قزاقستان؛ بازیگری نوظهور
این کشور با روسیه و چین مرزهای طولانی دارد و تولیدکننده و صادرکننده مهم منابع انرژی مانند نفت، گاز طبیعی و اورانیوم است. ترکیب این مکان و منابع، قزاقستان را مورد توجه قدرت‌های خارجی، بهویژه دو همسایه غول‌پیکر آن قرار داده است. روسیه قرن‌‌‌هاست که با قزاقستان پیوندهای تاثیرگذاری داشته و یک شریک تجاری و امنیتی مهم است. در این میان، چین در دهه گذشته بهعنوان یک بازیگر اقتصادی مهم در قزاقستان ظاهر شده است. شی جین پینگ، رئیسجمهور چین حتی در سال ۲۰۱۳ از راه‌اندازی طرح شاخص کمربند و جاده (BRI) در «آستانه» در سال ۲۰۱۳ خبر داد.
اخیرا، قزاقستان با دنبال کردن یک سیاست خارجی «چند شاخه‌ای» با دیگر بازیگران مهم روابط برقرار کرده است. تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ و بن‌بست مسکو با غرب، همراه با رکود اقتصادی چین، خطرات اتکای بیش از حد به همسایگان نزدیک را برای این کشور آشکار کرده است. به این ترتیب، قزاقستان به دنبال تنوع‌بخشیدن به روابط خود در سراسر جهان، افزایش تعامل دیپلماتیک و اقتصادی با بازیگران مختلف منطقهای و جهانی، از ترکیه و کشورهای خلیج‌فارس گرفته تا ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا بوده است. چنین تعاملی نباید صرفا بهعنوان جایگزینی برای روابط قزاقستان با روسیه یا چین تلقی شود. درعوض، منعکس‌کننده تغییر جهان به سوی دنیای چندقطبی و همچنین جذابیت فزاینده قزاقستان برای بازیگران تاثیرگذار متعدد است. این کشور نه‌تنها تولیدکننده و صادرکننده اصلی سوخت‌های فسیلی، بلکه بازیگر بالقوه محوری در انتقال انرژی جهانی برای مبارزه با تغییرات آبوهوایی است. قزاقستان دارای ذخایر قابل‌توجهی از مواد معدنی حیاتی موردنیاز برای پیل‌های خورشیدی، بادی و الکتریکی است (که بسیاری از آنها در حال حاضر از کشورهایی مانند چین و جمهوری دموکراتیک کنگو تامین می‌شوند) و میتواند صادرکننده قابل‌توجهی از سوخت‌های پاک مانند هیدروژن سبز در آینده باشد.
درست زمانی که جهان در حال گذر از «گذار جهانی اقلیمی» و چندقطبی فزاینده است، قزاقستان نیز دستخوش یک گذار اساسی در جبهه داخلی خود بوده است. رئیسجمهور «قاسم ژومارت توکایف» که در سال ۲۰۱۹ به قدرت رسید و جانشین رهبر دیرینه نورسلطان نظربایف شد، دستور کار اصلاحات دموکراتیک را در کشور دنبال کرده است که شامل محدود کردن محدودیت‌های دوره ریاست‌جمهوری، ساده کردن روند تاسیس احزاب سیاسی جدید و لغو مجازات اعدام است. توکایف که قبلا به عنوان مدیرکل دفتر سازمان ملل در ژنو خدمت می‌کرد، اصلاحات اقتصادی را نیز دنبال کرده و از ذهنیت اروپایی برای ایجاد روابط قزاقستان با غرب بهره برده است.
این موضوع اخیرا در دیدار امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه با توکایف در جریان سفر به قزاقستان در اول نوامبر مشاهده شد که طی آن رهبر فرانسه به پویایی اصلاحات در این کشور اذعان کرد و از همتای خود برای پایبندی قزاقستان به تحریم‌‌‌های اعمال‌شده غرب علیه روسیه تشکر کرد. دو رهبر همچنین قراردادهای اقتصادی از جمله قرارداد مشارکت در زمینه مواد معدنی خاکی کمیاب را امضا کردند. مجمع تجاری اتحادیه اروپا و قزاقستان که در ۱۴نوامبر در بروکسل برگزار شد، روابط تجاری و سرمایه‌گذاری قوی و رو به رشد را برجسته کرده و به تقاضای فزاینده اروپا برای مواد خام حیاتی اشاره کرد.
