«دنیای‌اقتصاد» با ارزیابی آمارهای بهاری سازمان توسعه تجارت تحلیل کرد
غفلت از بهرهوری دانشبنیانها
سهم اندک صادرات دانشبنیانها در حالی در آمار منعکس شده که امسال دانشبنیانها در مرکز توجه سیاستگذاران قرار گرفته‌اند، اما به‌نظر می‌رسد تاکید بر تعدد شرکت‌های دانشبنیان بیش از بهرهوری این شرکت‌هاست. این موضوع در سخنان رئیس اتاق ایران در نشست هیات نمایندگان مشهد نیز مورد تاکید قرار گرفته است. از سوی دیگر شرایط فعالیت برای نخبگانی که در این شرکت‌ها مشغول به فعالیت هستند فراهم نیست و چندی پیش نسبت به کوچ شرکت‌های دانشبنیان هشدار داده شد. آمارهای اعلامی از صادرات دانشبنیانها به‌خوبی دلیل مهاجرت این گروه از نخبگان را تایید می‌کند. دلایلی که حکایت از بازار محدود بینالمللی دارد، به‌عبارتی شرکت‌های دانشبنیان ایرانی خود را در مسیر جهانی‌شدن تصور نمی‌کنند و تنها بر بازار داخلی متکی هستند، چراکه نه بنیه مالی قوی دارند و نه تحریم‌ها اجازه وصل شدن آنها به زنجیره جهانی را می‌دهد؛ این در حالی است که نهادها و دستگاه‌های مختلف برای حمایت از این کسب‌وکارها بسته‌هایی پیشنهاد داده‌اند که اگرچه می‌تواند راهگشای توسعه آنها باشد، اما کارشناسان عنوان می‌کنند که از سویی خطر تولید رانت نیز در این بسته‌ها وجود دارد.
گره‌خوردن شرکت‌های بزرگ با شرکت‌های دانشبنیان موضوعی است که مورد تاکید بخش‌خصوصی است و می‌تواند به بهرهوری این شرکت‌ها کمک کند. پیش از این، بازوی پژوهشی وزارت صمت نیز از دو نگاه به شرکت‌های دانشبنیان سخن گفته بود. نگاه نخست به حمایت از توسعه شرکت‌های فناور کوچک و متوسط مترادف با اقتصاد دانشبنیان برمی‌گشت و در نگاه دوم بهبود بهرهوری و رقابت‌پذیری بینالمللی شرکت‌های صنعتی و نوآوری مدل کسب‌‌‌‌‌‌وکار نیز در زیرمجموعه مفهوم اقتصاد دانشبنیان قرار می‌گرفت. به‌نظر می‌رسد در ایران امروز، نگاه نخست حاکم است و هنوز شرکت‌های دانشبنیان به سمت بهرهوری حرکت نکرده‌اند.
صادرات دانشبنیانها
بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، صادرات دانشبنیانها به دو بخش «محصولات با فناوری سطح بالا» و «صادرات شرکت‌های دانشبنیان» تقسیم شده است. در این تقسیم‌بندی، محصولات با فناوری سطح بالا در بهار امسال ۱۰۷میلیون دلار صادرات داشته که در مقایسه با بهار سال۱۴۰۰ افت ۱۴درصدی را تجربه کرده است. در سه‌ماهه نخست سال‌گذشته ۱۲۵میلیون دلار در این گروه صادرات صورت‌گرفته است. سهم صادرات محصولات با فناوری بالا در بهار امسال ۸/ ۰درصد از کل ارزش صادرات بوده، درحالی‌که در سال‌گذشته این گروه ۱/ ۱درصد از کل ارزش صادرات بهار۱۴۰۰ را به خود اختصاص داده بود. صادرات شرکت‌های دانشبنیان نیز در بهار امسال ۱۶۱میلیون دلار ارزش داشته که نسبت به ۱۳۰میلیون دلار صادرات در بهار۱۴۰۰، رشد ۲۴درصدی را تجربه کرده است، با این‌حال صادرات این گروه ۲/ ۱درصد از کل صادرات بهار امسال را به خود اختصاص داده است که سهمی مشابه سال‌گذشته است. مجموع صادرات دانشبنیان در بهار امسال نزدیک به ۲درصد از کل صادرات بهار سهم دارد. صادرات کشور در سه‌ماهه نخست۱۴۰۱ معادل ۱۳میلیارد و ۶۹میلیون دلار بوده است.
