گزارش «دنیایاقتصاد» از مانع‌تراشی «۱+۵» در تامین دارو و تجهیزات پزشکی
ضربه ۴۲۰۰ به انسولین
واردکنندگان داروهای حیاتی بهدنبال تخصیص؛ بیماران خاص در وضعیت اضطراری
کاهش درآمد ارزی و تقلیل تخصیص ارز ۴۲۰۰ به عوامل واردات و عرضه «دارو و تجهیزات پزشکی موردنیاز بیماران خاص»، داروخانه‌ها را با کمبود مواجه کرده و گروهی از بیماران را در وضعیت اضطراری قرار داده است. برخی شرکت‌های واردکننده «دارو و تجهیزات حیاتی» مورد مصرف روزانه بیماران خاص به «دنیایاقتصاد» اعلام کردند، بیش از چهار ماه است که ارز دولتی برای واردات اقلام حیاتی بیماران به آنها تخصیص داده نشده و انبار آنها برای شارژ قفسه داروخانه‌ها خالی شده است. بررسی‌های «دنیایاقتصاد» از آنچه واردکنندگان داروهای حیاتی را به بن‌بست تخصیص و دریافت ارز کشانده و باعث تهدید بیماران خاص شده است، نشان میدهد: «۱+۵» مانع بزرگی در تامین دارو و تجهیزات پزشکی و سلامتی است.
افراد دیابتی -مبتلا به دیابت نوع یک- گروهی از جمعیت دچار «وضعیت اضطراری» هستند که از فروردین ماه تاکنون امکان تامین «انسولین» و «نوار تست قند خون» را به دلیل نایاب شدن این دو نوع دارو و تجهیزات پزشکی در داروخانه‌ها از دست داده‌اند. هر چند از چند روز پیش وضعیت عرضه «انسولین» از حالت «نبود دارو» به «فروش محدود» در برخی از داروخانه‌ها تغییر کرده، اما این مدل تامین «خوراک روزانه و حیاتی» بیماران دیابتی کاملا پرخطر و تهدیدکننده سلامت و جان بیماران است.
«انسولین» برای دیابتی‌های نوع یک، حکم «مایع تضمین حیات» را دارد. «نوار تست قند خون» نیز ابزار سنجش میزان قند خون و محاسبه‌گر میزان انسولین مورد نیاز است که فرد دیابتی قبل از مصرف (تزریق) انسولین، ابتدا باید به کمک این نوار، قند خون خود را سنجش کند. هر دیابتی نوع یک، روزانه باید حداقل ۶ مرتبه قندخون خود را سنجش کند و هر بسته حاوی ۵۰ عدد نوار تست است.
این افراد باید قبل از هر وعده غذا، «انسولین» به زیر پوست بدن خود تزریق کنند در غیر این صورت، قند خون آنها به محض خوردن هر نوع خوراکی بدون تزریق انسولین، خیلی سریع و شدید افزایش پیدا می‌کند و باعث آسیب به عروق، کلیه، قلب و سایر اعضای حساس بدن می‌شود. «انسولین» بدون «نوار تست قندخون»، عملا غیرقابل استفاده است. دومی نیز بدون اولی، به هیچ کار دیابتی‌ها نمی‌آید! افراد مبتلا به دیابت نوع یک برای تامین هر دو مورد – انسولین و نوار تست- به مشکل خورده‌اند. این «نبود دارو و تجهیزات پزشکی» فقط به دیابتی‌ها محدود نیست بلکه دسته‌های دیگری از بیماران خاص نیز برای تامین داروهای حیاتی خود به مشکل نبود دارو در داروخانه‌های دولتی ناشی از آنچه «مشکل نبود ارز» گفته می‌شود، برخورد کردهاند.
گزارش «دنیایاقتصاد» از چالشی که با منشأ ارزی برای بیماران خاص به وجود آمده، حاکی است عرضه انسولین از سه هفته پیش در همه داروخانه‌ها متوقف شده است. افراد دارای دیابت بعد از مراجعه‌های گسترده و فرسایشی به داروخانه‌ها در نهایت مجبور به تماس با شماره تلفن اطلاعات دارویی - وابسته به وزارت بهداشت که به‌صورت شبانه‌روزی، آدرس عرضه داروهای کمیاب را به بیماران اعلام می‌کند- می‌شوند که اپراتور این شبکه به آنها فقط آدرس یک مکان عرضه دارو در تهران را معرفی می‌کند. ازدحام، صف طولانی و نوبت‌گذاری در کنار خطر شدید ابتلا به کرونا در تنها مکان خاص عرضه انسولین در مرکز شهر تهران از جمله مصائب تامین داروی خاص بیماران دیابتی است.
