صعود ارزش معاملات و رونق رینگ صادراتی دومین بورس کالایی ایران چگونه محقق شد؟
صعود بورس انرژی با سوخت بنزین
ارزش معاملات بنزین در خردادماه سال‌جاری، در بازار فیزیکی بورس انرژی، ۵۸ هزار میلیارد ریال ثبت شد. این میزان نشان از آن دارد که ۶۵درصد از ارزش کل معاملات تابلوی فیزیکی بورس انرژی مربوط به معاملات بنزین بوده است که در خردادماه نسبت به ماه قبل، ۱۵۸ درصد رشد را ثبت کرده است. همچنین میزان عرضه بنزین ۲میلیون و ۶۳۰ هزار تن ثبت شد که از این میزان عرضه یک میلیون و ۱۷۴ هزار تن موردمعامله قرار گرفت. همچنین در کنار آن برآورد می‌شود که بخش قابل‌توجهی از محصولات عرضه‌شده به‌عنوان سبد پایه در بورس انرژی به بنزین اختصاص دارد که ارزش معاملات سبدهای پایه داد و ستد شده در بورس انرژی در خرداد بیش از ۶/ ۴ هزار میلیارد ریال است. به گفته یکی از کارشناسان حوزه نفت و محصولات پتروشیمی حجم صادرات فرآورده‌های هیدروکربوری به‌ویژه بنزین به دنبال کاهش مصرف داخلی افزایش یافته است. در این بین علاوه بر بنزین، دو فرآورده دیگر نظیر نفتا و گازوئیل نیز جذابیت صادراتی پیدا کرده‌اند. درواقع نفتا فرآورده‌ای است که قابلیت تبدیل به بنزین را دارد و پالایشگاه‌ها قادر هستند در صورت کمبود بنزین از آن استفاده کرده و از این روش اقدام به تولید بنزین کنند. طبق آمارهای موجود از زمستان سال گذشته تا کنون نسبت به زمان اوج مصرف،
۳۰ تا ۴۰ میلیون لیتر کاهش مصرف داخلی داشته‌ایم به‌طوری که در کنار تداوم تولید، تقاضای داخلی آن نسبت به سال‌های گذشته با کاهش معنی‌داری مواجه شده است. بنابراین رویکردهای نوینی برای فروش محصولات هیدروکربوری در نظر گرفته شد که به سمت مقاصد صادراتی متمرکز است. انعطاف‌پذیری در تمهیدات صادراتی ما سبب شده که با وجود شرایط سخت مربوط به تحریم‌ها و محدودیت‌هایی که در زمینه روابط خارجی برای کشور ما ایجاد شده، صادرات ما نه‌تنها به حیات خود ادامه دهد بلکه با افزایش حجم از این مسیر همراه شود.
بنابراین با توجه به اینکه توان ذخیره‌سازی هر پالایشگاه محدود است و مصرف داخلی افت داشته، راهی جز صادرات آن باقی نمی‌ماند زیرا در صورت فروش نرفتن آن، سایر تولیدات پالایشگاه با مشکل مواجه می‌شود و در ادامه این روند، احتمال متوقف شدن فعالیت پالایشگاه افزایش می‌یابد. در زمینه گازوئیل هم همین اتفاق را شاهد بودیم. پس از شیوع کرونا و افزایش محدودیت‌های حمل و نقل، مصرف آن کاهش چشمگیری داشته است. در کنار تمام این موارد، اصلاح نرخ بنزین را باید به‌عنوان محرک اثرگذار در نظر گرفت. به دلایل افزایش قیمت بنزین از اواسط پاییز سال گذشته، حجم مصرف بنزین در سبد مصرفی خانوار کاهش داشته است، بنابراین برآورد می‌شود که عامل اصلی افزایش عرضه صادراتی این دو محصول کاهش میزان تقاضای داخلی طی این مدت باشد.
