قراردادهای آتی بورس‌کالا با آرامشی توام با نوسان محدود قیمت معامله میشوند
گرمازدگی گل آتی زعفران
زعفران نگین، یکه‌تاز معاملات آتی کالا
در حال حاضر، پرمعامله‌ترین محصول بازار آتی یعنی زعفران‌نگین با سه‌نماد معاملاتی و سه‌سررسید، امکان مبادله را دارد که طبق بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» در دو روز اخیر با افت محدود بهای تسویه همراه شده است. همراستا با این موضوع، در بازار دارایی پایه این ابزار مالی-کالایی یعنی بازار گواهی سپرده زعفران بورس‌کالا نیز شاهد افت نرخ در تمامی نمادها هستیم که البته با توجه به نزدیک‌شدن به فصل برداشت این محصول در پاییز و مهاجرت تقاضا به سمت پیش‌خرید محصول جدید، این افت قیمت تا حدی قابل توجیه است. اما در مجموع می‌‌‌توان به رشد قیمت قابل‌توجه طلای سرخ در ابتدای فصل برداشت نیز اشاره کرد که با حمایت همه‌جانبه تمامی اعضای زنجیره ارزش این محصول ارزشمند، شاهد واقعی‌شدن بهای هر کیلو زعفران در بازار داخلی بودیم که در نهایت سبب افزایش قیمت صادراتی این محصول شد. البته هنوز هم این مسیر نیازمند برنامه‌‌‌ریزی دقیق برای فصول برداشت بعدی است تا ثبات نرخ بر بازار زعفران حاکم شود؛ چرا که عمده زعفران دنیا توسط کشاورزان ایرانی تولید می‌شود که متاسفانه به دلیل فقدان اتحاد لازم در سال‌های گذشته، بسیار پایین‌‌‌تر از نرخ دلاری خود از کشاورزان خریداری می‌‌‌شد و سود ناشی از مبادله زعفران نصیب کشاورزان نمی‌‌‌شد. با توجه به عزم جدی مسوولان متولی در کنار بازرگانان و تولیدکنندگان این حوزه در سال گذشته، حرکت مثبت و موثری در جهت واقعی‌شدن بهای زعفران ایجاد شد که در نهایت قیمت این محصول را به نرخ بنیادین و واقعی خود نزدیک کرد. به این ترتیب، به گفته برخی از کارشناسان این حوزه، بهای زعفران در ابتدای فصل برداشت رشد شتابانی داشت که به نظر می‌رسد در حال حاضر در سطوح قیمتی مناسبی به تعادل رسیده باشد. به این ترتیب، افت و خیزهای نرخ ابزارهای مالی-کالایی این محصول را می‌‌‌توان ناشی از سفته‌‌‌بازی برخی از اهالی بازار دانست که برگرفته از شرایط حاکم بر اقتصاد میتواند منطقی به نظر برسد. بنابراین روز گذشته، شاهد نوسان منفی نرخ تسویه هر سه‌سررسید زعفران‌نگین در تابلوی آتی بورس‌کالا بودیم که خروج سرمایه از این بازار را به همراه داشت. البته برآیند خروج سرمایه چندان بالا ارزیابی نمی‌شود و هنوز زود است که بخواهیم از مهاجرت نقدینگی بین سایر نمادهای تابلوی آتی صحبت کنیم؛ چرا که در جریان معاملات روز گذشته بازار ابزارهای مالی زعفران، کاهش قیمت در هر سه‌ابزار مالی بورس‌کالا، یعنی واحدهای دو صندوق کالایی کشاورزی که عمده دارایی آن مبتنی بر گواهی سپرده زعفران است، گواهی سپرده زعفران نگین و پیمان‌‌‌های آتی اتفاق افتاده است و این روند کاهش بها تنها مربوط به بازار آتی نیست. از آنجا که بازار آتی طبق ویژگی‌های فنی خود، بازاری دوطرفه به شمار می‌رود، در روزهای افت نرخ تسویه نیز با همسو شدن با جریان بازار، امکان کسب سود وجود دارد و نمی‌‌‌توان همچون سایر بازارها، کاهش قیمت را دلیلی برای خروج سرمایه از بازار دانست.