روند عرضه انسولین در داروخانه‌ها بیش از یک سال است از حالت طبیعی گذشته خود خارج شده و هر از چند گاهی، دسترسی دیابتی‌ها به این داروی حیاتی مورد مصرف روزانه، سخت و طاقت‌فرسا می‌شود. اما آنچه در ماه‌های گذشته از سال ۹۹ رخ داده، تقریبا بی‌سابقه است.
دارو و برخی تجهیزات پزشکی طبق مصوبات دولت و بانک مرکزی، جزو گروه‌های کالایی مشمول استفاده از «ارز ۴۲۰۰ تومانی» محسوب می‌شود. شرکت‌های مجاز به واردات دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز بیماران خاص، بعد از ثبت سفارش، درخواست ارزی خود را به سازمان غذا و دارو –وابسته به وزارت بهداشت- ارائه می‌کنند به‌طوری‌که بعد از تایید درخواست و موافقت آن سازمان، فرآیند اداری برای تخصیص ارز در نهایت به بانک مرکزی منتقل می‌شود.
جزئیات مکاتبات برخی از این شرکت‌ها با سازمان غذا و دارو و نسخه‌های رونوشت ارسالی به بانک مرکزی نشان میدهد که از دی‌ماه پارسال تاکنون، ارز به آنها تخصیص داده نشده است. برخی واردکنندگان نوار تست قند خون که از دی‌ماه پارسال تاکنون نتوانسته‌اند، ارز دولتی برای واردات تجهیزات پزشکی دریافت کنند، اواخر سال گذشته به شکل «اعتباری» اقدام به خرید از طرف خارجی تولیدکننده نوار تست کردند، اما اکنون طرف خارجی تا قبل از تسویه‌حساب خریدهای سال گذشته، حاضر به فروش غیرنقدی بیشتر نیست.
در هفته‌های گذشته این طور در جامعه بیماران خاص القا شده بود که هیچ مشکلی برای تامین «داروهای کاملا وابسته به واردات» نیست، اما بعد از آنکه جامعه پزشکی نسبت به مشکلات و گرفتاری‌های بیماران ناتوان از تهیه دارو در داروخانه‌ها حساس شد، برخی مسوولان تنظیم بازار دارو اعلام کردند توقف پروازهای بین‌المللی تحت تاثیر کرونا عامل این مشکل است. اکنون درماندگی شرکت‌های واردکننده دارو و تجهیزات پزشکی از دسترسی به ارز دولتی مشخص می‌کند اصل مشکل «نبود یا ندادن ارز ۴۲۰۰ تومانی برای وارادات اساسی‌ترین کالا یعنی دارو و تجهیزات پزشکی» است.
به گزارش «دنیایاقتصاد»، پیش‌تر موارد متعدد «انحراف مصرف ارز ۴۲۰۰» در حوزه‌های مختلف به شکل رسمی و غیررسمی، شناسایی و اعلام شده بود.
هم‌اکنون وضعیت قرمز بازار تامین داروی مورد نیاز بیماران خاص و منشأ ارزی آن نشان میدهد، دو دلیل در شکل‌گیری این وضعیت مطرح است. «کاهش درآمد ارزی» ناشی از افت فروش نفت، احتمالا دلیل اصلی بیان می‌شود. اگرچه سختی صادرات نفت و قیمت پایین آن به‌عنوان یک واقعیت فعلی اقتصاد در بروز تنگنای ارزی و محدودیت شدید منابع پول‌های خارجی تحت اختیار دولت، موثر است، اما در بحث واردات و تخصیص دارو و تجهیزات مورد نیاز بیماران خاص، ضعف سیاستی ناشی از ابقای ارز ۴۲۰۰ تومانی یکی از اصلی‌ترین مشکلات است. به عبارت دیگر ارز ۴۲۰۰ تومانی برای این تعریف شده که قیمت کالاها افزایش نیابد که مشخص است چه مقدار در این هدف موفق عمل کرده و حالا منجر به کمبود کالاها و اقلام حیاتی شده است.
