الگوهای جدید زیست شهری

در همین راستا و با هدف تامین مسکن قابل‌استطاعت برای گروه‌های هدف و جلوگیری از به حاشیه رانده شدن آنها، طرح «تامین مسکن قابل‌استطاعت در شهر تهران» در دست تدوین است تا با همکاری شهرداری تهران و دستگاه‌های دولتی ذی‌ربط به اجرا گذاشته شود. مسکن به‌عنوان مکانی برای زندگی انسان‌ها، باید هماهنگی لازم را با شرایط اقتصادی و اجتماعی و الگوی زیست افراد برقرار کند تا از مطلوبیت لازم برای آنها برخودار شود. عدم‌توجه به شرایط گروه‌های مختلف در برنامه‌ریزی و طرح‌های توسعه شهری سبب جدایی گزینی‌های اجتماعی و شکل‌گیری حاشیه‌ها و سکونت‌گاه‌های غیررسمی می‌شود و گروه‌های کم‌درآمد، ناگزیر مسکن موردنیاز خود را به روش‌های مختلف تامین می‌کنند.از طرفی مطالبات گروه‌های مختلف اجتماعی در حوزه مسکن ثابت نبوده و بسته به تغییر شرایط اقتصادی، بعد خانوار و سن افراد، در ابعاد کمی و کیفی دچار دگرگونی شده و مهاجرت‌های درون شهری، اسکان‌ نایابی یا سکونت در حاشیه‌ها را در پی دارد.

از این‌رو ضروری است در برنامه‌های مربوط به مسکن، نیاز گروه‌های مختلف مدنظر قرار گرفته و اسناد و ضوابط به‌ گونه‌ای تنظیم شوند که امکان تولید مسکن‌های قابل‌استطاعت برای همه گروه‌های اجتماعی را فراهم کنند. در این میان تحولات جمعیتی کشور و روند افزایشی تعداد سالمندان و شرایط ویژه آنها در بهره‌برداری از مسکن، موضوعی است که سیاست‌گذاری و تولید و عرضه در این حوزه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. سطح توانمندی‌ها و الگوی زیست سالمندان و تعداد قابل‌توجه خانوارهای سالمند با بعد خانوار پایین، راهکارهایی را در طراحی و تولید مسکن قابل‌استطاعت برای آنها مطرح می‌کند که یکی از آنها تمرکز بر ایجاد واحدهای کوچک است که با توان اقتصادی سالمندان و شرایط زندگی آنها هماهنگی بیشتری دارد. در کنار کوچک‌سازی واحدها، نیاز به ایجاد عرصه‌های عمومی و فضاهای جمعی برای پوشش نیازهای اجتماعی و تعاملات انسانی سالمندان افزایش پیدا می‌کند. غیر از ابعاد برنامه‌ریزی که بر نحوه تولید واحدهای مسکونی قابل‌استطاعت سالمندان نظر دارد، در حوزه طراحی و جزئیات اجرایی مسکن سالمندان نیز ملاحظات و الزاماتی وجود دارد که در منابع مختلف به آنها پرداخته شده‌است. از منظر برنامه‌ریزی، با توجه به سهم سالمندان از بازار مسکن می‌توان درصدی از واحدهای مسکونی تولیدی سالانه را به این امر اختصاص داد. 

واحدهایی که به دلیل مطالبات رو به گسترش سالمندان، مشتریان ویژه خود را خواهند داشت و از طرفی برای ترویج تولید این‌گونه واحدهای مسکونی لازم است ساز و کارهای فعلی مورد استفاده سمت عرضه و تقاضای عام مسکن برای این واحدها نیز بهینه‌سازی شود. در حال حاضر میانگین مساحت واحدهای مسکونی تولیدی در شهر تهران حدود ۱۰۵ مترمربع و در بافت‌های فرسوده ۸۰ مترمربع است که با توجه به میانگین قیمت هر مترمربع در بالای خط انقلاب حدود ۱۸ میلیون تومان و پایین خط انقلاب ۵/ ۸ میلیون تومان و نیز میزان وام‌های اعطایی برای خرید مسکن که در تهران حدود ۱۸ درصد و در پایین خط انقلاب ۲۶ درصد قیمت یک واحد ۷۵ مترمربعی را پوشش می‌دهد، مساحت واحدهای تولیدی برای بخش قابل‌توجهی از شهروندان و به ویژه سالمندان (با توجه به شرایط درآمدی آنها) در استطاعت نبوده و امکان تهیه آن برای گروه‌های کم‌درآمد که براساس طرح جامع مسکن حدود ۴۰ درصد از شهروندان را شامل می‌شود، وجود ندارد. شرایطی در ادوار مختلف سبب ایجاد رکود در بخش مسکن و پیدایش و گسترش حاشیه‌نشینی در شهرهای مختلف کشور و به‌ویژه کلان‌شهرها شده‌است.

فراهم‌سازی امکان تخصیص درصدی از تعداد واحدهای مسکونی ساختمان‌های دارای تعدادی واحد مسکونی معین در پروانه‌های صادره (با عنایت به میانگین سالانه تولید ۷۳هزار واحد مسکونی در شهر تهران و ۱۲هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی در بافت‌های فرسوده در پنج سال اخیر)، همراه با کوچک‌سازی این واحدها (که با توجه به میانگین مساحت ۱۰۵ مترمربعی واحدها در شهر تهران، امکان تولید ۳ واحد در ۱۰۵ مترمربع وجود خواهد داشت) ظرفیت قابل ملاحظه‌ای را برای تامین مسکن سالمندان و سایر گروه‌های کم‌درآمد، چه برای تملیک و چه برای اجاره ایجاد می‌کند. از طرفی با الزام به تخصیص درصدی از واحدهای مسکونی پروژه‌های احداثی در اراضی متعلق به دستگاه‌های دولتی، انقلابی، حمایتی، شهرداری و اراضی ذخیره توسعه و نوسازی، با اولویت اختصاص قدرالسهم بخش عمومی به واحدهای مسکونی قابل‌استطاعت، می‌توان ظرفیت‌های دیگری را هم در این‌خصوص به کار گرفت.

در زمینه مسکن سالمندان، در برخی کشورها، برای پایین آوردن قیمت، واحدهای مسکونی تا زمان حیات سالمندان (که مدت محدودتری است) آپارتمان‌هایی به آنها واگذار و پس از آن واحدهای مذکور در اختیار بانک‌های سرمایه‌گذار قرار می‌گیرد یا با همکاری آژانس‌ها و موسسات مربوطه، زوج‌های جوان یا افراد نیازمند اسکان، در قبال ارائه خدمات موردنیاز سالمندان و نگهداری از آنها، امکان سکونت در بخشی از خانه متعلق به سالمندان را پیدا می‌کنند. موضوعی که با الگوهای زیست نه چندان گذشته ما هم که در آن سالمندان کنار فرزندان خود زندگی می‌کردند قرابت داشته و بازگشت به سنت زندگی جمعی خانوادگی، امکان و شرایط بهتری برای زیست سالمندان و بهره‌برداری منعطف و بهینه از فضاهای سکونتی را میسر می‌کند.