فرمول توسعه صنعت ماشین‌سازی
حال این پرسش مطرح است که صنعت ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی ایران چقدر توانسته این اهداف را پوشش دهد و در مقایسه با ماشین‌سازان مطرح دنیا چه عملکردی از خود به‌جا گذاشته است؟ در بیان دیگر تکنولوژی و دانش فنی تولیدات داخلی در این صنعت چقدر با خارجی‌ها فاصله دارد؟ برای پاسخ به این سوالات، ابتدا باید دو دهه ۸۰ و ۹۰ را معیار مقایسه قرار داد. واقعیت این است که در دهه ۸۰ در ساخت ماشین‌آلات صنعتی از دنیا عقب بودیم، اما طی ۱۰ سال گذشته رشد صنایع و تکنولوژی به سرعت انجام شد. در دهه ۹۰ با وجود تحریم‌ها و فشارهایی که بر بدنه اقتصاد کشور وارد شد، صنعتگران ماشین‌ساز، این تحریم‌ها را به مثابه یک فرصت برشمردند و توانستند نسبت به گذشته رشد مطلوب‌تری را تجربه کنند. دلیل آن هم مشخص بود؛ افزایش قیمت ارز و نبود ماشین‌آلات مورد نیاز. این دو دلیل باعث شد طرز فکر ماشین‌سازان داخلی نسبت به گذشته تغییر یابد. صنعتگران در سال‌های قبل می‌پنداشتند که قیمت تمام‌شده ماشین‌آلات صنعتی ایران از خارجی‌ها گران‌تر خواهد بود، اما با وقوع این دو اتفاق آنها از این طرز تفکر دست کشیدند. مساله دوم به تحریم‌ها بازمی‌گردد، این واقعه باعث شد فرصت خوبی برای عرض اندام ماشین‌سازان داخلی پیش آید تا آنها بتوانند نیاز کشور در این زمینه را تامین کنند. اما اگر از نظر کیفیت بخواهیم مقایسه‌ای انجام دهیم، این واقعیت را باید پذیرفت که به دلیل اینکه صنعت ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی در ایران بسیار جوان است، قاعدتا نمی‌تواند هم‌رده کشوری مانند آلمان، ماشین صنعتی تولید کند. اما این موضوع را هم باید در نظر داشت که تولیدات داخلی، قابل‌قبول و کارآمد است و به راحتی می‌تواند نیاز کشور را برطرف کند. البته در این بین برخی معتقدند تحریم‌ها باعث شده تکنولوژی روز دنیا به ساخت داخل منتقل نشود. اما این تمام ماجرا نیست، زیرا امروز در ساخت ماشین‌آلات صنعتی داخلی از این تکنولوژی‌ها استفاده شده است. دیدگاه افرادی که امروز در صنعت ساخت ماشین‌آلات فعالیت دارند نسبت به افرادی که ۴۰ تا ۵۰ سال پیش در این صنعت فعال بودند، بسیار تغییر یافته است. در طول دو دهه گذشته، افراد متخصصی پا به میدان صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی گذاشته‌اند. ظهور این متخصصان باعث شده در زمینه‌های متنوعی از جمله صنایع غذایی ماشین‌آلات مختلفی ساخته شود. درست است که به دلیل تحریم‌ها این اجازه داده نمی‌شود که ماشین‌آلات صنعتی روز دنیا به ایران وارد شوند، اما متخصصان و تیم‌های R&D با حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و بررسی محصولات، این دانش را به کشورمان منتقل می‌کنند.
شاید گفته شود که این‌کار نوعی کپی محسوب می‌شود، اما واقعیت این است که با توجه به امکاناتی که در کشورهای صنعتی وجود دارد و این امکانات برای ما فراهم نیست، بسیاری از طراحی‌ها تغییر و ایده متخصصان این صنعت جایگزین آنها می‌شود. بنابراین می‌توان گفت با چنین روشی، تکنولوژی و دانش روز ماشین‌سازی دنیا به ایران وارد می‌شود.
با ارائه یک صورت‌وضعیت از شرایط ماشین‌سازی در ایران، حال این سوال کلیدی مطرح است که توسعه صنعت ماشین‌سازی در داخل منوط به چه شرایطی است؟ توسعه بازار ماشین‌سازی داخل در گرو باور و عملکرد ماشین‌آلاتی است که تولید می‌شود. نخستین گام، تغییر باور مسوولین به این صنعت است. متاسفانه دیده می‌شود هنوز این باور در میان مسوولان کشور به‌خصوص افرادی که باید به ماشین‌سازی توجه ویژه داشته باشند شکل نگرفته و هنوز هم از ماشین‌آلات خارجی استفاده می‌کنند. غافل از اینکه تمام ماشین‌آلات خارجی که کشورهای پیشرفته می‌سازند بالاخره کار خود را از یک جایی آغاز کرده‌اند. آنها به مرور زمان توانسته‌اند صنعت ساخت ماشین‌آلات را توسعه دهند و به جایگاه امروزشان دست یابند. این حمایت و این باور اگر در داخل کشور شکل بگیرد و مردم دانش استفاده از ماشین‌های ایرانی را کسب کنند، این صنعت به سمت توسعه و پیشرفت گام برخواهد داشت، زیرا زمانی می‌توانید با یک ماشین ساخت ایران کار کنید که خودتان یک آدم تکنیکال باشید و در اداره این ماشین و خدمات گرفتن از آن مهارت داشته باشید. چرا که نمی‌توان استفاده از ماشین‌ها را تنها در گرو تمام اتوماتیک بودنشان گذاشت.
پس از اینکه مسیرهای توسعه صنعت ساخت ماشین‌آلات تسهیل شد، تصاحب بازارهای صادراتی می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند. برای توسعه صادرات هم اولین مقوله شکل‌گیری یک باور عمومی و ملی نسبت به این صنعت و دومین مقوله اجرای قوانین است. قوانین حمایتی از صادرکنندگان تعریف شده است، اما متاسفانه این قوانین در کشور ضمانت اجرایی ندارند یا در بخش‌هایی به‌قدری کند و سخت پیش می‌رود که گاه موانع بسیاری بر سر راه فعالان اقتصادی قرار می‌دهد که در نهایت امر صادرات را با چالش‌ها و دست‌اندازهایی روبه‌رو می‌کند، به‌طور مثال، درحال‌حاضر صادرکنندگان در پروسه انتقال پول و حمل‌ونقل با دشواری‌هایی روبه‌رو هستند. در این میان، آنهایی که تحریم‌ها را علیه کشورمان آغاز کرده‌اند، همچنان با قدرت ایستاده‌اند و به کشورهای اطراف ما که به راحتی می‌توان به آنها ماشین‌آلات صنعتی صادر کرد، سوبسید می‌دهند تا از ماشین‌آلات ایرانی استفاده نکنند، چراکه ماشین‌آلات ما ارزان است و کشورهای حاشیه اطراف انگیزه این را دارند که از ما خریداری کنند، اما با تخصیص سوبسید، آنها را به سمت خرید از اروپایی‌ها سوق می‌دهند. اینها مشکلاتی هستند که در مسیر توسعه صادرات ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی وجود دارد. حتی بعد از اینکه موفق شویم ماشین‌های خود را صادر کنیم، در زمینه ارائه خدمات پس از فروش نیز با مشکلاتی همراه هستیم. گاهی به دلیل روابط سیاسی که متاسفانه با بسیاری از کشورها خدشه‌دار شده است، صدور ویزا ممکن است مدت‌ها طول بکشد و همین طولانی شدن باعث می‌شود مصرف‌کنندگان خارجی از خرید کردن از ما پشیمان شوند.