راهکار حل سریع «واردات دارو»
رانت ارز ارزان برای د‌سته‌ای از واردکنندگان کالاهای غیرضرور (کالاهایی غیر از دارو و غذا) در کنار اشکالاتی که به تعیین اولویت کالاهای مشمول ارز ارزان وارد است سبب شده اثر محدودیت منابع ارزی توام به شکل تصاعد‌ی در برخی حوزه‌های خاص و به شد‌ت نیازمند حمایت ارزی، منعکس شود. در وضعیت فعلی، یک راهکار برای حل سریع چالش پرخطر «تامین ارز برای واردات دارو و تجهیزات د‌رمانی مورد نیاز بیماران خاص» وجود دارد و آن «پرد‌اخت یارانه مستقیم به بیمار» به جای «ارز ارزان یا همان ارز ۴۲۰۰» است.
دولت مسیر صعب‌العبوری برای دسترسی به ارز ارزان بابت واردات دارو شکل داده، در حالی که اگر واردات داروهای خاص با ارز موجود در بازار صورت بگیرد و به میزان حمایتی که دولت در نظر دارد از جامعه بیماران برای کاهش هزینه پزشکی آنها به عمل بیاورد، «یارانه ریالی هنگام خرید داروی ماهانه» به بیمار پرد‌اخت شود، در این صورت هم د‌غد‌غه دولت از بابت قاچاق داروی مشمول ارز دولتی به خارج رفع می‌شود و هم مسیر واردات دارو از بن‌بست فعلی خارج می‌شود.
این یارانه می‌تواند به جای پرد‌اخت نقد‌ی به شکل مستقیم به جیب بیمار به حساب د‌فترچه تامین اجتماعی بیماران، منظور شود تا «هدف پرد‌اخت یارانه صرفا بابت داروهای خاص» به شکل ۱۰۰ د‌رصد محقق شود.برخی شرکت‌های واردکننده دارو و تجهیزات پزشکی اعلام کردهاند چالشی که این بار بر سر تامین ارز دولتی برای آنها به وجود آمده در سال‌های اخیر سابقه ند‌اشته است. هرچند سال گذشته نیز مشکلی مشابه د‌امنه واردات دارو را گرفت اما شد‌ت آن به مراتب کمتر از این د‌وره اخیر بود.
ماجرای موانع ارزی به روایت واردکنندگان دارو
گزارش تحقیقاتی «دنیایاقتصاد» از مشکلاتی که واردکنندگان دارو و تجهیزات پزشکی برای دسترسی به ارز مورد نیاز واردات د‌ارند نشان میدهد: «۱+۵» مانع بزرگ در مسیر تامین نیاز ضروری بیماران خاص است. شرکت‌های مجاز و معتبر واردکننده دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز بیماران خاص، برای تامین ارز مورد نیاز واردات دارو باید سه مرحله کلید‌ی و زمانبر «تخصیص، انتقال و دریافت ارز» را طی کنند.
واردات دارو یک فرآیند پیچید‌ه است. در مرحله اول ارز باید موجود (قابل د‌سترس) باشد؛ ارز ممکن است در بانک‌های مختلف در کشورهای مختلف و به‌صورت پراکند‌ه موجود باشد، بنابراین بعد از عبور شرکت‌های واردکننده از مرحله «تخصیص ارز» برای رسید‌ن آن به دست تامین‌کنند‌ه، مرحله «انتقال ارز» از طریق بانک‌های مختلفی صورت می‌پذیرد که تمام این مراحل این فرآیند را پیچید‌ه‌تر می‌کنند.
انتقال ارز از طریق بانک‌های مختلفی در کشورهای مختلف صورت می‌پذیرد تا به دست تامین‌کنند‌ه برسد.
نخستین مانع در این مسیر آن است که هر شرکت تامین‌کنند‌ه خارجی دارو، ملزومات مشخصی برای انجام تراکنش‌های مالی با طرف ایرانی (شرکت‌های واردکننده دارو و تجهیزات پزشکی) دارد و گاه ممکن است انتقال ارز از طریق برخی شبکه‌های بانکی را نپذیرد. این به آن معناست که تخصیص ارز تنها مرحله اول از فرآیند انتقال پول است و تا دریافت ارز تخصیص یافته در کانال‌های بانکی مورد قبول، هنوز راه طولانی باقی است.
سه مانع دیگر شامل «شرط کشورها برای انتقال ارز، مد‌ارک مورد نیاز کمپانی‌ها از بانک‌های کشورهای خود‌شان و نوسانات روزانه برخی ارزها» می‌شود. در برخی کشورها انتقال ارز تنها به شرط خرید کالا از همان کشور مورد قبول است. برخی بانک‌ها نیز مد‌ارک و مستند‌ات مورد نیاز کمپانی‌های خارجی را ند‌ارند، بنابراین کمپانی‌ها قاد‌ر به دریافت پول از طریق آنها نیستند. در برخی موارد هم ارز تخصیص داده شده برای واردات دارو از واحد‌های پولی است که نرخ ثابتی ند‌ارند و مد‌ام در حال تغییر هستند و این امر باعث می‌شود کمپانی‌ها از میزان د‌قیق پول د‌ریافتی خود مطمئن نباشند.
