اخیر پدیده‌‌‌ای بود که هیچ‌کس رخ‌دادن آن را در بازارهای کالایی پیش‌بینی نمی‌کرد. صنایع مختلف در غرب و شرق در سال‌های اخیر متعهد شده بودند تا از مصرف زغالسنگ در تولید بهمنظور جلوگیری از گرمایش زمین و حفاظت از محیط‌زیست بکاهند؛ اما با حمله نظامی روسیه به اوکراین و کاهش عرضه گاز طبیعی به‌‌‌دلیل تحریم‌‌‌های اروپا علیه روسیه، چاره‌ای جز بازگشت دوباره به زغالسنگ برای بسیاری از صنایع وجود ندارد. قیمت این کانی سیاه نیز از ابتدای سال میلادی جاری تاکنون در شرق آسیا رشد حدود 170درصدی را تجربه کرده است. روز گذشته، بهای زغالسنگ در نواحی پرمصرف آسیا به 435دلار به‌ازای هر تن رسید که نسبت به اوایل ماه سپتامبر کاهش 20دلاری داشته است. عقد قراردادی بین اتحادیه کارگران ایالات‌متحده و دولت این کشور که از اعتصاب کارگران خطوط راه‌‌‌آهن آمریکا جلوگیری می‌کند، از عوامل این کاهش نرخ بود. خطوط راه‌‌‌آهن در ایالات‌متحده یکی از بازو‌‌‌های مهم حمل‌ونقل آمریکاست.
با اعتصاب کارگران خطوط راه‌‌‌آهن، عرضه زغالسنگ به کارخانه‌های برق در آمریکا نیز به خطر می‌‌‌افتد. البته بهای زغالسنگ همچنان بسیار بالاست. درست است که تهاجم روسیه به اوکراین، بازارهای انرژی را مختل کرده و موجب افزایش نرخ زغالسنگ شده است؛ اما با بررسی قیمت‌ها می‌‌‌توان دریافت که بهای زغالسنگ حرارتی ماه‌‌‌ها قبل از تهاجم روسیه به اوکراین افزایش یافته بود؛ زیرا اروپا از قبل نیز با کمبود انرژی مواجه بود و دوباره به استفاده از زغالسنگ متوسل شد. پیش از جنگ، بهای زغالسنگ حرارتی در اقصی‌نقاط جهان به بیش از 200دلار به ازای هر تن رسیده بود، در حالی که در اوایل سال 2021 قیمت‌ها زیر 100دلار بود. ارنی تراشر، مدیرعامل شرکت انرژی و منابع ایکس‌‌‌کول معتقد است، دلایلی که باعث افزایش قیمت زغالسنگ در اواسط سال 2021 شد، هنوز وجود دارد و افزایش بهای گاز طبیعی و تحریم زغالسنگ روسیه تنها موجب تشدید التهاب این بازار شده است.
نیاز جهانی، بیش از تولید زغالسنگ
به‌‌‌طور معمول سازوکار عرضه و تقاضا در هر بازار پس از جهش قیمت‌ها با افزایش تولید و عرضه و حتی کاهش تقاضا، تعادل را به بازار باز‌‌‌می‌‌‌گرداند. اما تحلیلگران معتقدند که این اتفاق در بازار زغالسنگ رخ نخواهد داد. در آمریکا، اندازه صنعت معدن زغالسنگ نصف میزانی است که چند دهه پیش بود و نمی‌تواند به‌راحتی چرخه تولید را مانند گذشته افزایش دهد. همچنین تولید زغالسنگ در استرالیا در سال 2016 به اوج خود رسید و احتمال اینکه بتواند به انفجار ناگهانی تقاضا پاسخ دهد، بسیار کم است. از طرفی چین اعلام کرده که تولید زغالسنگ خود را افزایش داده است. تقریبا یک‌سوم از معادن در حال توسعه زغالسنگ جهان در چین قرار دارند. این کشور همچنین تضمین می‌کند که تولید در این منطقه همچنان در حال افزایش باشد. براساس داده‌‌‌های منتشرشده از گلوبال‌انرژی، چین بیش از 4میلیارد تن زغالسنگ در سال 2021 استخراج کرد. همچنین میزان استخراج برای جلوگیری از وقوع بحران برق که اقتصاد این کشور را در سال گذشته فلج کرد، در حال افزایش است.
