پلی برای صنعتی شدن

جالب آنجاست که به‌رغم همه محدودیت‌ها، برخی صنایع علاوه بر حفظ روند تولید، با افزایش صادرات هم مواجه بوده و در سبد تامین ارز مورد نیاز کشور، نقش‌آفرینی کرده‌اند. یکی از این صنایع، فولاد است که هم‌اکنون در جایگاه بالایی به لحاظ تامین مالی و ارزآوری در کشور قرار گرفته و علاوه بر اینکه شرایط تولیدی خود را نسبت به سال گذشته حفظ کرده و کاهشی نداشته است، امسال روند رو به رشد خود را به‌رغم همه محدودیت‌های تحریمی، حفظ کرده و نه‌تنها تولید رشد داشته بلکه در حوزه صادرات نیز، با وضعیت بهتری نسبت به گذشته مواجه بوده است. در این میان، به تازگی فهرست جدید تحریم‌های آمریکا، برخی از شرکت‌های فولادی را تحت تحریم قرار داده است؛ در حالی که ظرف یک سال و نیم گذشته نیز، این تحریم‌ها وجود داشته؛ اما شریان ارزآوری از سوی واحدهای تولیدی فعال در حوزه صنعت فولاد قطع نشده و به تعداد اشتغال آنها نیز افزوده شده است. مروری بر وضعیت صنعت فولاد کشور به لحاظ محدودیت‌های تحریمی، نشان می‌دهد که از نوامبر پارسال تاکنون صنعت فولاد ایران، پنج‌بار تحریم شده که این موضوع نشان می‌دهد صنعت فولاد ما خوب عمل کرده و دشمن به همین دلیل روی این صنعت متمرکز شده است. از سوی دیگر، آمارها نشانگر آن است که در حال حاضر تولید فولاد ما به ۲۸ میلیون تن در سال رسیده و بومی‌سازی چرخه فولاد در کشور به اولویت‌های وزارت صنعت، معدن و دولت و نظام تبدیل شده است. مروری بر روند فعالیت واحدهای صنعتی فولادی ظرف ماه‌های گذشته نشان می‌دهد که صنعت فولاد کشور نه‌تنها تحریم را بر خود موثر ندانسته، بلکه روند رو به رشد خود را هم ادامه داده است. بر اساس آخرین آمارهای رسمی کشور، شرکت‌های فولادی کشور از ابتدای فروردین تا پایان آبان امسال، ۱۷ میلیون و ۴۲۴ هزار تن شمش فولادی (بیلت، بلوم و اسلب) تولید کردند که پنج درصد رشد نشان می‌دهد که این رقم در مدت مشابه سال گذشته، ۱۶ میلیون و ۶۴۰ هزار تن بوده است. همچنین تولید محصولات فولادی نیز رشد هفت‌درصدی را تجربه کرده است، به نحوی که شرکت‌های فولادی طی هشت‌ ماه امسال، ۱۳ میلیون و ۵۵۶ هزار تن محصولات فولادی (میلگرد، تیرآهن، نبشی، ورق و...) تولید کرده‌اند؛ اما این رقم در مدت مشابه سال گذشته، ۱۲ میلیون و ۶۳۵ هزار تن بود که حاکی از رشد هفت‌درصدی است. در عین حال، تولید آهن اسفنجی نیز بیش از هفت درصد افزایش داشته است. به نحوی که میزان تولید آهن اسفنجی کشور از ابتدای فروردین تا پایان آبان امسال، ۱۸ میلیون و ۵۵۲ هزار تن بود که در مقایسه با رقم مدت مشابه سال گذشته (۱۷ میلیون و ۳۶۳ هزار تن)، هفت درصد رشد را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، آخرین آمارهای منتشرشده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشانگر آن است که بر اساس جداول آماری گمرک جمهوری اسلامی ایران، در مدت هشت‌ ماه منتهی به آبان امسال، مجموع صادرات زنجیره فولاد کشور به رقم ۸/ ۷ میلیون تن رسیده است که نشان‌دهنده رشد ۵/ ۲۳درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۹۷ است؛ به نحوی که در سال ۹۷ مجموع صادرات زنجیره فولاد به رقم ۹ میلیون و ۴۳۶ هزار تن رسیده است. نکته حائز اهمیت در این میان آن است که امسال بر اساس برآوردها، ظرفیت فولادسازی کشور افزون بر ۳۶ میلیون تن برآورد شده و انتظار می‌رود تا بالغ بر ۱۰ میلیون تن صادرات زنجیره فولاد صورت گیرد که این خود، نشانگر پتانسیل‌های بالای این صنعت برای ارزآوری به‌رغم تحریم‌هاست. این میزان از صادرات و رشدهایی که برای شرکت‌های فولادی به دست آمده نشان می‌دهد که باید در جهت حمایت از این صنعت گام‌های