چالش‌های پذیرش خودروهای برقی در ایران
یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت خودروهای برقی، امکان ارتقای نرم‌افزاری است که به تولیدکنندگان امکان می‌دهد تا با به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری عملکرد خودروها را بهبود بخشند، ویژگی‌های جدیدی به آنها اضافه کرده و حتی اشکالات جزئی را از راه دور برطرف کنند. این قابلیت، بدون نیاز به مراجعه به مراکز خدماتی، تجربه‌ای راحت‌تر و سریع‌تر برای مالکان خودرو فراهم می‌کند.
قابلیت شارژ در منزل از دیگر مزایای قابل‌توجه این خودروهاست، زیرا امکان تامین انرژی خودرو در طول شب یا زمان‌های استراحت فراهم است و این ویژگی به معنی کاهش نیاز به مراجعه‌های مکرر به ایستگاه‌های سوخت‌گیری یا شارژ عمومی است که در نتیجه سبب صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های جانبی می‌شود. این مسائل می‌توانند به‌مرور باعث کاهش استرس و افزایش رفاه مصرف‌کنندگان شوند. در نهایت، حس مشارکت در کاهش آلودگی هوا و حفاظت از محیط‌زیست شهری، برای بسیاری از خریداران عاملی تعیین‌کننده است و این حس مسوولیت‌پذیری، ارزش‌افزوده‌ای برای خودروهای برقی ایجاد می‌کند. با این حال، در ایران، تصمیم‌گیری درباره انتخاب خودروهای برقی یا بنزینی به دلیل شرایط خاص اقتصادی و زیرساختی، پیچیده‌تر است. خودرو در ایران نه‌تنها به‌عنوان وسیله نقلیه، بلکه به عنوان دارایی‌ای با ارزش سرمایه‌گذاری نیز تلقی می‌شود و این مساله، انتخاب را به چالشی جدی تبدیل کرده است.
نوسانات اقتصادی، محدودیت‌های ارزی و عدم‌اطمینان از بازگشت سرمایه برای خریداران، باعث می‌شود که انتخاب خودروهای برقی برای بسیاری از افراد پیچیده و گاهی پرریسک به نظر برسد. از طرفی، قوانین و استانداردهای ملی مرتبط با خودروهای برقی همچنان در حال تدوین هستند و مشکلات اجرایی بین نهادهای مختلف دولتی، از جمله سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت، باعث کندی در توسعه زیرساخت‌ها شده است.
مزایای نسبی خودروهای بنزینی در بازار ایران
خودروهای بنزینی در ایران به دلیل داشتن عمر طولانی‌تر و حفظ ارزش، به انتخاب محبوبی تبدیل شده‌اند. عمر خودروهای بنزینی در ایران گاهی به بیش از ۴۰سال می‌رسد و ارزش دلاری آنها حتی پس از گذشت یک‌دهه ممکن است افزایش یابد. به‌عنوان مثال، خودروی ژاپنی دست‌دومی که در سال ۲۰۱۳ حدود 7هزار دلار قیمت داشت، در سال ۲۰۲۴ با قیمتی بالغ بر 25هزار دلار معامله می‌شود. به همین دلیل، خودروهای بنزینی در ایران به نوعی دارایی سرمایه‌ای تبدیل شده‌اند که در طول زمان ارزش خود را حفظ می‌کنند.
بازار خودروهای بنزینی دست‌دوم در ایران از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است که از عوامل اقتصادی، تورم بالا و محدودیت‌های واردات ناشی می‌شود. افزایش قیمت خودروهای بنزینی دست‌دوم تا حدی به دلیل نوسانات ارزی و هزینه بالای خودروهای جدید است که باعث می‌شود افراد به سمت خودروهای بادوام و تعمیرپذیری بهتر متمایل شوند. در واقع، به دلیل نبود جایگزین‌های مناسب و مقرون‌به‌صرفه، تقاضا برای خودروهای دست‌دوم بالا باقی می‌ماند و این بازار در ایران رشد خوبی را تجربه کرده است.