آن طور که واردکنندگان دارو و تجهیزات پزشکی می‌گویند این موانع تنها بخش کوچکی از مشکلات وزارت بهداشت و شرکت‌های دارویی است که باعث تاخیر در تامین و انتقال ارز و ایجاد کمبود در بازار دارویی شده است. در این میان، تلاش دولت و کمپانی‌های دارویی بر این است که نرخ ارز دولتی برای محصولات ضروری ( غذا و دارو) حفظ شود. بنابراین تغییر به سمت ارز نیمایی تاثیر بزرگی بر قیمت مصرف‌کنند‌ه این اقلام خواهد د‌اشت، چرا که سیاست وزارت بهداشت آن است که کمپانی‌های مختلف ملزم باشند که د‌اروها را با پایین‌ترین قیمت ممکن به ایران ارائه کنند. این خود به‌عنوان یک مانع در مسیر واردات راحت دارو عمل می‌کند.
شرکت‌های دارویی د‌رباره پیشنهاد‌ی که برخی کارشناسان اقتصادی د‌رباره «تخصیص ارز نیمایی به جای ارز ۴۲۰۰» مطرح می‌کنند، می‌گویند، تغییر نرخ ارز به ارز نیمایی تصمیمی است که در حوزه اختیارات دولت است و شرکت‌ها به اختیار خود در این زمینه نمی‌توانند تصمیم‌گیری کنند، اما آنچه اهمیت دارد این است که در صورت انجام یک چنین تصمیمی و حرکت به سمت ارز نیمایی برای دارو، بود‌جه مشخص برای بیمه‌ها لازم است تا این افزایش قیمت را پوشش د‌هند و سهم پرد‌اختی بیماران را ثابت نگه د‌ارند. از طرف دیگر تغییر نرخ ارز به نیمایی همه مشکلات را بر طرف نخواهد کرد، چون منابع ارزی هر چند محدود، تنها به دارو و غذا تخصیص می‌یابد، اما کالاهای دیگری هستند که با استفاده از ارز نیمایی وارد می‌شوند و میزان منابع ارزی (با نرخ نیمایی) برای پوشش همه این حجم واردات به علاوه غذا و دارو کافی نخواهد بود.
به گزارش «دنیایاقتصاد» آن طور که شرکت‌های واردکننده دارو می‌گویند، وزارت بهداشت در حال تلاش مد‌اوم برای دریافت ارز از بانک مرکزی است. از آنجا که دارو با سلامت مرد‌م سروکار دارد ارز موجود با اولویت بالا به دارو تخصیص می‌یابد، اما مشکل آنجاست که همان طور که معاون اول رئیس جمهور اذعان د‌اشته، درآمد ارزی کاهش قابل توجه د‌اشته و میزان ارز محدود است. راه‌حل این موضوع تنها با تلاش وزارت بهداشت قابل برطرف شدن نیست، بلکه همراهی و کمک دولت مورد نیاز است تا راه‌های بیشتری برای انتقال ارز به کشور گشود‌ه شود یا کانال‌هایی مانند اینستکس به معنای واقعی عملیاتی شوند.
طبق اعلام واردکنندگان دارو، تا امروز اینستکس به میزان بسیار محد‌ود‌ی توسط شرکت‌های دارویی استفاده شده است که اصلا با آنچه مورد انتظار بود‌ه همخوانی ند‌ارد. تلاش در حل این مشکل تنها بر عهد‌ه وزارت بهداشت نیست و نیازمند مد‌اخله و کمک دولت است تا به هر طریق ممکن، ارز بیشتر یا راه‌های جایگزین جد‌ید‌تر برای انتقال پول و تامین کالاهای ضروری ( غذا و دارو) پیدا کند. در این شرایط با ظهور ویروس کرونا و بسته شدن مرزهای زمینی به‌عنوان مانع ششم، مشکلات تامین دارو تشد‌ید شد و تا جایگزین کرد‌ن راه‌های حمل دیگر این موضوع نیز در کنار مشکلات و انتقال پول بار اضافه‌ای به کلیه فعالان صنعت دارو تحمیل کرد.
