تفکر علمی؛ میراث پدر علم رشد

مسعود قاسمی/پژوهشگر اقتصاد معرفی مدل رشد سولو در کتاب «مشارکتی در تئوری رشد اقتصادی» و بازخورد تجربی آن، «تغییر فناوری و تابع تولید کل» که در سال‌های ۱۹۵۶ و ۱۹۵۷ منتشر شد، موجب شهرت رابرت سولو در ۳۰سالگی شد. تلاش‌‌‌های وی در توسعه علم اقتصاد، نهایتا به دریافت جایزه نوبل علوم اقتصادی در سال ۱۹۸۷، به‌عنوان جوان‌‌‌ترین اقتصاددانی که تا آن زمان موفق به کسب این جایزه شده بود، منجر شد. اما ویژگی تفکر علمی سولو چه بود که باعث شد از وی با القابی مانند «پدر علم رشد اقتصادی» یاد کنند؟ سولو در مصاحبه‌‌‌ای از تحقیقات خود با ساموئلسون در حوزه برنامه‌‌‌ریزی خطی و همچنین شک خود نسبت به مدل رشد هارود و دومار، به‌عنوان دلایل علاقه به تحقیق در بحث اقتصاد رشد و توسعه یاد کرده بود. طی صد سال یا بیشتر، اقتصاددانان به‌سادگی فرض می‌کردند که رشد سرمایه و نیروی کار به عنوان عوامل تولید، رشد اقتصادی را تعیین می‌کند، اما سولو نتوانست داده‌‌‌های معتبری را برای تایید این فرضیه پیدا کند.

علاوه بر این، تئوری‌‌‌های آکادمیک درباره رشد اقتصادی که قبل از نوشته‌‌‌های او وجود داشت، مانند مدل هارود و دومار، نتیجه‌‌‌ای ناخوشایند داشت که نشان می‌‌‌داد اقتصادهای سرمایه‌‌‌داری، همواره در حال متزلزل شدن بین رونق و رکود هستند. او دریافت که تاریخ سرمایه‌‌‌داری این‌گونه نیست. در اینجا تفکر خلاقانه و خارج از محدودیت‌های رایج علم اقتصاد، سولو را به سمت نتیجه‌‌‌گیری جالبی سوق داد؛ «همه راه‌‌‌ها به تکنولوژی ختم می‌شود.» وی نتیجه گرفت که منبع اصلی رشد، نه سرمایه‌گذاری در عامل سرمایه، بلکه تغییرات فناوری است. نقطه عطف عملکرد سولو در تحلیل رشد اقتصادی، این بود که او پیشرفت فناوری (قابلیت جامعه برای تبدیل ورودی‌‌‌های سرمایه و نیروی کار به خروجی‌‌‌های کالا و خدمات) را مستقل از سایر متغیرهای کلیدی، از جمله رشد جمعیت و بازده سرمایه، مورد توجه قرار داد. او یک نمودار با دو منحنی طراحی کرد.  یکی از آنها فرضیه ساده‌‌‌کننده او را نشان می‌دهد که رشد جمعیت و دانش فناوری به نرخ ثابتی در طول زمان افزایش می‌‌‌یابند. منحنی دوم فرضیه بسیار مهم او را نشان می‌‌‌داد که تاثیر اقتصادی افزودن سرمایه بیشتر به مرور زمان کمتر می‌شود.

وقتی دو منحنی را در یک نمودار قرار می‌‌‌دهید، یک تئوری قدرتمند درباره رشد ظاهر می‌شود. سولو نشان داد که صرفه‌‌‌جویی و سرمایه‌گذاری بیشتر، به طور میانگین افراد را ثروتمندتر می‌کند، اما تاثیری بر نرخ رشد بلندمدت اقتصاد ندارد. صد سال بحث اغلب بی‌نتیجه و پرپیچ و خم به پایان رسید. نمودار ساده پروفسور سولو بحث را مجددا متمرکز کرد و مسیر روشنی برای اظهارات علت و معلولی در مورد رشد در گذشته و در آینده ارائه کرد. علاوه بر این، سولو همواره بر تحقیق و بررسی علمی در اقتصاد تاکید می‌‌‌کرد. وی با اشاره به ضرورت پایه‌‌‌گذاری ادعاهای اقتصادی براساس شواهد و حقایق قابل تایید، بر روش‌‌‌شناسی علم اقتصاد و خصوصا اقتصاد رشد، تاثیرگذار بود. سولو به انتقادهای بی‌‌‌محتوای برخی روشنفکران از اقتصاد آکادمیک پرداخت و همواره از اقتصاددانان درخواست می‌‌‌کرد که ادعاهای خود را براساس شواهد قابل اتکا تبیین کنند.

سولو اصرار داشت که اقتصاد باید «جست‌وجو برای حقایق قابل تایید باشد، نه بحث دبیرستانی». نوآوری‌‌‌های سولو در علم اقتصاد نشان از دقت و تأمل عمیق وی در مسائل اقتصادی و تاثیرگذاری عظیم او بر رشد این علم دارد. او با تلاش برای توسعه نظریه‌‌‌ها و استفاده از روش‌های تحقیق علمی، به یکی از محققان برجسته و نامدار در زمینه اقتصاد تبدیل شد. حاصل ۹۹سال زندگی رابرت سولو، شیوه تفکر علمی و نظریات برجسته اوست که در تاریخ علم اقتصاد جاودانه خواهد شد.