شوک نرخ‌های منفی بهره

از دید بانک‌های مرکزی یک راه مقابله با این ضعف، اجرای سیاست‌های انبساطی پولی جدید به شکل کاهش نرخ‌های بهره است. در دانمارک اخیرا نرخ سود بانکی برای وام مسکن منفی شده است؛ یعنی بانک عملا در حال پرداخت سود به گیرنده وام است. اما منفی شدن نرخ‌های بهره با فلسفه وجودی بانک‌ها در تضاد قرار دارد و در سال‌های اخیر این سیاست زیان‌های بزرگی به بانک‌های اروپایی وارد کرده است. از سوی دیگر در حال‌حاضر حدود ۱۶ هزار میلیارد دلار اوراق قرضه با بازدهی منفی در جهان وجود دارد و این بدان معناست که اگر خریدار این اوراق تا زمان سررسید، اوراق یاد شده را نگه دارد عملا میزان پولی کمتر از آنچه که پرداخت کرده، دریافت خواهد کرد. در اروپا نرخ‌های بهره اوراق ۱۰‌ساله در اتریش، بلژیک، دانمارک، فنلاند، فرانسه، آلمان، ایرلند، هلند، سوئد و سوئیس منفی است.

اگر شما وام‌گیرنده باشید از منفی شدن نرخ‌های بهره خشنود می‌شوید اما اثرات این سیاست پولی در سال‌های اخیر بسیار زیانبار بوده و عملکرد بانک‌های اروپایی را مختل کرده است. مورد دویچه‌بانک، بانکی که در حال تغییر ساختار خود است و هزاران فرصت شغلی را حذف کرده تا از زیان خود بکاهد موردی بسیار روشن است. در آلمان نرخ‌های منفی بهره سالانه ۵/ ۳ میلیارد دلار زیان به بانک‌ها وارد می‌کند و در کل منطقه یورو زیان وارد شده به بانک‌ها از این عامل بیش از ۱۰ میلیارد دلار است. رئیس دویچه‌بانک اخیرا در یک کنفرانس بانکی گفت: «نرخ‌های منفی بهره در بلندمدت به فروپاشی سیستم مالی منجر می‌شوند. با آنکه در برخی دوره‌ها به دلایل گوناگون به کمک بانک‌ها نیاز است و یک راه کمک منفی شدن نرخ‌های بهره است، اما اثرات جانبی این سیاست بسیار بزرگ است.» واقعیت این است که بانک‌های اروپایی از خبر کاهش مجدد نرخ‌های بهره به خود می‌لرزند، زیرا آنها هرگز نتوانسته‌اند از اثرات بحران مالی و رکود اقتصادی سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ خلاص شوند. در واقع مسیری که آنها در سال‌های اخیر طی کرده‌اند با آنچه در آمریکا مشاهده شده بسیار متفاوت است.

پس از بحران مالی و رکود اقتصادی یک دهه پیش، بانک‌های آمریکایی به سرعت وارد عمل شدند و هر جا نقطه ضعفی وجود داشت آن را رفع کردند. در واقع جلوی زیان از همان ابتدا گرفته شد و نیز بانک مرکزی به کمک آنها آمد و از ورشکستگی‌ها جلوگیری کرد. اما در اروپا اقدامات با تاخیر صورت گرفته و عوامل مختلفی از جمله تضاد آرا و فقدان سیاست‌های یکپارچه سبب تداوم ضعف شده است. به همین دلیل است که اکنون ارزش بازار سهام بانک جی‌پی مورگان ۳۵۰ میلیارد دلار و ارزش بازار دویچه‌بانک تنها ۱۴ میلیارد دلار است. از بانک‌های اروپایی هم حمایت شد، اما میزان حمایت بسیار کمتر از حمایت‌هایی بود که از بانک‌های آمریکایی شد. از سوی دیگر دوره رکود اقتصادی در اروپا بسیار طولانی بود و به محض آنکه رکود پایان یافت، دوره منفی شدن نرخ‌های بهره شروع شد. طبیعی است که در چنین شرایطی بانک‌های اروپایی مشغول کاستن از فرصت‌های شغلی و کم‌کردن هزینه‌ها هستند و بانک مرکزی اروپا در پی ادغام بانک‌هاست. به‌نظر می‌رسد تا وقتی اوضاع اقتصادی اروپا نگران‌کننده است، شرایط بد بانک‌های اروپایی ادامه پیدا خواهد کرد.