3 کانال اثرپذیری پتروشیمی از تحریم

همچنین سایر مواردی که به‌صورت غیرمستقیم به این حوزه مرتبط است از جمله تداوم حمل و نقل بین‌المللی بین ایران و کشورهای اروپایی، بیمه محصولات، تداوم سرمایه‌گذاری کشورها و شرکت‌های اروپایی در این حوزه همگی مورد توافق قرار گرفته است. با این حال برخی شواهد از نگرانی شرکت‌های خارجی از ارتباط با ایران حکایت دارد. شرکت انی ایتالیا که یک شرکت نفتی است اخیرا اعلام کرده که قصد خروج از ایران را دارد یا توتال اعلام کرده است که اگر ایالات متحده این شرکت را از تحریم‌ها معاف نکند از ایران خواهد رفت.

در طرف دیگر مسوولان دولتی با اطمینان از حضور شرکت‌های اروپایی معتقدند در صورتی که این شرکت‌ها از پروژه‌های ایرانی خارج شوند جای آنها را پیمانکاران چینی خواهند گرفت؛ سیاستی که در دولت احمدی‌نژاد هم دنبال شد اما نیاز پروژه‌های کشور را به‌صورت تمام و کمال تامین نکرد. شرکت آلمانی Ludwigshafen که تولید‌کننده محصولات شیمیایی است یا شرکت BASF اعلام کرده‌اند که باید بررسی کنند آیا تحریم‌ها اجازه حضور و سرمایه‌گذاری میلیون‌ها یورو در شرکت‌های ایرانی را به آنها خواهند داد یا خیر.

کارشناسان معتقدند شرکت‌های نفتی بیش از شرکت‌های پتروشیمی احتمالا تحت تاثیر این تصمیم ترامپ قرار خواهند گرفت؛ به‌عنوان مثال گروه شل، شرکت نفت و گاز انگلیسی-هلندی که بعد از امضای برجام با احتیاط به دنبال بازگشت به ایران بود، اکنون با تصمیمات آمریکا به‌صورت محدود عمل خواهد کرد. به این ترتیب باید گفت اگر سناریو را بر اثرپذیری شرکت‌های اروپایی از تحریم قرار دهیم سه اتفاق در حوزه پتروشیمی در سطح منطقه و جهان خواهد افتاد؛ نخستین اتفاق تغییر جهت شرکای سرمایه‌گذار از سمت کشورهای اروپایی و پیمانکاران آنها به سمت پیمانکاران و شرکت‌های چینی است. دوم تغییر تجاری در محصولات پتروشیمی تولیدی ایران است که احتمالا به ایجاد بازارهای جدید یا از دست رفتن بازارهایی منجر خواهد شد که بعد از برجام روی آنها حساب کرده بودیم.

سومین اتفاق اما پیش‌بینی تغییرات قیمتی در محصولات است. این تغییرات قیمتی می‌تواند به دلیل افزایش بهای نفت یا کاهش عرضه محصولات به بازار اتفاق بیفتد یا به دلیل سخت شدن عملیات نقل و انتقال کالا از ایران به کشورهای مقصد رخ دهد که همه این حالت‌ها تهدیداتی برای بازارهای جهانی ما محسوب می‌شود. آن‌طور که رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده اعلام کرده خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های بعدی آن به طرز موثری بر همه شرکت‌های غیرآمریکایی که با ایران وارد معامله می‌شوند اثر خواهد گذاشت، از این رو بررسی راهکارهای احتیاطی برای جبران این آثار ضروری است.  در این رابطه خرید تجهیزات مرتبط با توسعه صنایع پتروشیمی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌عنوان مثال شرکت شل در دسامبر ۲۰۱۶ تعهد کرده بود صادرات تکنولوژی مورد نیاز برای شرکت‌های نفتی از جمله در حوزه پتروشیمی را تسهیل کند اما با خروج آمریکا از تحریم‌ها در حال حاضر این شرکت مترصد بررسی وضعیت آتی و دستورالعمل‌های جدید است. با این حال کارشناسان می‌گویند این شرکت حتی پیش از خروج آمریکا با ایران همکاری چندان زیادی نداشته تا جایی‌که در سال ۲۰۱۶ تنها سه بار نفت ایران را خریداری کرده است. یا شرکت Air Liquide فرانسه که قرارداد همکاری اولیه را با شرکت ملی پتروشیمی ایران در زمینه فروش فناوری لازم برای تبدیل متانول به پروپیلن امضا کرده بود اکنون گفته که هیچ پروژه‌ای به توافق قطعی نرسیده و این شرکت میزان اندکی تجهیزات به ایران فروخته است.

در این بین بازار محصولات پتروشیمی نیز دستخوش تغییرات خواهد شد. ایران قبل از تحریم سال‌های ۹۰ و ۹۱ تقریبا ۲ تا ۵/ ۲ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی به اروپا صادر می‌کرد اما این مساله با شروع تحریم‌ها به مشکل برخورد و تقریبا متوقف شد. بعد از امضای برجام صادرات ایران به کشورهای اروپایی از سر گرفته شد و از طرف دیگر واردات تکنولوژی مورد نیاز و کاتالیست به کشور در شرایطی که نقل و انتقالات بانکی نیز به‌طور عادی به پیش می‌رفت، تسهیل شد. حال با تحریم مجدد ایران این نگرانی وجود دارد که نکند بازار خرید محصولات به شرایط ابتدای دهه ۹۰ برسد. کارشناسان حوزه پتروشیمی می‌گویند نگرانی‌های گذشته در حوزه پتروشیمی اکنون به شدت کاهش یافته و حتی اگر آمریکا بدون اروپا از میدان خارج شود ما نگران شرایط نیستیم. به گفته آنها در دوره گذشته همه تراکنش‌های مالی ایران با دیگر کشورها به مشکل خورده بود و عملا باعث اختلال در نظام تجاری کشور شده بود و شرکت‌های پتروشیمی با توجه به این تحریم‌ها قادر نبودند ارز صادراتی خود را به کشور منتقل کنند.  در آن دوره شرکت‌های صادرکننده نمی‌توانستند ارز خود را به داخل بیاورند و آن را در اختیار واردکنندگان قرار می‌دادند یا برای خرید تجهیزات مورد نیاز خود از آن استفاده می‌کردند. به‌طور کلی باید گفت تحریم صنعت پتروشیمی ایران شامل چهار بخش اصلی می‌شد؛ یعنی تحریم صادرات محصولات، تحریم خدمات مرتبط با صادرات محصولات پتروشیمی، تحریم تکنولوژی و دانش فنی و در نهایت تحریم فاینانس‌های مرتبط با ایجاد صنایع پتروشیمی. البته آمریکا در هیچ یک از این حوزه‌ها با ایران فعالیت مشترکی ندارد اما نگرانی اصلی از بعد تحریم شرکت‌های اروپایی و آسیایی است.

به عقیده فعالان صنعت پتروشیمی در این شرایط باید به هر قیمتی که هست بازارهای جدید را به روی محصولات ایرانی گشود. ایران به دلیل سطح بالای تولید محصولات پتروشیمی و تولید متنوع و قیمت پایین توانایی آن را دارد که بازارهای مهمی را در نقاط مختلف دنیا از آن خود کند به شرط آنکه با قوانین و سختگیری‌های داخلی راه را به روی تولیدکنندگان نبندد؛ سختگیری‌هایی همچون الزام شرکت‌های پتروشیمی به فروش ارز صادراتی خود به قیمت ۴۲۰۰ تومان که باعث می‌شود تولیدکننده صادراتی تمایلی به فعالیت در بازارهای جهانی نداشته باشد.