سرانهای که به رشد اقتصادی گره خورده است
سرانه مصرف فولاد داخلی در سراشیبی
معاون برنامه‌‌ریزی و توانمندسازی سازمان ایمیدرو، درباره آمار میزان مصرف فولاد در جهان عنوان کرده که مصرف فولاد در جهان نشان می‌دهد که مصرف آن به تناسب رشد اقتصادی و افزایش تولید داخلی تا سطح مشخصی از توسعه اقتصادی به سرعت افزایش می‌‌یابد. سمیه خلوصی ادامه می‌دهد: نوع مصرف و سرانه فولاد در کشورهای توسعه‌‌یافته و در حال توسعه، در مقایسه با ایران نشان‌‌دهنده آن است که ظرفیت مصرف فولاد در ایران در صورت تحقق رشد اقتصادی و صنعتی در کشور وجود دارد. وی با بیان اینکه اکنون روند مصرف سرانه ایران در بخش فولاد به طور متوسط ۲۱۹ کیلوگرم و در ترکیه بیش از ۴۰۰ کیلوگرم به ازای هر فرد است، می‌‌گوید: دستیابی به نرخ مصرف سرانه به میزان حداقل مصرف کشورهای همتراز کشور، مستلزم جذاب کردن حوزه سرمایه‌گذاری در زنجیره پایین‌‌دست فولاد همچون ساختمان‌‌سازی، خودروسازی، ماشین‌‌آلات معدنی، کشاورزی و صنعتی، تولیدات فلزی و بادوام، لوازم خانگی، کشتی‌‌سازی و... است.
یکی از مزیت‌‌های رقابتی تولید فولاد در ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه، جمعیت ۸۵ میلیونی ایران است و اگر بخواهیم به مصرف سرانه فولاد در مقایسه با سایر کشورهای منطقه اشاره کوتاهی داشته باشیم، باید اذعان کرد که بیشتر چنین کشورهایی از جمله ترکیه که دارای جمعیتی تقریبا معادل کشور ما هستند، به مصرف فولاد در بازارهای داخلی خود، نگاه ویژه‌‌ای دارند و برنامه‌‌های خود را در این راستا دنبال می‌کنند.
در حال حاضر میزان تولید فولاد در ایران حدود ۳۲ میلیون تن در سال است، ولی در کنار افزایش میزان تولید فولاد، این موضوع مشهود است که مصرف سرانه فولاد روز به‌روز در حال کاهش است. هرچند در این راستا اعداد و ارقام‌‌های متفاوتی اعلام می‌شود، اما می‌توان گفت که آمار مصرف سرانه فولاد در کشور طی هفت، هشت سال گذشته به نصف تقلیل یافته است و این امر به دلایل مختلف از جمله رشد اقتصادی بازمی‌گردد.
صنایعی که مصرف فولاد را افزایش می‌دهند
آمار منتشر شده از سوی «ورد استیل»، از محصولات فولادی و توزیع آن در صنایع مختلف، گویای این مطلب است که ساختوساز بیشترین میزان مصرف فولاد را به خود اختصاص می‌دهد. بر اساس این گزارش آمار مصرف جهانی کل محصولات فولادی و توزیع آن در صنایع مختلف در سال ۲۰۲۳ به یک میلیارد و ۷۶۳ میلیون تن رسیده است. این گزارش سهم صنایع مختلف از مصرف فولاد در سطح جهانی را به شرح زیر عنوان کرده است:
- ساختوساز و زیرساخت‌‌ها: ۵۲درصد از کل مصرف فولاد به این بخش اختصاص یافته که بزرگ‌ترین بخش مصرف‌کننده فولاد محسوب می‌شود.
تجهیزات مکانیکی: ۱۶درصد از فولاد در این صنعت استفاده شده است.
- صنعت خودرو: این بخش ۱۲درصد از مصرف فولاد را به خود اختصاص داده است.
- تولید محصولات فلزی: ۱۰درصد از مصرف کل فولاد به این بخش مربوط می‌شود.
- وسایل نقلیه دیگر (از جمله کشتی‌‌ها و قطارها): ۵درصد از فولاد در این حوزه استفاده شده است.
- تجهیزات الکتریکی: این صنعت حدود ۳درصد از فولاد را مصرف کرده است.
- لوازم خانگی: ۲درصد از مصرف فولاد به تولید لوازم خانگی اختصاص یافته است.
بر اساس این گزارش، بدون شک می‌توان اذعان کرد که یکی از راه‌‌های افزایش مصرف سرانه داخلی فولاد، ایجاد و راه‌‌اندازی پروژه‌‌های عمرانی جدید شامل پروژه‌‌های زیربنایی و ساختوساز و مسکن‌‌سازی است. هرچند باید یادآور شد که این پروژه‌‌ها برای اجرا در بخش‌‌هایی نیاز به منابع ارزی دارند و یکی از راه‌‌های تامین ارز موردنیاز کشور نیز صادرات غیرنفتی در همه زمینه‌‌ها از جمله صادرات فولاد است.