اکنون زعفران‌نگین برای سه‌تاریخ تحویل تیر، شهریور و آبان ماه معامله می‌شود که دورترین سررسید آن بالاترین قیمت را نسبت به دارایی پایه خود دارد و نزدیک به ۸درصد موقعیت تعهدی باز در این نماد ایجاد شده است. در مجموع طی روزهای گذشته به دلیل نوسان منفی بهای تسویه زعفران نگین در بازار آتی، وجه تضمین لازم برای اتخاذ موقعیت تعهدی در نمادهای این محصول، به یک‌میلیون و ۳۴۰هزار تومان کاهش یافته است.
آیا مسیر توسعه بازار آتی بورس‌کالا به فراموشی سپرده شد؟
هنوز هم خبری امیدبخش از عملیاتی‌شدن برنامه‌‌‌های توسعه و تعمیق معاملات آتی در بورس کالای ایران نیست و تنها سه‌دارایی در این بازار قابل معامله است که به‌رغم تکانه‌‌‌های مکرر قیمتی، در صورت تداوم شرایط فعلی دورنمای مثبتی برای این بازار قابل تصور نخواهد بود؛ چرا که پیش از این، حداقل در حوزه کالاهای کشاورزی قابل معامله در این بازار تنوع قابل قبولی وجود داشت و معامله‌‌‌گران امکان مبادله پسته، زیره و زعفران‌پوشال را نیز در کنار زعفران نگین داشتند.
این در حالی است که پس از خروج آخرین سررسیدهای این محصولات از تابلوی معاملات آتی، خبری از بازگشایی نماد جدید برای این محصولات نشد و مجموعه کشاورزی تابلوی آتی بورس‌کالا تنها به زعفران نگین محدود شد. البته زعفران‌نگین از تقاضای قابل‌توجهی برخوردار است و با وجود پنج‌نماد برای دو دارایی سرمایه‌‌‌ای در بازار آتی، یکه‌تاز معاملات این بازار پیش‌نگر کالایی است که بیشترین حجم معاملات را در کنار موقعیت‌‌‌های باز هفتگی از آن خود کرده است.
این در حالی است که بازار آتی پیش از این نیز در سال ۹۷ با قراردادهای سکه خداحافظی کرد و سال گذشته نیز شکست آتی کاتد مس تجربه شد که به‌رغم بازگشت هیجان‌انگیز آن به تابلوی آتی، چندان جذابیت معاملاتی برای اهالی این بازار نداشت و پس از سررسید شدن نماد آن، از بازار حذف شد.
از آنجا که توسعه و طراحی ابزارهای مالی-کالایی جدید میتواند در زمان‌‌‌های وقوع بحران از تلاطم‌های ایجادشده بکاهد، آن هم به شکلی که با تضمین دسترسی به کالا، ریسک نوسان نرخ را نیز میتواند کاهش دهد، نیازمند توجه و اهتمام بیشتر مسوولان متولی و نهادهای تصمیم‌ساز است؛ چرا که در عموم بورس‌های کالایی دنیا بخش عمده معاملات که گاه بالاتر از ۹۰درصد معاملات ارزیابی می‌شود، مبتنی بر قراردادهای گوناگون آتی است که علاوه بر محصولات کشاورزی، کالاهای صنعتی و معدنی و حتی نفت و فرآورده‌‌‌های نفتی را نیز در بر می‌گیرد.
به این ترتیب، اگرچه توسعه بازار فیزیکی به‌منظور حمایت از بخش تولید و تامین نیاز تولیدکننده از جذابیت بالایی برخوردار است؛ اما همراستا با این بازار، طراحی ابزارهای مالی-کالایی گوناگون مبتنی بر محصولات متنوع نیز امکان جذب نقدینگی سرگردان در جامعه را در بر دارد که با برنامه‌ای دقیق و هدفمند میتواند به سمت بخش مولد اقتصاد هدایت شود.