در همین حال، قزاقستان نیز روابط قوی‌تری با ایالات‌متحده ایجاد کرده است، به طوری که توکایف در اولین اجلاس سران C۵+۱ بین رئیسجمهور جو بایدن و رهبران آسیای مرکزی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک در ۱۹ سپتامبر شرکت کرد. این اجلاس با جلسات کاری بین ایالات‌متحده و قزاقستان، از جمله برگزاری گفت‌وگوی مشارکت استراتژیک پیشرفته قزاقستان و ایالات متحده (ESPD) ۶ نوامبر در آستانه دنبال شد. پس از اعلام برنامه‌‌‌هایی برای ایجاد گفت‌وگوی C۵+۱ در مورد مواد معدنی حیاتی در نشست سران سازمان ملل متحد، بحث درباره «استقرار انرژی پاک و مبارزه با بحران آب‌وهوا» به‌‌‌شدت در دستور کار مقامات ایالات‌متحده و قزاقستان قرار گرفت.
بنابراین، قزاقستان بهعنوان یک بازیگر مهم در برنامه‌‌‌های گذار اقلیمی غرب ظاهر شده و میتواند نشان دهد که «بادنمای» مهمی برای روابط ایالات‌متحده و چین نیز خواهد بود. به‌رغم تنش‌‌‌ها بین دو کشور بر سر موضوعاتی مانند تایوان و درگیری روسیه و اوکراین، شی و بایدن لحن همکاری‌جویانه بیشتری در مورد تغییرات آبوهوایی در اجلاس سران طی ۱۵نوامبر نشان دادند. این شامل تعهد مشترک دو اقتصاد بزرگ جهان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌ای و افزایش تولید انرژی تجدیدپذیر تا سال ۲۰۳۰ بود. به‌رغم رقابت آنها در سایر زمینه‌ها، این امر میتواند واشنگتن و پکن را تشویق کند تا با قزاقستان و سایر نقاط آسیای مرکزی به شیوه‌ای مشترک یا حداقل سازنده وارد تعامل شوند.
در عین حال، خطراتی وجود دارد که چنین همکاری‌هایی مثلا در سطح اقلیمی بین ایالات‌متحده و چین ممکن است معکوس شود؛ مصداق آن سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به تایوان در اوت ۲۰۲۲ بود. تلاشهای آمریکا برای رقابت با پروژه‌‌‌های BRI چین و نفوذ اقتصادی عمومی در قزاقستان میتواند از سوی واشنگتن یا پکن بهعنوان یک بازی حاصل جمع صفر تلقی شود. این در حالی است که آستانه ترجیح می‌دهد این پروژه‌ها را هم‌زمان دنبال کند.
در همین حال، نقش روسیه به عنوان یک خرابکار بالقوه را نمی‌توان در زمینه تلاشهای ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا برای توسعه روابط با قزاقستان در آن چیزی که مسکو به عنوان «حوزه نفوذ ممتاز» خود می‌داند، رد کرد. از آنجا که قزاقستان تمایلی به حمایت از جنگ روسیه در اوکراین ندارد، مسکو ممکن است به‌طور فزاینده‌‌‌ای به تلاشهای آستانه برای ایجاد روابط با دیگر بازیگران خارجی، بهویژه بازیگران غربی نگاهی عصبی و پرخاشگرانه داشته باشد. به این ترتیب، همان پویایی که قزاقستان را جذاب‌‌‌تر کرده است، میتواند رقابت بر سر این کشور را نیز پویاتر کند. صرف‌نظر از این، قزاقستان باید نقش موثری در بسیاری از گذارهایی که در حال حاضر در حال انجام است، ایفا کند؛ از انتقال انرژی جهانی تا تغییرات دیپلماتیک منطقهای در اوراسیا تا دنیایی که به طور فزاینده‌‌‌ای چندقطبی می‌شود. قزاقستان میتواند نقش مهمی در شکل‌‌‌دهی به روندهای گسترده‌‌‌تر در منطقه داشته باشد.
