احتمال یک برنده غیر قابل انتظار

البرز نظامی/عضو باشگاه اقتصاددانان «دنیای‌اقتصاد» موعد اهدای جوایز نوبل فرارسیده ‌‌‌است؛ روزهای هیجان‌‌‌انگیزی که اقتصاددوستان منتظرند تا ببینند امسال چه کسی یا چه کسانی و کدام حوزه یا حوزه‌‌‌هایی از علم اقتصاد، برنده جایزه نوبل خواهند شد. جایزه نوبل به‌طور سنتی برای پنج حوزه در نظر گرفته شده ‌‌‌بود. این جایزه تا سال ۱۹۶۸ میلادی تنها در پنج حوزه فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح تعریف شده‌‌‌ بود. اما از سال ۱۹۶۸ میلادی، بانک‌مرکزی سوئد برای رشته اقتصاد نیز جایزه نوبل را تعریف کرد؛ جایزه‌‌‌ای که همه‌ساله، در میانه ماه اکتبر به یکی از اقتصاددانان اهدا می‌‌‌شود تا نام و کار او را در تاریخ علم اقتصاد جاودانه ‌‌‌سازد و همچنین، او را الهام‌‌‌بخش بسیاری از اقتصادخوان‌‌‌ها یا اقتصاددان‌‌‌های زمانه خود و حتی پس از خود کند.

سال گذشته، کلودیا گلدین برنده جایزه نوبل اقتصاد شد. این جایزه سال گذشته به خاطر زحمات گلدین در خصوص مطالعاتش بر روی بازار کار و به‌ویژه مطالعاتش بر روی نابرابری جنسیتی در این حوزه به او تعلق گرفت. حال مطابق هر سال، با نزدیک شدن به موعد اهدای جوایز نوبل اقتصاد، بازار پیش‌‌‌بینی‌‌‌ها در این خصوص که چه کسی یا چه کسانی از کدام حوزه یا حوزه‌‌‌ها برنده جایزه نوبل امسال خواهند شد، داغ شده ‌‌‌است. پیرو این فضای هیجان‌‌‌انگیز، ما نیز بر آن شدیم به سراغ پاسخ این پرسش برویم که برنده جایزه نوبل اقتصاد امسال کیست؟

تاریخ جایزه نوبل اقتصاد حکایت‌‌‌های پر فراز و نشیبی دارد؛ از کسانی که باید برنده جایزه نوبل می‌‌‌شدند و هرگز نشدند تا کسانی که قاعدتا نباید برنده جایزه نوبل اقتصاد می‌‌‌شدند؛ اما برخلاف تصورات این جایزه را به خانه بردند. همچنین، از کسانی که برنده این جایزه شدند؛ اما در کمال ناباوری این جایزه را معنادار نشناختند. هایک در سال ۱۹۷۴ برنده جایزه نوبل اقتصاد شد. اما این جایزه را چه در آن سال و چه پس از آن، دارای آن ارزشی ندانست که در میان افکار عمومی برایش قائل هستند. حال اینکه نقد هایک به جایزه نوبل چه بود، خود یک یادداشت مستقل می‌‌‌طلبد.

لکن، با تمام این موارد همچنان این جایزه در میان اقتصاددوستان، هم مهم است و هم هیجان‌‌‌انگیز و  مهم‌تر از همه، جریان‌‌‌ساز است. در واقع، درست به دلیل جریان‌‌‌سازی ذاتی این جایزه است که آن را برای اقتصاددوستان مهم می‌‌‌کند. آنقدرها که همچنان با رصد کردن فضای افکار عمومی بین اقتصادخوانده‌‌‌های غیروطنی می‌‌‌توان متوجه شد بحث بر سر برندگان جوایز نوبل میان آنها آنچنان داغ است که با گذشت نزدیک به ۵۰سال، بسیاری همچنان معتقدند کسی همچون گونار میردال نباید برنده این جایزه می‌‌‌شد؛ زیرا کار درخشانی تا آن سال انجام نداده‌‌‌ بود و صرفا به‌خاطر دلایل غیرعلمی برنده این جایزه شد. همچنین، کسی مانند آنتونی داونز باید برنده این جایزه می‌‌‌شد؛ اقتصاددانی که نویسنده اثر سترگ نظریه اقتصادی برای دموکراسی بود و بنیان‌‌‌گذار ایده رای‌‌‌دهنده میانه در اقتصاد سیاسی؛ اما هرگز برنده این جایزه نشد!

حال ورای اینکه در گذشته چه رخ داده‌‌‌ است یا چه باید رخ می‌‌‌داد، اکنون در برابر یک پرسش مهم و هیجان‌‌‌انگیز دیگر قرار داریم؛ اینکه برنده امسال چه کسی خواهد بود؟ آنچه از میان پیش‌‌‌بینی‌‌‌های اقتصاددان‌‌‌های غیروطنی برمی‌‌‌آید، احتمال دارد که برنده جایزه نوبل امسال، بار دیگر برخلاف پیش‌‌‌بینی‌‌‌های اقتصاددان‌‌‌های وطنی باشد.

