تغییر چهره تجارت جهان

در این گزارش روش‌های مختلف اثرگذاری تکنولوژی‌های دیجیتال بر تجارت بین‌المللی و همچنین پیامدهای این تحولات بر همکاری‌های تجاری حال و آینده مورد بررسی قرار گرفته است. به گزارش این سازمان، تکنولوژی‌های دیجیتالی در حال شکل‌دهی رفتار مصرف‌کنندگان هستند. این تحولات از طریق خرید‌های آنلاین و گسترش استفاده از وسایل اینترنت‌محور که دسترسی مستقیم مصرف‌کنندگان را به بازارهای آنلاین فراهم می‌کند در حال وقوع است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در سال ۲۰۱۶ مجموع ارزش مبادلات تجارت الکترونیک بالغ بر ۷/ ۲۷ میلیارد دلار بود، که حدود ۹/ ۲۳ میلیارد دلار از آن مربوط به تراکنش‌های الکترونیک میان کسب‌وکارها بود. آمارهای مربوط به ایران نیز جالب توجه است. بر اساس آمارهای «آنکتاد»، در سال ۲۰۱۷ سهم خرید‌ یا سفارشات آنلاین کالا و خدمات از کل کاربران اینترنت ایران نزدیک به ۱۵ درصد بود. مشارکت‌کنندگان در شبکه‌های اجتماعی نیز سهمی بیش از ۶۵ درصدی از کاربران اینترنتی در این سال داشتند.  در طرف عرضه، تکنولوژی‌های دیجیتال موجب سهولت ورود کسب‌وکارها و افزایش تنوع محصولات می‌شوند. در واقع تکنولوژی‌های دیجیتال شرایطی را فراهم می‌کنند که در آن کسب‌وکارها آسان‌تر، و محصولات خود را با هزینه‌های کمتر تولید و توزیع می‌کنند. البته تکنولوژی‌های دیجیتال در کنار این منافع، چالش‌هایی نیز به همراه دارند، نظیر تمرکز بازار، از بین رفتن حریم خصوصی، تهدیدات امنیتی، شکاف دیجیتال و این پرسش که آیا تکنولوژی‌های دیجیتال واقعا باعث بهبود بهره‌وری می‌شوند یا خیر. بر اساس یافته‌های گزارش جدید «سازمان تجارت جهانی»، بین‌ سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۴ هزینه‌های تجارت بین‌المللی کاهشی ۱۵ درصدی یافته است. در این باره تکنولوژی‌های دیجیتال به کاهش هر چه بیشتر این هزینه‌ها کمک خواهند کرد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۳۰ به دنبال کاهش هزینه‌ها، تجارت جهانی سالانه بین ۸/ ۱ تا ۲ درصد رشد خواهد کرد. به عبارتی، طی ۱۵ سال آینده تجارت جهانی در مجموع رشدی ۳۱ تا ۳۴ درصدی را تجربه خواهد کرد. به‌علاوه، استفاده گسترده از تکنولوژی‌های دیجیتال، ترکیب تجارت کالا و خدمات را تغییر خواهد داد و تعریفی جدید از حقوق مالکیت معنوی در تجارت ارائه خواهد کرد. بر اساس برآوردهای «سازمان تجارت جهانی»، اهمیت خدمات در تجارت بیشتر خواهد شد و سهم آن از تجارت، از ۲۱ درصد فعلی تا ۲۵ درصد در سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت.