همچنین، مدل‌های با کیفیت بالای ژاپنی و آلمانی همچنان مورد علاقه مردم هستند، زیرا این خودروها پس از چند سال استفاده همچنان ارزش بالایی دارند و به نوعی به دارایی سرمایه‌ای تبدیل شده‌اند. برخی از مدل‌های ژاپنی یا آلمانی به دلیل دوام و عملکرد بهتری که نسبت به مدل‌های دیگر دارند، می‌توانند به افزایش قیمت خود در بازار دست‌دوم ادامه دهند. بیشتر خودروهای دست‌دوم بنزینی در ایران از طریق کانال‌های غیررسمی به فروش می‌رسند و خرید و فروش خودرو از طریق بازارهای محلی انجام می‌شود. این شرایط تا حدی به دلیل سیاست‌های محدودکننده واردات خودروهای جدید است که باعث می‌شود خودروهای موجود در بازار ارزش بیشتری پیدا کنند و با تورم نیز تطابق بیشتری داشته باشند.
حفظ ارزش خودروهای برقی
خودروهای برقی از نظر هزینه نگهداری و تعمیرات نسبت به خودروهای بنزینی مزایایی دارند، زیرا ساختار موتور الکتریکی آنها ساده‌تر بوده و قطعات متحرک کمتری دارند. در نتیجه، هزینه‌های معمول مانند تعویض روغن، فیلترها و سایر سرویس‌های دوره‌ای در این خودروها کمتر است. اما نقطه‌ضعف اصلی این خودروها، باتری آنهاست که عمر محدودی (حدود ۱۵ تا ۲۰سال) دارند و قیمت تعویض آنها بسیار بالاست. قیمت باتری یک خودروی برقی، به طور میانگین یک‌سوم قیمت کل خودرو را تشکیل می‌دهد.
به‌طور معمول، هزینه تعویض باتری‌های خودروهای برقی بسته به مدل و ظرفیت باتری می‌تواند از حدود 5 تا 15هزار دلار متغیر باشد. برای مثال، تعویض باتری خودروی نیسان لیف می‌تواند تا 12هزار و 500دلار هزینه داشته باشد و باتری تسلا مدل۳ حدود 13هزار و 500دلار قیمت‌گذاری شده است. علاوه بر این، باتری‌های دست‌دوم نیز به دلیل محدود بودن و احتمال افت ظرفیت، گزینه چندان قابل اعتمادی برای جایگزینی به شمار نمی‌روند. این هزینه‌های بالا و عدم‌امکان استفاده از باتری‌های استوک، چالش‌های اقتصادی و فنی جدیدی را برای صاحبان خودروهای برقی ایجاد می‌کند؛ به‌ویژه زمانی که فناوری‌های جدیدتر به بازار عرضه و باعث کاهش ارزش خودروهای برقی قدیمی می‌شوند. به‌طور مثال، در ایالات‌متحده، خودروهای برقی به‌طور متوسط حدود ۵۲درصد از ارزش خود را در سه‌سال از دست می‌دهند، در حالی که این رقم برای خودروهای بنزینی ۳۹درصد است.