به عنوان مثال، تیلور کوون (Tyler Cowen) و الکس تاباروک (Alex Tabarrok) دو اقتصاددان معروف آمریکایی در پادکست «انقلاب حاشیه‌‌‌ای» برخی گزینه‌هایی را مطرح کردند که برخلاف انتظار پیش‌‌‌بینی‌‌‌های اقتصاددانان داخلی بود. به زعم آنان احتمال بسیار جدی وجود دارد که برنده امسال از حوزه مربوط به رمزارزها باشد. آنها بر این اساس بیان می‌‌‌کنند از آنجا که اقتصاددانان سنتی در این حوزه دستاوردهای علمی چندانی نداشته‌اند و به‌طور معمول، بررسی‌‌‌های علمی این حوزه بر دوش متخصصان حوزه علوم کامپیوتر بوده ‌‌‌است، احتمال دارد که برنده امسال جایزه نوبل اقتصاد یک اقتصاددان سنتی نباشد. در کمال ناباوری باید بیان کرد که هم پیش‌‌‌بینی آنها و هم پیش‌‌‌بینی بسیاری دیگر از رسانه‌‌‌ها برای جایزه نوبل امسال، ویتالیک بوترین  (Vitalik Buterin) برنامه‌‌‌نویس کانادایی و از بنیانگذاران اتریوم است. به زعم آنها درست است که این گزینه یک انتخاب غیرسنتی خواهد بود؛ اما به هیچ‌‌‌وجه گزینه غیرممکنی نیست.

به گفته این دو اقتصاددان، بوترین در حوزه اقتصاد پولی کارهای بسیاری انجام داده‌‌‌ و توانسته ‌‌‌است با بنیان‌‌‌گذاری اتریوم، فضایی را همانند بنیان‌‌‌گذار بیت‌‌‌کوین در اقتصاد ایجاد کند که پیش از این غیرممکن بوده‌‌‌ است. این خلق فضای جدید، آن هم با ارزش پولی بیش از صدها میلیارد دلار شایستگی آن را دارد که او را برنده جایزه نوبل اقتصاد امسال کند.

البته بوترین تنها گزینه احتمالی نیست. اقتصاددانان غیروطنی پیش‌‌‌بینی می‌‌‌کنند که سوزان آتی (Susan Athey)، کسی که یادگیری ماشینی را در اقتصاد گسترش داد، برنده جایزه نوبل امسال شود؛ اما تیلور کوون و الکس تاباروک این انتخاب را رد می‌‌‌کنند و آن را بسیار زود می‌‌‌دانند. در عوض آنها بخت برنده‌‌‌شدن را به مایکل وودفورد یا اولیویه بلانچارد به عنوان اقتصاددان‌‌‌های کلان‌‌‌کاری که در زمینه مهار تورم در کشورهای توسعه‌‌‌نیافته و همچنین، پیشرفته کار کرده‌‌‌اند، می‌‌‌دهند. به‌ویژه آنکه طی سال‌‌‌های اخیر، تورم به مساله روز جهان بدل شده ‌‌‌بود. البته، یک گزینه محتمل دیگر هم وجود دارد که آن هم آریال پیکس (Ariel Pakes) است؛ اقتصاددانی که در حوزه سازمان‌‌‌دهی صنعتی دستاوردهای بسیاری داشته ‌‌و با کمک دو اقتصاددان دیگر، مدل BPL را برای درک بهتر روش قیمت‌‌‌گذاری در بازارهای انحصاری مانند خودرو ارائه کرده است؛ کسانی که دست بر قضا به زعم تیلور کوون و الکس تاباروک نیز احتمال بالای برنده‌‌‌شدن امسال را دارند.

لکن، علاوه بر این افراد، احتمال برنده‌‌‌شدن کسی چون رابرت بارو نیز می‌‌‌رود. بالاخره تلاش‌‌‌های او در حوزه اقتصاد کلان و به‌ویژه کار ارزشمندش در حوزه اوراق قرضه دولتی، او را به گزینه مناسبی برای این جایزه بدل می‌‌‌کند. به خصوص آنکه او اکنون 80سال دارد و احتمال دارد دیگر نتواند برنده این جایزه شود. مضاف بر آن، بسیاری بر آن هستند او برنده امسال باشد تا آن اتفاقی که برای بزرگانی همچون آرنولد هاربرگر (Arnold Harberger)  افتاد، برای او تکرار نشود. هاربرگر، همان غولی است که ما از صدقه‌‌‌سر او با فضای مرده در نظریه اقتصاد خرد یا همان مثلث معروف زیان رفاهی از دست‌‌‌ رفته آشنا هستیم. او متاسفانه هرگز برنده جایزه نوبل نشد و این شرمندگی را برای همه ما باقی گذاشت که به اندازه کافی قدردانش نبوده‌‌‌ایم.