همان‌طور که اشاره شد تکنولوژی‌های دیجیتال منجر به کاهش هزینه‌های تجارت خواهند شد. تکنولوژی‌های دیجیتال وابستگی تجارت به فاصله، جغرافیا، زبان و مقررات را کمرنگ می‌کنند. این تکنولوژی‌ها همچنین موجب تسهیل جست‌وجوی محصولات، تایید کیفیت و هویت آنها و انطباق هرچه بیشتر ترجیحات مصرف‌کنندگان با کالاهای مدنظرشان می‌شود. به‌علاوه، برنامه‌های کاربردی «هوش مصنوعی» از طریق بهینه‌سازی مسیر داد‌وستد و توسعه خودروهای خودران، کاهش هزینه‌های لجستیک از طریق ردیابی محموله‌ها، استفاده از روبات‌های هوشمند در انبارها و به‌کارگیری پرینترهای سه‌بعدی به‌منظور کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و خدمات لجستیک منافع بسیاری در تجارت کالاها ایجاد می‌کنند. بنابراین تکنولوژی‌های جدید به واسطه کاهش‌ هزینه‌های حمل‌ونقل و انبارداری، کاهش زمان حمل‌ونقل و نااطمینانی‌هایی که درخصوص تحویل محموله وجود دارد، موجب کاهش چشمگیر هزینه‌های تجارت خواهند شد. با توجه به اینکه این هزینه‌ها سهمی قابل‌توجه در هزینه‌های کلی تجارت دارند، شاهد اثرگذاری چشمگیر تکنولوژی‌های جدید بر جریان تجارت خواهیم بود.  هزینه‌های مربوط به پروسه‌های گمرکی هنوز نیز چالشی جدی برای جریان تجارت هستند. «سیستم‌های الکترونیک ساده» زمان مورد نیاز برای سپری کردن فرآیندهای گمرکی را کاهش می‌دهند، در حالی که تکنولوژی‌های دیجیتال نظیر بلاک‌چین و هوش مصنوعی کاهش هر چه بیشتر این هزینه‌ها را به دنبال دارند. اهمیت این تکنولوژی‌ها در تجارت کالاهای حساس به زمان نظیر زنجیره ارزش جهانی مربوط به تجارت و کالاهای فاسدشدنی برجسته‌تر است. به‌علاوه، نوآوری‌ها در زمینه نظام پرداخت بین‌المللی و خدمات مالی نیز منجر به تسهیل جریان تجارت خواهد شد. به‌عنوان مثال، تکنولوژی‌های بلاک‌چین با دور زدن نظام‌های پرداخت سنتی (نظیر سوئیفت)، نقشی برجسته در کاهش مبادلات تجارت بین‌المللی ایفا می‌کنند.

آمادگی برای عصر «تجارت دیجیتال»

همانطور که اشاره شد «تکنولوژی‌های دیجیتال» نه تنها شکل‌های جدید از تجارت، بازارها و تولیدات جدید ایجاد می‌کنند بلکه نقشی تعیین‌کننده در کاهش هزینه‌ها و تغییر الگوی تجارت دارند. به گزارش «آنکتاد» این تغییرات، فرصت‌ها و مزیت‌های تجاری جدیدی پدید می‌آورند. بر این اساس، دولت‌ها می‌توانند نقشی تعیین‌کننده در اطمینان از بهره‌مندی کسب‌وکارها از این فرصت‌ها ایفا کنند. اول، دولت‌ها نیاز به حمایت و همراهی تلاش‌های بخش خصوصی برای توسعه و تسهیل دسترسی به زیرساخت‌ها و خدمات زیرساختی دیجیتال دارند. همچنین ممکن است به اقداماتی نظیر مدیریت داده‌ای سریع ‌و قابل‌اعتمادتر میان کشورها به‌منظور نقش‌آفرینی تکنولوژی‌های دیجیتال در کاهش هزینه‌های تجارت نیاز باشد. همزمان، کاهش هزینه‌های تجارت منجر به کاهش قیمت کالاهای وارداتی نسبت به تولید داخل خواهد شد، امری که ممکن است دولت‌ها را مجاب به اتخاذ سیاست‌های حمایت‌گرایانه برای حمایت از تولید داخلی کند.  دوم، تکنولوژی‌های دیجیتال ممکن است مزیت‌های نسبی کشورها را در تجارت تغییر دهند. به‌عنوان مثال تکنولوژی‌های جدید این امکان را برای کسب‌وکارهای مناطق دورافتاده فراهم می‌سازند تا محصولات خود را به نقاط مختلف دنیا بفروشند، یا ممکن است برای آن دسته از شرکت‌های کشورهای پیشرفته که در کشورهای دیگر فعالیت دارند، مقرون به‌صرفه‌تر باشد که خطوط تولید را به داخل کشور خود منتقل کنند. در این باره این پرسش مطرح می‌شود که چطور دولت‌ها، به‌خصوص در کشورهای کوچک و فقیرتر، می‌توانند از فرصت‌های تجاری جدید نهایت استفاده را ببرند؟ با توجه به این واقعیت که پیشرفت‌های دیجیتال موجب تشدید شکاف میان کشورهای فقیر و ثروتمند خواهند شد. دولت‌ها همچنین باید به نگرانی‌هایی همچون حمایت از مصرف‌کنندگان، امنیت سایبری، حفاظت داده‌ای و رقابت که به دنبال تجارت دیجیتال پدید می‌آیند، رسیدگی کنند. بی‌تردید واکنش دولت‌ها به فرصت‌ها و چالش‌های تجارت دیجیتال باید به‌صورت یکجانبه و همچنین با همکاری سایر کشورها باشد.