یارانه کتاب در کتابفروشی‌ها
افزایش چشمگیر تعداد ناشران از یکسو و کمبود ویترین و تعطیلی مداوم کتابفروشی‌ها در سال‌های اخیر از سوی دیگر، نشان از فربه شدن حلقه‌هایی از این زنجیره و نحیف شدن حلقه‌هایی دیگر دارد؛ طرح‌های حمایتی هم که تاکنون بیشتر از طرف وزارت ارشاد در حوزه کتاب اجرایی شده، نشان می‌دهد که عمدتا یک حلقه از این زنجیره، یعنی ناشران از آنها منتفع شده‌اند. در نتیجه این روند، تولید کتاب از توزیع آن بسیار فربه‌تر شده است؛ به گونه‌ای که در حال حاضر، ما در تولید کتاب به دلیل انبوهی و در توزیع آن به دلیل کمبود، با بحران مواجه شده‌ایم.
ایده طرح‌های حمایتی کتاب که با هدف به حرکت درآوردن همه زنجیره صنعت نشر (و نه فقط حلقه‌های محدودی از آن) و همچنین توزیع عادلانه یارانه و دادن یارانه مصرف‌کننده به خریدار و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی از یارانه و تبدیل آن به وجه نقد و... شکل گرفته، به اتکای زیرساخت‌های نرم افزاری لازمی که برای اجرای آنها فراهم شده، همچنین نظام کنترلی چندلایه، اهداف سه گانه فوق را تا حدودی محقق کرده و اکنون تقریبا می‌توان با اطمینان گفت تمام یارانه‌ای که به این طرح اختصاص یافته بود، صرف کتاب شده و به چرخه نشر تزریق شده است.به جرات می‌توان گفت تا قبل از سال ۱۳۹۴ تقریبا هیچ طرح و برنامه مدونی برای سوق دادن اعتبارات مالی به سمت کتابفروشی‌ها وجود نداشت و کل بودجه مربوطه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی کتاب صرف می‌شد. برای اولین بار این طرح یعنی اختصاص بخشی از این بودجه به کتابفروشی‌ها دو سال پیش و در هفته کتاب سال ۱۳۹۴، کلید خورد که اهداف مختلفی برای آن در نظر گرفته شده بود؛ از آن جمله: توجه بیشتر به کتابفروشی‌ها، آشتی دادن مردم با کتابفروشی‌ها، برطرف کردن چالش‌های ناشی از برپایی نمایشگاه‌های استانی کتاب، توزیع عادلانه یارانه کتاب در سراسر کشور و تحریک تقاضای خرید کتاب.
سیر صعودی و رشد ایده «توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها» منجر به طرح‌هایی از قبیل «کتابفروشی به وسعت ایران»، «عیدانه کتاب»، «تابستانه کتاب» و «پاییزه کتاب» شد و گردش مالی مناسبی در زنجیره تولید و عرضه کتاب ایجاد کرد تا جایی که مطابق اعلام خانه کتاب که از طرف دولت مجری این طرح‌هاست، بسیاری از کتابفروشی‌ها درخواست‌های زیادی مبنی بر ادامه چنین طرح‌هایی داشته‌اند. آمارهایی که این موسسه از خروجی پنج طرح مذکور منتشر کرده، نشان می‌دهد میانگین مبلغ خرید روزانه در این طرح‌ها که طی۱۳۰ روز اجرا شده‌اند، ۲ میلیارد و ۸۲۷ میلیون و ۸۴۴ هزار و ۲۸۳ ریال و تعداد کتاب‌های فروخته شده هم در مجموعِ پنج طرح مذکور، یک میلیون و ۹۶۳ هزار و ۹۱۲ جلد بوده و این فروش، حاصل ۷۵۰ هزار و ۶۶۸ مورد خرید است.به نظر می‌رسد آنچه بعد از اجرای پنج دوره طرح‌های حمایتی از کتابفروشی‌ها حاصل شده است، ایجاد نوعی نگاه مثبت به این طرح‌ها چه از طرف مصرف‌کنندگان کتاب‌ها، چه از طرف ناشران و چه از طرف نویسندگان و پدیدآورندگان آنها بوده است؛ فراموش نکنیم که گردش مالی این طرح‌ها در کتابفروشی‌های کشور، بالغ بر ۳۶ میلیارد و ۷۶۱ میلیون تومان بوده است؛ یعنی رقمی بیشتر از گردش مالی یکصد نمایشگاه استانی کتاب.
با مدنظر قرار دادن تجربه چند دهه‌ای برگزاری نمایشگاه‌های کتاب اعم از نمایشگاه‌های عمومی مثل نمایشگاه‌های استانی و نیز نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نیز نمایشگاه‌های تخصصی و همچنین خروجی طرح‌های حمایتی از کتابفروشی‌ها که البته سن آنها هنوز به دو سال کامل هم نرسیده، به نظر می‌رسد شاهد تغییری اساسی در رویکرد دولت در زمینه «توزیع یارانه کتاب» هستیم؛ در واقع تفاوت جدی این دو نگاه به نحوه مصرف شدن یارانه یادشده در جامعه، در این است که به همه حلقه‌های زنجیره نشر به ویژه کتابفروشی‌ها که در ظاهر در این سال‌ها به فراموشی سپرده شده بودند، توجه عادلانه صورت گیرد.
با توجه به شکاف عمیقی که هم از حیث کمی و هم از حیث کیفی میان دو حلقه اصلی این زنجیره یعنی حلقه نشر کتاب و حلقه فروش کتاب در سال‌های اخیر پدید آمده و موجب رشد چشمگیر تعداد ناشران از یکسو و کاهش ویترین کتاب از سوی دیگر و فربه‌تر شدن چرخه تولید کتاب نسبت به چرخه عرضه آن شده است، باید دید آیا رویکرد جدید دولت و مشخصا وزارت ارشاد در توزیع یارانه کتاب، نتیجه‌بخش خواهد بود و می‌تواند دست کم مرهمی باشد بر بحران «تولید انبوه کتاب و در عین حال نبود ویترین برای عرضه آن» یا با توجه به اجرای فصلی این طرح‌ها تنها می‌تواند شوکی مقطعی باشد بر بازار کم‌رمق کتاب در کشور؟!اگرچه تازه‌ترین خبری که در این زمینه شنیده شده، این است که در حالی که پاییز به نیمه راه خود رسیده، نه تنها خبری از طرح بعدی حمایت از کتابفروشی‌ها (یعنی پاییزه کتاب) نیست، بلکه خانه کتاب اذعان کرده که هنوز به تعهداتش در قبال کتابفروشی‌های مشارکت‌کننده در «تابستانه کتاب» عمل نکرده است! ظاهرا مشکلات مالی که گریبان دولت و به تبع آن وزارت ارشاد را گرفته، دلیل این مساله است؛ طوری که مجریان این طرح‌ها با قاطعیت اعلام کرده‌اند که تا زمانی که نتوانند تعهدات قبلی‌شان را با کتابفروشی‌ها تسویه کنند، اجرای طرح بعدی حمایت از کتابفروشی‌ها غیرممکن است.
ارسال نظر