به عبارت ساد‌ه‌تر وقتی کالایی به‌صورت اعتباری (چکی) به فروش می‌رسد، بانک یا موسسه اعتباری یا مالی می‌تواند با در اختیار گرفتن اوراق بهادار آن (مثلا چک) در سررسید معین، هم‌اکنون مبلغی کمتر را به صاحب چک پرداخت کرده و در سررسید وجه اصلی را دریافت می‌کند. این فرآیند هم به تامین مالی منتهی شده و هم نهاد مالی یا حتی افراد را منتفع می‌کند و مشکل حقوقی یا فقهی ندارد. بر همین اساس اوراق خرید دین طراحی شده و به‌زودی برای مصالح ساختمانی و احتمالا برای حجم متنوعی از کالاها به‌کار گرفته خواهد شد. اما عکس این مطلب هم وجود دارد، یعنی در بورس کالا فروش به‌صورت نسیه صورت گرفته و فروشنده به خریدار خود مهلتی جهت تسویه حساب ارائه می‌کند و قرار بر آن خواهد بود که خریدار هم‌اکنون کالا را تحویل گرفته و در زمانی مقرر وجه آن را پرداخت کند. اما در این میان نهاد مالی واسط وجه حاصل از معامله را به‌صورت نقدی تسویه کرده و برای تولیدکننده نقش تامین مالی را بر عهده خواهد داشت. 

به گزارش «کالاخبر»؛ تصویب نامه مصوب جلسه 14/ 08/ 1399 (14 آبان 99) هیات وزیران درخصوص «انتشار اوراق خرید دین کالایی مصالح ساختمانی» طی نامه شماره ۹۱۹۷۴ مورخ 17/ 08/ 1399(17 آبان 99) توسط معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ شد که می‌تواند نکته بسیار مهمی باشد. 

  اوراق خرید دین کالایی چیست؟

اوراق خرید دین کالایی به‌عنوان یک ابزار مالی، مختص خرید دین ایجاد شده ناشی از فروش نسیه در بورس‌های کالایی طراحی شده است. فرآیند عملیاتی این اوراق بدین ترتیب است که پس از وقوع فروش نسیه در بورس کالا، فروشنده کالا که دارنده مطالبات است به‌عنوان ناشر اوراق خرید دین اقدام به انتشار این اوراق می‌کند و سرمایه‌گذاران نیز این اوراق را با انگیزه بهره‌گیری از ارزش زمانی پول به تنزیل خریداری می‌کنند.

در سررسید اوراق «خرید دین کالایی» خریدار نسیه وجه معامله را پرداخت می‌کند و سپس توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به حساب سرمایه‌گذاران واریز می‌شود. با انتشار این اوراق، فروشنده نسیه به دلیل وصول سریع مطالبات خود در امر تولید به سرمایه در گردش کمتری نیاز خواهد داشت. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و عموم سرمایه‌گذارانی که تمایل به دریافت سود ثابت و با حداقل ریسک دارند، از خریداران این اوراق به شمار می‌روند.

  مزیت‌ها 

در بیان مزایای معاملات اوراق خرید دین کالایی می‌توان گفت تقویت فروش نسیه در بورس‌های کالایی از مزایای مهم این اوراق است. تا پیش از این، معاملات نسیه با دوره‌های پرداخت کوتاه و با خریداران محدود انجام می‌شد. از طرفی تا پیش از این، طرفین معامله نسیه با ارائه سند تسویه خارج از پایاپای به بورس اعلام می‌کردند که تسویه با توافق یکدیگر، خارج از بورس انجام می‌شود؛ این درحالی است که با انتشار این اوراق، بورس کالا و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تا روز تسویه همراه طرفین معامله خواهند بود تا ریسک اعتباری طرفین با نظارت این دو مجموعه، به حداقل ممکن کاهش یابد.

در صورت اقبال فعالان حوزه صنعت و بازار سرمایه به این اوراق، پیش‌بینی می‌شود علاوه بر اینکه شاهد انجام معاملات نسیه طولانی مدت (حداکثر تا یکسال) خواهیم بود، انتظار می‌رود خریداران بیشتری که تمایل به انجام معاملات نسیه داشته باشند نیز از این مدل استقبال کنند. از طرفی با همراهی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تا تسویه نهایی، علاوه بر مدیریت ریسک اعتباری خریدار، فروشنده نیز سریع‌تر وجه فروش خود را دریافت خواهد کرد و مهم‌تر اینکه با انتشار این اوراق، فروشنده نسیه به دلیل وصول سریع مطالبات خود، در امر تولید به سرمایه در گردش کمتری نیاز خواهد داشت.

با این تفاسیر، رفع تنگنای نقدینگی در کل چرخه و تامین مالی بهینه صنایع بالادستی، هدایت سرمایه‌ها به صنعت، سود تضمین‌شده برای سرمایه‌گذار و امکان معاملات ثانویه و وجود بازارگردان برای تضمین نقدشوندگی اوراق از مزایای راه‌اندازی اوراق خرید دین مصالح ساختمانی بوده و در شرایط رکود بازارهای کالایی، انتشار این اوراق در تامین مالی سرمایه در گردش بسیار کمک‌کننده خواهد بود.

در این میان، رشد قیمت دو تا سه برابری مواد اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی و عدم توانایی مالی بانک‌ها در تامین سرمایه در گردش موردنیاز واحدها، ضرورت استفاده از این اوراق را دوچندان می‌کند.

  سه کارکرد اصلی

به‌طور خلاصه انتشار این اوراق، سه کارکرد اصلی دارد: نخست اینکه مهلت خریدار برای پرداخت نسیه کالای خریداری شده نسبت به مدل فعلی فروش نسیه افزایش خواهد یافت. همچنین سرعت وصول مطالبات برای فروشنده از طریق تنزیل اوراق در بازار افزایش خواهد داشت و نیز فرصت سرمایه‌گذاری جدیدی برای مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری و آحاد سرمایه‌گذاران از این طریق فراهم خواهد شد.

  سازوکار معاملات اوراق خرید دین ساختمانی

با انتشار اوراق خرید دین مصالح ساختمانی، تولیدکننده این قبیل مصالح که عموم آنها از جمله تیرآهن، میلگرد و قیر در بورس کالا قابل معامله است، می‌توانند طلبی که دارند را به ورقه بهادار تبدیل کنند و آن را بفروشند. جذابیت این اوراق به گونه‌ای است که خریدار به دلیل مواجهه با مشکل نقدینگی به دنبال خرید نسیه مواد اولیه مصرفی است؛ در مقابل فروشنده مواد اولیه به‌دلیل نیاز به سرمایه در گردش، تمایلی به فروش نسیه ندارد اما با این ابزار مالی بورس کالا، فروشنده با انتشار اوراق خرید دین، پول را نقد دریافت می‌کند و خریدار به‌صورت نسیه مواد اولیه مصرفی را می‌خرد.