به این ترتیب، گرچه خودروهای برقی هزینه‌های نگهداری و سوخت کمتری دارند، اما هزینه تعویض باتری همچنان یک مانع جدی اقتصادی برای مصرف‌کنندگان است. این مساله، به‌ویژه در کشوری مثل ایران که هزینه‌های اولیه خودروهای برقی بالاست و زیرساخت‌های لازم به صورت گسترده فراهم نیست، چالش‌های اضافی ایجاد می‌کند. نرخ افت ارزش خودروهای برقی در مقایسه با خودروهای بنزینی به دلایل متعددی بیشتر است. از مهم‌ترین دلایل می‌توان به تغییرات سریع در فناوری و عرضه مدل‌های جدید با امکانات پیشرفته‌تر اشاره کرد که خودروهای برقی قدیمی‌تر را از نظر تکنولوژی عقب می‌اندازند. همچنین، تخفیف‌های قابل‌توجه برای خودروهای برقی جدید و کاهش تقاضا برای خودروهای برقی دست‌دوم، باعث می‌شود که این خودروها به‌سرعت ارزش خود را از دست بدهند. البته، برخی برندها همچون تسلا، به دلیل به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری مداوم و شبکه‌های گسترده شارژ سریع، ارزش خود را بهتر حفظ می‌کنند. خودروهای تسلا مدل۳ و مدل Y در بازار خودروهای دست‌دوم همچنان محبوب و باارزش هستند، در حالی که بسیاری از خودروهای برقی دیگر به‌سرعت با افت قیمت مواجه می‌شوند.
آیا خودروهای برقی انتخاب اقتصادی برای ایران هستند؟
با توجه به وضعیت زیرساخت‌ها و اقتصاد ایران، خودروهای بنزینی هنوز برای سرمایه‌گذاران جذاب‌تر به نظر می‌رسند. در حالی که خودروهای برقی به دلیل فواید زیست‌محیطی و کاهش هزینه‌های سوختی در کشورهای توسعه‌یافته محبوبیت یافته‌اند، در ایران چالش‌های زیادی برای استفاده گسترده از آنها وجود دارد. مهم‌ترین چالش‌ها شامل محدودیت زیرساخت‌های شارژ سریع، هزینه بالای باتری و نرخ افت ارزش بیشتر نسبت به خودروهای بنزینی است.
باتری خودروهای برقی که در طول زمان کاهش ظرفیت می‌دهند، یکی از موانع اصلی به‌شمار می‌رود؛ چرا که تعویض آنها هزینه‌بر بوده و معمولا به اندازه یک‌سوم قیمت کل خودرو است. این موضوع به همراه محدودیت تکنسین‌های مجرب برای تعمیر خودروهای برقی و دسترسی محدود به مراکز شارژ، سرمایه‌گذاری روی این خودروها را دشوارتر می‌کند. علاوه بر این، مشکلات سازگاری شارژرها و تفاوت استانداردهای شارژ در خودروهای برقی نیز چالش‌های بیشتری را به وجود آورده است. در عوض، خودروهای بنزینی به دلیل ساختار زیرساختی گسترده‌تر، پایداری بالاتر در شرایط جوی مختلف و عملکرد یکنواخت در مسافت‌های طولانی همچنان گزینه‌ای منطقی به حساب می‌آیند.
در سطح جهانی نیز به‌رغم تلاش‌ها برای گسترش خودروهای برقی، بحث‌های زیست‌محیطی پیرامون تولید و دفع باتری‌ها همچنان مطرح است و ساخت و تولید آنها باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای قابل‌توجهی می‌شود. بنابراین، هرچند خودروهای برقی پتانسیل کاهش آلودگی شهری را دارند، اما تا زمانی که بهبود زیرساخت‌ها و کاهش هزینه‌های نگهداری آنها به‌صورت جدی پیگیری نشود، خودروهای بنزینی همچنان جایگاه خود را در بازار ایران حفظ خواهند کرد.
با این حال، تصمیم‌گیری همیشه صرفا براساس اقتصاد نیست؛ خودروهای برقی تجربه رفاه بیشتری را برای کاربران به همراه دارند. این خودروها با صدای کمتر، تعمیرات کمتر، آلایندگی کمتر و امکان شارژ در منزل، به کیفیت زندگی و آسایش بیشتری منجر می‌شوند. برای بسیاری از خریداران، خرید خودروی برقی به معنای تراز بین هزینه‌های اقتصادی و مزایای رفاهی است که می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. بنابراین، خرید خودروهای برقی در ایران به تصمیم‌گیری پیچیده‌ای تبدیل می‌شود که بین اقتصاد بهتر و رفاه بیشتر باید تعادل برقرار شود.