البته دولت می‌تواند با اتخاذ سیاست‌‌های مختلف، از جمله فراهم آوردن بسترهای لازم برای اجرای پروژه‌‌های گوناگون، تدابیری را پیگیری کند تا زمینه رشد سرانه مصرف داخلی فولاد را در حد قابل‌‌توجهی شکوفا سازد، اما اگر وضعیت صنعت فولاد کشور به‌‌گونه‌‌ای رقم بخورد که دارای جمعیت بالایی باشیم، ولی نتوانیم مازاد تولید فولاد را در داخل کشور مصرف کنیم، به‌‌طور طبیعی این مزیت رقابتی مهم، خود به خود از دست می‌رود.
در افق چشمانداز ۱۴۰۴، مقرر شده بود که به تولید ۵۵میلیون تن فولاد نائل آییم که از این میزان حدود ۲۰میلیون تن آن باید به صادرات اختصاص یابد. این در حالی است که در حال حاضر ظرفیت بازار صادرات ایران به ۱۵میلیون تن نمی‌رسد و از سوی دیگر ظرفیت و کشش مصرف داخلی نیز از ۳۰میلیون تن عبور نمی‌‌کند.
اگر در افق چشمانداز ۱۴۰۴ یا حتی با تاخیر چندساله، به تولید قطعی ۵۵ میلیون تن فولاد دست یابیم، وضعیت فعلی در زمینه صادرات فولاد و مصرف سرانه فولاد حادتر از این روزها خواهد بود؛ چراکه در این صورت و با میزان تولید ۵۵میلیون تن در سال، باید ۲۰میلیون تن صادرات و ۳۵میلیون تن میزان مصرف داخلی کشور باشد. به عبارت دیگر، میزان صادرات باید به بیش از دو برابر میزان صادرات فعلی افزایش یابد که به نظر امری بسیار دشوار خواهد بود و مصرف داخلی فعلی ۲۱ تا ۲۲ میلیون تن کنونی، باید به حداقل ۳۵ میلیون تن برسد، یعنی حدود ۱.۶ برابر افزایش یابد که این رقم نیز با شرایط فعلی اقتصاد کشور، به نظر محقق‌‌شدنی نیست.
بایدهایی برای افزایش سرانه مصرف داخلی
بدون شک یکی از راهکارهای قطعی رسیدن به میانگین ۵۰۰ کیلوگرم به ازای هر فرد، رشد اقتصادی ۸ درصدی است، از این رو باید به‌‌دنبال تحقق این رشد اقتصادی بود؛ در چنین رشد اقتصادی‌‌ای صنایع رشد خواهند کرد و بخش‌‌هایی همچون مسکن‌‌سازی، پروژه‌‌های عمرانی و بخش‌‌هایی مانند خودروسازی، لوازم خانگی و تمامی صنایع پایین‌‌دستی فولاد روی غلتک رونق قرار می‌‌گیرند. زکریا نایبی، کارشناس فولاد درباره سرانه مصرف فولاد اظهار کرد: سرانه مصرف با «تولید داخل به علاوه واردات منهای صادرات تقسیم بر جمعیت کل» به‌‌دست می‌‌آید. به عبارت ساده‌‌تر، میانگین سرانه مصرف فولاد از میزان تولید و واردات فولاد در داخل با توجه به جمعیت کل آن، حاصل می‌شود.
نایبی در پاسخ به این پرسش که چه عواملی در افزایش سرانه تاثیرگذار هستند، تصریح کرد: یکی از عوامل تاثیرگذار بر افزایش سرانه مصرف فولاد، تولید است. بر اساس فرمول عنوان شده، تولید داخلی باید افزایش پیدا کند تا میزان سرانه مصرف فولاد نیز رشد کند. هرچند در سرانه نباید صادرات را محاسبه کرد و برای افزایش میزان سرانه داخلی باید میزان تقاضای داخلی افزایش یابد؛ این در حالی است که باوجود افزایش میزان تولید فولاد، اما مصرف داخلی آن به نسبت گذشته در حال کاهش است.
وی با اشاره به عوامل محرک برای مصرف داخلی فولاد خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین عواملی که سبب تحریک در افزایش مصرف فولاد خواهد شد، بخش ساختوساز و مسکن است؛ بدون شک زمانی که تقاضا در حوزه مسکن به تحرک درآید، بخش قابل‌‌توجهی از صنایع پایین‌‌دست فولاد نیز رونق خواهند گرفت که سبب افزایش تقاضا در این صنعت خواهد شد.