پیش از اصلاح قیمت بنزین، فاز سوم و چهارم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس به بهره‌برداری رسید و حجم تولید بنزین افزایش چشمگیری داشت. به عبارت ساده‌تر پیش از کاهش مصرف داخلی بنزین و اصلاح قیمت آن، میزان عرضه از کانال تولیدات این پالایشگاه افزایش یافت. در ابتدای در سرویس آمدن این پالایشگاه، تولیدات آن در مخازن استراتژیک نگهداری می‌شد تا در زمان اوج مصرف مورد استفاده قرار بگیرد. اما به دنبال کاهش تقاضا، عرضه بنزین با مازاد مواجه شد. مازاد عرضه این پالایشگاه در کنار سیاست‌های تداوم عرضه که طی سال گذشته در بورس انرژی پیگیری می‌شد به محرک قابل‌قبولی برای رشد جذابیت صادرات این محصول تبدیل شد. همچنین طبق تجربه بورس انرژی می‌توان دریافت که فروش فرآورده‌های نفتی به مراتب سهل‌تر و با محدودیت‌های کمتری نسبت به نفت خام همراه است. از این‌رو این عوامل در کنار هم سبب شد که شاهد افزایش چشمگیر حجم صادرات فرآورده‌های هیدروکربوری با محوریت بنزین باشیم و بتوان به‌عنوان جذاب‌ترین محصولات از آنها یاد کرد.
روند افزایشی میزان صادرات این محصولات از بهمن‌ماه سال گذشته آغاز شد و اوایل بهار امسال به دلیل افت مصرف داخل، به اوج خود رسید. بنابراین دو محرک اصلاح قیمت بنزین و محدودیت‌های حمل و نقل ناشی از شیوع ویروس کرونا، در کنار تداوم عرضه از دلایل اصلی رونق صادرات محسوب می‌شوند. این کارشناس حوزه نفت و پتروشیمی بیان کرد که طبق ظرفیت‌های تولیدی و ذخایر ما، تنها بخشی از این افزایش حجم صادرات، مربوط به کشتی‌های حامل محموله بنزینی بود که به ونزوئلا صادر شد. میزان این محموله بنزین که با ۵ کشتی راهی کشور مقصد شد، ۲۰۰ هزار تن برآورد می‌شود. گرچه این محموله‌های ارسالی بنزین، از جنبه‌های بسیار زیادی دورنمای مثبتی برای کشور ما ترسیم می‌کند، اما تنها بخشی از حجم صادراتی این روزهای ما را به خود اختصاص داده است. بنابراین این احتمال وجود دارد که علاوه بر ونزوئلا مقاصد دیگر صادراتی به سمت و سوی تولیدات ما جذب شده و سعی دارند از راه‌های گوناگون ارتباط صادراتی خود را با ایران حفظ کنند.
به این ترتیب در زمینه تداوم روند ارسال محموله‌های صادراتی شاید مهم‌ترین عامل، مربوط به تعادل تقاضای داخلی باشد زیرا پالایشگاه جدیدی طی ۶ ماه آیند در مدار نخواهد آمد، بر این اساس تغییر چندانی از سمت عرضه نخواهیم داشت. از طرف دیگر بخش تقاضا نیز همواره تحت‌تاثیر شرایط مربوط به ویروس کرونا قرار دارد و اما و اگرهای شروع موج دوم شیوع ویروس کرونا سبب شده که نتوان با قطعیت در این‌باره صحبت کرد زیرا تابستان هر سال به دلایل افزایش سفرها بیشترین مصرف را برای بنزین شاهد بودیم اما در سال‌جاری به دلایل ادامه‌دار شدن روند بیماری کرونا و نگرانی‌های مربوط به طرح‌های فاصله‌گذاری اجتماعی و قرنطینه، شاید افزایش مصرف همچون سال‌های گذشته تجربه نشود و سطح تقاضای داخلی نسبت به فصل بهار تغییر شدیدی را ثبت نکند.