جدی برداشت. در این میان نقش اشتغال‌زایی صنعت فولاد را هم نباید فراموش کرد؛ به این معنا که صنعت فولاد پتانسیل‌های بسیار بالایی را در تولید و اشتغال‌زایی دارد. اما اگر بخواهیم بر روی شرکت فولاد مبارکه متمرکز شویم، این مجموعه صنعتی یکی از صنایعی است که طی سال گذشته توانست بار عظیمی از تولید و ارزآوری کشور را به دوش گیرد و اشتغال‌زایی برای فرزندان این مرز و بوم را در منطقه اصفهان به عنوان یک استان صنعتی مدنظر قرار دهد. در این راستا، باید حمایت‌های لازم از چنین طرح‌های اشتغال‌زایی صورت گیرد تا در نهایت بتوان عواید آن را نصیب مردم منطقه هم کرد؛ اگرچه کل کشور از دستاوردهای چنین طرح‌هایی منتفع می‌شوند. در این میان باید به این نکته توجه داشت که وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی ظرف سال‌های گذشته سبب شده تا زمینه‌های تولید و تکیه بر توان داخلی از سایر بخش‌های صنعتی و تولیدی از جمله صنعت فولاد گرفته شود و بیشتر تکیه سیاستگذاران به پول و درآمدهای نفتی باشد؛ اما این شرایط به هیچ عنوان به نفع کشور نبوده و اشتغال‌زایی پایدار را به دنبال نداشته است؛ چراکه هر زمان درآمدهای نفتی از وضعیت خوبی برخوردار بوده، منابع به پروژه‌ها تزریق شده است؛ در حالی که هر زمان این درآمدها کاهش یافته، روند تزریق منابع به پروژه‌ها و طرح‌ها متوقف شده و اشتغال نیز از بین رفته است؛ در صورتی که در صنایع پایداری همچون فولاد، به دلیل اینکه توسعه به شکل پایدار رخ می‌دهد و صنایع کشور و فولادسازان تمرکز دقیقی بر حفظ روند تولید و صادرات دارند، طرح‌های توسعه‌ای اجرا می‌کنند و به‌طور قطع، تمرکز دقیقی هم بر روند حفظ اشتغال دارند. در این میان طرح‌های توسعه‌ای که واحدهای صنعتی از جمله فولاد مبارکه اصفهان اجرایی کرده، خود گواهی بر این است که روند تولید و اشتغال برای این صنعت بسیار مهم است و توسعه آن به‌رغم همه تحریم‌ها و محدودیت‌ها، متوقف نشده است. تمام اینها در شرایطی است که صنعت فولاد به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در ایجاد فرصت‌های شغلی نقش زیادی ایفا می‌کند که منظور از مشاغل مستقیم، آن دسته از مشاغلی هستند که در داخل کارخانه‌های فولاد ایجاد می‌شوند و بنابر ظرفیت تولید این کارخانه‌ها، میزان اشتغال نیز در واحدهای مختلف متفاوت است. همچنین منظور از مشاغل غیرمستقیم، آن دسته از مشاغلی هستند که در صنایع بالادستی و پایین‌دستی صنعت فولاد ایجاد می‌شوند. در این میان، برخی از واحدهای تولیدی فولاد کشور در بخش‌هایی همچون ساخت و تامین قطعات مورد نیاز فعال هستند که در این شرایط، هم وابستگی صنایع فولاد به کشورهای خارجی برای تامین قطعات کاهش پیدا کرده است و هم اینکه در داخل این واحدهای تولیدی نیروی انسانی متخصص برای ساخت قطعات به‌کار گرفته شده است. به‌خصوص اینکه به‌کارگیری نیروی انسانی در بخش تامین ضایعات ذوب و فرآوری سرباره‌های فولادی نیز، از دیگر فرصت‌هایی است که صنعت فولاد برای اشتغال‌زایی ایجاد کرده است. در این میان، اجرای برخی از طرح‌های توسعه‌ای در صنعت فولاد، بیش از آنکه موضوع استفاده از توان مهندسی داخلی را حائز اهمیت کند، تاکید بر اهمیت موضوع اشتغال است که یک موضوع بسیار مهم تلقی می‌شود؛ چراکه مشکل اساسی بیکاری همواره وجود دارد و راه‌اندازی برخی طرح‌های توسعه‌ای در صنعت فولاد از جمله نورد ۲ هم نشان می‌دهد که بر اساس برآوردها، این طرح ۵۰۰ هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می‌کند که در شرایط کنونی اقتصاد ایران بسیار حائز اهمیت است؛ پس نکته اصلی آن است که اجرای چنین طرح‌هایی، افزایش اشتغال را در پی خواهد داشت.