چرخه معیوب استفاده از سوخت
اگر مساله‌ای وجود داشته باشد که صنایع نفتی و زغالسنگ در زمینه آن توافق داشته باشند، این است که راه‌‌‌حل بحران جهانی انرژی، استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی است. به‌‌‌نظر میرسد صنایع نفت، گاز و زغالسنگ مشکل را در کمبود سرمایه‌گذاری در میادین نفتی و گازی و همچنین معادن زغالسنگ می‌‌‌دانند. راه‌‌‌حل از نظر آنها واضح است؛ بهمنظور افزایش امنیت عرضه، باید سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های استخراج حامل‌‌‌های انرژی افزایش یابد که خود به استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی نیاز دارد.
موشکافی بازار و صنعت معدن زغال سنگ
سال‌ها معدن‌کاری زغالسنگ، از اکتشاف تا استخراج، فرآوری و مصرف آن، تحت‌‌‌الشعاع محدودیت‌های خاصی بود؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که دورنمای تقاضای این حامل انرژی در بسیاری از برآوردها افزایشی قلمداد می‌‌‌شد؛ ولی به کاهش سخت‌‌‌گیری‌‌‌های زیست‌محیطی منتهی نشد. این در حالی بود که دوره رئیس‌جمهور پیشین ایالات‌متحده زمانی برای خوش‌بینی به این صنعت قلمداد شد و وضعیت کلی در نهایت اندکی بهبود یافت. با افزایش دانش معدن‌کاری در حوزه‌‌‌های مختلف، اگرچه انتظار بر این بود که هزینه تولید و استخراج کاهش یابد؛ ولی افزایش هزینه‌‌‌هایی همچون سوخت و دستمزد، موجب افزایش مجدد هزینه تولید شد؛ آن هم در شرایطی که کرونا به عاملی محدودکننده در برابر رشد تولید منجر شده بود. به عبارت ساده‌‌‌تر، قیمت تمام‌شده هر تن زغالسنگ در حال افزایش است و مهم‌ترین فاکتور برای افزایش قیمت‌هاست؛ آن‌‌‌هم در شرایطی که این سیگنال، اولین اثرگذاری خود را در روزهای پیش از آغاز جنگ روسیه و اوکراین و با آغاز به کار صنایع پس از قرنطینه‌‌‌های پاندمی کرونایی بر جای گذاشت.
این روند پس از آغاز جنگ به دوگانه رشد قیمت‌ها منتهی شد و پس از افزایش نرخ بنیادین در بازارها به تبع رشد قیمت تمام‌شده، شاهد افزایش تقاضا در اقصی‌نقاط جهان بودیم که بیشتر بر انواع حرارتی زغالسنگ اثر گذاشت. نکته مهم آنکه با گران‌‌‌تر شدن بهای برق به دلیل رشد قیمت تمام‌شده، نیروگاه‌‌‌های پیشین که از راندمان کمتری در مقایسه با نیروگاه‌‌‌های گازی یا انواع مشابه برخوردار بودند، توجیه اقتصادی قدرتمندی پیدا کرده و با افزایش حجم فعالیت‌‌‌ها و فشار دولت‌‌‌ها به راه‌‌‌اندازی مجدد، تقاضای قدرتمند جدیدی را به بازار ارائه کردند. این فرآیند الفبای رشد بهای زغالسنگ بود؛ اگرچه تلاش بسیاری از شرکت‌ها و حتی دولت‌‌‌ها برای ذخیره‌سازی زغال، موجب شد تا اهرم سوم رشد تقاضا و متعاقب آن افزایش نرخ کلید بخورد. حال در شرایطی قرار داریم که از یک‌سو موجودی ذخایر زغالسنگ به‌نسبت بالاست و از سوی دیگر رشد تقاضا در روزهای سرد سال برای گرمایش افزایش مجدد خواهد داشت.
بنابراین دومینوی رشد نرخ هنوز از حرکت نایستاده است؛ آن هم در وضعیتی که آینده بازار انرژی در روزهای سرد سال هنوز مبهم به نظر میرسد. با توجه به وزن روسیه در بازار جهانی زغالسنگ و همچنین احتمال اجرایی شدن تحریم‌‌‌های جدید، باید این احتمال را جدی گرفت که روند عمومی عرضه و تقاضا در بازار زغالسنگ باز هم دچار تغییر شود. با توجه به این موارد تنها می‌‌‌توان گفت که دورنمای کوتاه‌‌‌‌‌‌مدت تا میان‌‌‌مدت بازار زغالسنگ جهان مطلوب به نظر میرسد. این مطلوبیت به این معنی نیست که امکان تعدیل قیمت‌ها یا عقبگرد وجود ندارد، بلکه نرخ‌های فعلی به‌قدری جذاب هستند که چیزی از مهمانی برای تولیدکننده زغالسنگ کم ندارند و احتمالا آنها از این فرصت به‌خوبی استفاده خواهند کرد.
