تجربه پناهندگان سوری

    ساماندهی پناهندگان سوری در ترکیه

تنها حدود ۷ درصد از جمعیت پناهندگان سوری تحت حمایت موقت در ۲۱ مرکز رسمی اسکان موقت در استان‌های مرزی ترکیه زندگی می‌کنند و مابقی ۹۳ درصد این پناهندگان در میان جامعه میزبان در مناطق شهری و روستایی ساکن هستند. اکثر سوری‌های تحت حفاظت موقت در جنوب شرقی ترکیه زندگی می‌کنند. با این حال، تعداد زیادی از سوری‌ها تحت حفاظت موقت به بخش‌های دیگر ترکیه نقل‌مکان کرده‌اند. تخمین زده می‌شود که بیش از ۵۰۰ هزار پناهنده در استانبول زندگی می‌کنند که آن را به بزرگ‌ترین شهر پناهندگان در ترکیه بدل کرده‌است. همچنین در ازمیر، آنکارا و دیگر شهرهای بزرگ ترکیه نیز جمعیت قابل‌توجهی یافت می‌شود.

دولت ترکیه بخش عمده‌ای از هزینه‌های اقامت و نگهداری از پناهندگان را در این کشور بر عهده دارد که بر اساس آخرین محاسبات قریب به ۳۰ میلیارد دلار بوده‌است. همچنین خدمات ارائه‌شده به پناهندگان در ترکیه در طول سال‌های ورود مهاجران سوری پیشرفت چشمگیری داشته‌است، به‌صورتی که اکنون بیش از ۶۰۰‌هزار کودک سوری در مدارس ترکیه به تحصیل مشغولند و نزدیک به هزار پزشک و پرستار سوری در نظام سلامت ترکیه آموزش یافته‌اند تا در کلینیک‌های پناهندگان مشغول خدمت شوند.

  کارت الکترونیک؛ خلاقیت ترکیه در راستای آسان‌سازی خدمات

حضور بیش از ۵/ ۳ میلیون نفر پناهنده در یک کشور، نظام مدیریتی خاصی را می‌طلبد. نگه داشتن این تعداد مهاجران در اردوگاه‌های مرزی عملا غیرممکن است. ایران حدود ۴۰ سال پیش و به هنگام وقوع جنگ بین شوروی و افغانستان با جمعیت میلیونی پناهندگان افغانی روبه‌رو شد. برای ساماندهی چنین جمعیتی عملا ساخت اردوگاه غیرممکن است و ترکیه نیز همچون ایران ۴۰‌سال پیش درهای خود را به روی پناهندگان باز گذاشت. پناهندگان سوری توانسته‌اند وارد شهرهای ترکیه شوند. اما تفاوت ایران و ترکیه در نحوه مدیریت و خدمات رسانی به پناهندگان و مهاجران است. ترکیه برای تامین مواد غذایی و خوراک پناهندگانی که وارد کشور شده‌اند از تکنولوژی روز بهره‌ برده است. آنها برای ارائه خدمات غذایی به مهاجران کارت بانکی می‌دهند که مبلغ مشخصی پول در آن واریز شده است. پناهندگان این کارت بانکی را دریافت می‌کنند و از طریق آن می‌توانند از فروشگاه‌های مختلف ترکیه خرید کرده و مایحتاج خود را تامین کنند.

کارت‌های الکترونیک طرحی است که برنامه جهانی غذا در سال ۲۰۱۲ میلادی با همکاری هلال احمر ترکیه اجرای آن را آغاز کرده است. هر خانواده یک کارت دریافت می‌کند که مانند کارت نقدی عمل می‌کند و هر ماه دو بار شارژ می‌شود. در حال حاضر بیش از ۱۵۶هزار نفر در ۱۱ اردوگاه از این کارت‌های الکترونیک استفاده می‌کنند. سازمان کمک‌های بشردوستانه اتحادیه اروپا یکی از حامیان مالی این طرح است.

در مصاحبه‌ای که یکی از خبرنگاران شبکه یورونیوز در مقر یکی از اردوگاه‌های ترکیه کرده بود، یکی از پناهندگان می‌گفت: «کارت برای ما بهتر است، قبلا غذای گرم به ما می‌دادند، اما خیلی پیش می‌آمد که بچه‌های من غذا را نمی‌خوردند. کارت راحت‌تر است. هر چه دوست داشته باشم می‌خرم و هر چه خانواده‌ام دوست داشته باشد می‌پزم. پنج بار در هفته می‌آیم و بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ لیره خرج می‌کنم.»

فاطمه طوبی یکی دیگر از پناهجویان مستقر در غازی عنتب در این باره می‌گفت: «وضعیت ما بهتر از قبل شده، قبلا اوضاع بدتر بود. کارت را ۹ ماه پیش دریافت کردم. با این کارت می‌توانم چیزهایی را که لازم دارم بخرم. همیشه می‌توان اوضاع بهتری را آرزو کرد، اما من راضی‌ام.»

ترکیه با راه‌اندازی سیستم کارت‌های الکترونیک برای خانواده‌های پناهنده، علاوه بر آن که میزان رضایتمندی آنها را بالا برده است، توانسته با یک تیر دو هدف را نشان بگیرد: ارائه خدماتی که بنا بر کنوانسیون‌های پذیرش پناهندگی بر عهده گرفته است و نیز ثبت اطلاعات پناهندگان حاضر در این کشور. آنها نتوانستند در مرزها به ثبت مشخصات و اطلاعات پناهندگان بپردازند، اما به بهانه کارت‌های بانکی خرید مایحتاج توانستند مشخصات بسیاری از پناهندگان را ثبت کنند. اتحادیه اروپا و سایر موسساتی که به ترکیه برای حمایت از پناهندگان کمک مالی می‌کنند، از طریق این کارت‌های بانکی داده‌های بسیاری به دست می‌آورند و با استفاده از این داده‌ها سعی می‌کنند که اثربخشی کمک‌های مالی‌شان را بیشتر و بیشتر کنند.

    ایران و ممنوعیت ارائه خدمات الکترونیک بانکی به مهاجران

در ایران اما اوضاع کمی متفاوت است. حدود ۴۰ سال از حضور میلیون‌ها مهاجر در ایران می‌گذرد. مهاجرانی که کار، زندگی و فرهنگ آنها با ایرانیان گره خورده است. حدود ۹۵۰هزار نفر از این مهاجران دارای کارت آمایش و دفترچه پناهندگی هستند. افراد دارای این مدرک اقامت قانونی قبل از سال ۱۳۸۲ به ایران مهاجرت کرده‌اند یا اینکه از پدری و مادری صاحب این کارت در ایران متولد شده‌اند. این افراد حق خروج از ایران را ندارند و مدرک اقامتی آنان هر ساله با دریافت مبلغی تمدید می شود. با اینکه این قشر از مهاجران باقدمت‌ترین و باسابقه‌ترین مهاجران حاضر در ایران هستند و به‌گونه‌ای می‌توان آنها را افغانی-ایرانی نامید؛ اما قوانین بانکی ایران آنها را از داشتن کارت بانکی و دریافت هرگونه خدمت بانکی الکترونیک در ایران محروم کرده است؛ محرومیتی که در هیچ کجای جهان مشابه ندارد.