بهرهوری مهم است، نه تعدد شرکت‌ها
رئیس اتاق ایران با تاکید بر اینکه تعدد شرکت‌های دانشبنیان ملاک موفقیت کشور در این عرصه نیست، می‌گوید: تعدد شرکت‌های فعال در حوزه دانشبنیان، بعضا ملاک موفقیت کشور در این عرصه عنوان می‌شود؛ این در حالی است که معیار سنجش توفیق در این بخش باید سطح بهرهوری این شرکت‌ها و رهاورد آنها برای اقتصاد کشور باشد. غلامحسین شافعی در نشست هیات نمایندگان اتاق مشهد، با اشاره به تمرکز و فعالیت شرکت‌های بزرگ دنیا در بخش دانشبنیان و اهمیت فعالیت این عرصه در دنیای کنونی، افزود: سال‌ها پیش در درجه‌‌‌‌‌‌بندی و رتبه‌‌‌‌‌‌بندی شرکت‌های بزرگ دنیا، نام‌‌‌‌‌‌هایی به چشم می‌خورد که امروزه دیگر در جایگاه نخست رتبه‌‌‌‌‌‌بندی قرار ندارند و این رتبه‌‌‌‌‌‌های برتر، در تسخیر شرکت‌هایی است که فعالیت‌های دانش‌‌‌‌‌‌بنیانی را سرلوحه کار خود قرار داده و در این عرصه می‌‌‌‌‌‌درخشند. شافعی تصریح کرد: امروز انقلابی در فعالیت شرکت‌ها در سطح دنیا در حال وقوع است که اغلب به سمت‌‌‌‌‌‌وسوی فعالیت‌های دانش‌‌‌‌‌‌محور سوق یافته‌‌‌‌‌‌اند و بنگاه‌هایی که این مهم را نادیده بگیرند، در اصطلاح قافیه رقابت را خواهند باخت.
او با اشاره به اینکه موضع اتاق بازرگانی در قبال حوزه دانشبنیان در جلسه با معاون علمی و فناوری رئیس‌‌‌‌‌‌جمهور در اتاق ایران تشریح شده است، گفت: در نام‌‌‌‌‌‌گذاری سال‌توسط رهبر معظم انقلاب، موضوع دانشبنیانها به شایستگی موردتوجه قرار گرفته اما این مساله و حمایت‌هایی که در حال‌حاضر برای شرکت‌های دانشبنیان ارائه می‌شود، نباید بستر آن را فراهم کند که عده‌‌‌‌‌‌ای به‌‌‌‌‌‌ظاهر و بدون داشتن ظرفیت‌های واقعی، خود را در این صف جای دهند و فرصت‌ها را از بنگاه‌های واقعی فعال در این بخش بگیرند. به عقیده شافعی، باید معیارهای واقعی برای فعالیت دانشبنیانها مدنظر قرار بگیرد تا هدفی که ذیل این نام‌‌‌‌‌‌گذاری و حمایتگری دنبال می‌شود، به شایستگی محقق شود.
سهم ۲درصدی محصولات های‌‌‌‌‌‌تک در صادرات کشور
رئیس اتاق ایران در ادامه گفت: در حال‌حاضر کمتر از ۲درصد صادرات کشورمان به محصولات های‌‌‌‌‌‌تک و برخوردار از فناوری بالا اختصاص دارد و اگر ظرفیت‌هایمان را در این بخش تقویت نکنیم، از دیگر کشورها عقب می‌‌‌‌‌‌مانیم و بازارهای صادراتی را از دست خواهیم داد. شافعی در بخش دیگری از سخنان خود، با تاکید بر اهمیت ارجح‌دانستن فعالیت‌های مولد بر امور غیرمولد و سوداگری، تصریح کرد: مادامی‌‌‌‌‌‌که سودآوری کار مولد بیش از فعالیت‌های سوداگرایانه و غیرمولد باشد، فعالیت اقتصادی دارای ارزش‌‌‌‌‌‌افزوده و بهرهوری، افزایش پیدا نمی‌کند.
