تبعیض در خدمات سلامت
برخی شاخص‌های حوزه بهداشت و درمان ایران
روند شاخص امید به زندگی در بدو تولد در ایران طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ رو به افزایش بوده که نشانه بهبود وضعیت سلامت است. در ژاپن و کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۱۳۹۴، امید به زندگی در بدو تولد به ترتیب معادل ۸۰ و ۸۳ سال است که ایران حدود ۵ تا ۸ سال با آنها فاصله دارد. نرخ مرگ‌ومیر اطفال (کودکان زیر یک سال) و کودکان زیر ۵ سال به ازای هر هزار تولد زنده از سال ۱۳۶۹ (به ترتیب معادل ۶/ ۴۴ و ۵/ ۵۷) روند کاهشی داشته تا در سال ۱۳۹۴ به ترتیب به ۴/ ۱۳ و ۵/ ۱۵ به ازای هر هزار تولد زنده رسیده که بیانگر بهبود وضعیت بهداشت و درمان و نیز بهبود وضعیت سلامت مادران و ارتقای سطح آموزش و تحت نظر متخصص بودن در دوران بارداری است. بر اساس قانون برنامه ششم توسعه، نرخ مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال به ترتیب باید در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به ۴/ ۱۴ و ۳/ ۱۳ در هر هزار تولد زنده برسد.روند کاهشی شاخص نرخ مرگ‌ومیر مادران به هنگام زایمان در هر صدهزار تولد زنده از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ در مجموع تاحدزیادی گویای آموزش لازم به مادران در دوران بارداری و نیز انجام زایمان توسط افراد ماهر و تسهیلات زایمان است. لازم به ذکر است که تسهیلات زایمان از ۲۷۴ واحد در سال ۱۳۹۳ به ۲۵۷ واحد در سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است که می‌تواند یکی از عوامل افزایش شاخص مرگ‌ومیر مادران در سال ۱۳۹۴ نسبت به ۱۳۹۳ باشد.
شاخص گرسنگی جهانی
شاخص گرسنگی جهانی از چهار زیرشاخص (درصد جمعیت دچار گرسنگی یا سوءتغذیه، کم‌وزنی کودکان زیر ۵ سال، کوتاه‌قدی کودکان زیر ۵ سال، مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال) تشکیل شده است. این شاخص طی حدود ربع قرن، از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۵ از حدود ۵/ ۱۷درصد به ۷/ ۶ درصد رسیده است که در رده‌بندی میزان گرسنگی، از گرسنگی متوسط به گرسنگی پایین رسیده‌ایم. ایران در این شاخص و در میان ۱۱۸ کشور (به‌جز کشورهای با درآمد بالا) رتبه بیست‌و‌سوم را به‌دست آورده که نشان از بهبود وضعیت گرسنگی است. بنابر گزارش شاخص‌های بانک جهانی (۲۰۱۷)، افراد دچار سوءتغذیه در ایران از ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ از حدود ۵/ ۶ به ۵ درصد از کل جمعیت رسیده است که تغییر چندانی را نشان نمی‌دهد.
وضعیت شاخص‌های نیروی انسانی حوزه سلامت
به ازای هر هزار نفر جمعیت حدود ۷/ ۱ پزشک وجود دارد که شامل ۱/ ۱ پزشک عمومی، ۵/ ۰ پزشک متخصص و ۰۳/ ۰ پزشک فوق تخصص است. براساس آمارهای جهانی، تعداد پزشک به ازای هر هزار نفر در کشورهای توسعه‌یافته به‌طور متوسط ۹/ ۲ و برای کشورهای در حال توسعه ۷/ ۱ پزشک است. بنابراین ایران در این تقسیم‌بندی در زمره کشورهای در حال توسعه قرار دارد و با کشورهای توسعه‌یافته فاصله دارد.براساس سالنامه آماری کشور در سال ۱۳۹۴، استان‌های خوزستان و البرز کمترین سرانه پزشک و استان‌های سمنان، گیلان، یزد و چهارمحال‌وبختیاری بیشترین سرانه پزشک به ازای هرصد هزار نفر جمعیت را دارند. در ایران تعداد پرستار به ازای هر هزار نفر جمعیت معادل ۹/ ۰ است و به ازای هر تخت ثابت ۵/ ۰ پرستار داریم یعنی هر دو تخت ثابت، یک پرستار. در ایران بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی تعداد پرستار و ماما به ازای هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۳ معادل ۵/ ۱ و در کشورهای OECD معادل ۸ است. از این نظر، ایران نسبت به این کشورها به میزان ۵/ ۶ پرستار و ماما به ازای هر هزار نفر جمعیت کمبود دارد.
وضعیت زیرساخت‌های حوزه سلامت
بنا بر اطلاعات مرکز آمار ایران در مراکز درمانی وزارت بهداشت (به‌عنوان بخش دولتی)، تعداد تخت بیمارستانی فعال به ازای هر هزار نفر جمعیت ۴/ ۱ است. این رقم در ژاپن معادل ۵/ ۱۶ و میانگین آن در کشورهای توسعه‌یافته ۶/ ۶ و در حال توسعه ۳/ ۴ تخت بیمارستانی بوده است. استاندارد سازمان بهداشت جهانی برای منطقه مدیترانه شرقی و خاورمیانه معادل ۴ تخت برای هر هزار نفر است. براین‌اساس مشاهده می‌شود که فاصله ما در تامین تخت‌های بیمارستانی با استاندارد کشورهای خاورمیانه و حتی کشورهای در حال توسعه بسیار زیاد است.تامین منابع مالی خدمات سلامت عمدتا توسط بیمه‌ها، بیماران و دولت مرکزی صورت می‌گیرد. در ادامه سهم هر کدام از تامین‌کنندگان مالی به تفکیک هزینه‌های بیمارستانی، هزینه‌های سرپایی و هزینه‌های دارو و کالاهای پزشکی بررسی می‌شود. به‌رغم آنکه سهم پرداختی خانوارها طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ به نصف رسیده اما بیشترین بار مالی سلامت همچنان بر دوش خانوارها است. در مجموع، از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ سهم پرداختی خانوارها و دولت کاهش و سهم پرداختی سازمان تامین اجتماعی، خدمات درمانی و نیروهای مسلح افزایش یافته است.سهم پرداختی خانوارها در تامین مالی بخش خدمات سرپایی نیز بیش از سایر تامین‌کننده‌های هزینه سلامت است. این سهم در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۴ به‌ترتیب ۶۰ و ۵۲ درصد بوده است. سهم پرداختی خانوارها در تامین مالی دارو و کالاهای پزشکی نیز بیش از سایر تامین‌کننده‌هاست؛ اما این سهم از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ از ۸۰ به ۵۳ درصد کاهش داشته است. کمترین سهم مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی و نیروهای مسلح است.در مجموع، خانوارها بیشترین سهم در تامین مالی سلامت را برعهده دارند و پس از آن، سازمان تامین اجتماعی و دانشگاه‌های علوم پزشکی زیرمجموعه وزارت بهداشت سهم بالایی دارند.
