چرا ذخایر فلز زرد در ایران با میزان تولید آن هماهنگ نیست؟
پناهگاه امن بانک‌‌‌های مرکزی
این رقم بیشترین افزایش تقاضای رسمی طلا در ۵۵ سال گذشته بوده است. براساس این گزارش، ایران با داشتن یک درصد از ذخایر جهانی طلا، تنها ۰.۴ درصد از تولید جهانی این فلز را در اختیار دارد که این تولید با ذخایر موجود همخوانی ندارد. این در حالی است که ترکیه با شرایط زمین‌‌‌شناسی مشابه، استخراج طلا را از ۱.۴ تن در سال ۲۰۰۱ به ۴۲ تن در ۲۰۲۰ افزایش داده است.طلا به عنوان فلزی ارزشمند و استراتژیک، جایگاه ویژه‌‌‌ای در سطح جهانی دارد. ذخایر طلا نه‌‌‌تنها از اجزای اصلی دارایی بانک‌‌‌های مرکزی به شمار میرود، بلکه در شرایط بحرانی به عنوان گزینه‌‌‌ای جذاب برای سرمایه‌‌‌گذاری مطرح است.
سهم قابل توجه بخش سرمایه‌‌‌گذاری در تقاضای طلا، آن را به یکی از منابع کلیدی ثروت کشورها تبدیل کرده است. علاوه بر سرمایه‌‌‌گذاری، طلا در ساخت زیورآلات، کاربردهای پزشکی و صنعت نیز نقش مهمی ایفا میکند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به‌‌‌طور میانگین، حدود ۶۰ درصد از کل مصرف طلا به جواهرسازی اختصاص دارد. مصرف طلا در دندانپزشکی حدود ۹.۶ درصد، مصارف الکترونیکی حدود ۸.۸ درصد و سایر کاربردها نیز حدود ۲.۱ درصد از طلای ساخته شده را شامل می‌شود. همچنین، ساخت مدال‌‌‌ها و سکه‌ها از دیگر موارد مصرف طلاست که حدود ۱۹.۵ درصد از کل مصرف را به خود اختصاص می‌دهد. البته الگوی مصرف طلای ساخته‌‌‌شده در کشورهای مختلف بسته به سطح توسعه صنعتی آنها متفاوت است. در اقتصادهای پیشرفته، سهم طلا در صنایع بیشتر از مقادیر ذکر شده است. براساس این گزارش به‌‌‌طور کلی وقوع تنش‌‌‌های اقتصادی و سیاسی، تمایل به سرمایه‌‌‌گذاری در طلا را افزایش داده و در مقابل، تقاضا در بخش ساخت را با چالش مواجه میکند. در بازارهای مالی، این پدیده به «شاخص ترس و طمع» معروف است. بر این اساس می‌توان پیش‌‌‌بینی کرد که مجموع تقاضای طلا در آینده روندی صعودی خواهد داشت.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مطرح میکند که در سال‌های گذشته، تقاضای طلا در اروپا و آمریکا بیشتر بوده، اما پیش‌‌‌بینی می‌شود در آینده کشورهای آسیایی سهم بیشتری از تقاضای طلا را به خود اختصاص دهند. همچنین در کشورهای غربی، تقاضا برای جواهرات و زیورآلات طلا رو به کاهش است، زیرا نسل خریداران این محصولات در حال پیر شدن است و نسل جدید نیز علاقه چندانی به این جواهرات نشان نمی‌دهد. در هند و چین نیز تقاضای طلا به‌‌‌صورت فصلی و متناسب با رویدادها و مناسبت‌‌‌های خاص تغییر میکند.
چرا بانک‌‌‌های مرکزی به طلا روی آوردند؟
بانک‌‌‌های مرکزی برای کاهش ریسک‌‌‌های ناشی از تورم جهانی و تنش‌‌‌های سیاسی بخشی از ذخایر خود را به‌‌‌صورت طلا نگهداری میکنند. براساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس روند نگهداری طلا در ذخایر رسمی که تا زمان وقوع بحران مالی جهانی در سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۰۹ رو به کاهش بود، پس از این سال‌ها معکوس شده و رو به افزایش است. به‌‌‌طوری که در سه‌‌‌ماهه سوم سال ۲۰۲۲، بانک‌‌‌های مرکزی ۲۰میلیارد دلار به ذخایر بین‌المللی خود اضافه کردند که این رقم بیشترین افزایش تقاضای رسمی طلا در ۵۵ سال گذشته بوده است. براساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس دو فرضیه برای این تغییر رفتار مطرح شده است. فرضیه اول این است که در دوره‌هایی که عدم اطمینان اقتصادی، مالی و ژئوپلیتیک وجود دارد و بازده ذخایر ارزی نیز پایین است(دو ویژگی که در سال‌های اخیر در اقتصاد جهانی به‌‌‌وضوح دیده می‌شود) طلا به عنوان یک ذخیره جذاب مطرح می‌شود. به بیان دیگر، طلا به‌‌‌طور کلی نقش محافظ در برابر تورم و ابزار متنوع‌‌‌سازی برای سبد دارایی‌‌‌های رسمی خارجی را ایفا میکند. فرضیه دوم این است که در شرایطی که کشورها با تحریم‌های مالی یا خطر مسدود شدن و توقیف دارایی‌‌‌های خود مواجه می‌شوند، طلا به عنوان یک دارایی امن و قابل‌‌‌اعتماد شناخته می‌شود.
براساس این گزارش، پیش‌‌‌بینی می‌شود که طی ۳۰ سال آینده، به دلیل کمبود اکتشافات ذخایر جدید طلا در جهان، عرضه این فلز کاهش پیدا خواهد کرد. علت اصلی این روند را می‌توان در قوانین سختگیرانه زیست‌‌‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی دانست که بر این فعالیت‌‌‌ها اعمال می‌شود.
وضعیت معادن طلا در ایران
ایران به دلیل قرارگیری در کمربند کانی‌‌‌سازی طلا، حدود یک درصد از ذخایر جهانی این فلز را در اختیار دارد. با این حال، سهم کشور از تولید طلا در جهان تنها ۰.۴ درصد است که این میزان تولید با ذخایر موجود همخوانی ندارد. این در حالی است که ترکیه با شرایط زمین‌‌‌شناسی مشابه ایران، موفق شده تعداد معادن فعال طلای خود را افزایش دهد و میزان استخراج آن را از ۱.۴ تن در سال ۲۰۰۱ به ۴۲ تن در سال ۲۰۲۰ برساند. البته در ایران این حوزه روند صعودی به خود گرفته است به‌‌‌طوری که می‌توان به افزایش ۱۶ برابری ظرفیت تولید شمش طلا از ۸۵۰ کیلوگرم در سال ۱۳۹۱ تا ۱۴ تن در ۱۴۰۰ اشاره کرد.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با وجود رشد قابل توجه تولید شمش طلا در کشور و با در نظر گرفتن وضعیت کشورهای مشابه از نظر ساختار زمین‌‌‌شناسی به نظر می‌‌‌رسد زنجیره ارزش این فلز در کشور هنوز به وضعیت مطلوب نرسیده است. مهم‌ترین دلایل عدم توسعه زنجیره طلا در کشور، به عدم گسترش اکتشافات و مداخلات نهادهای دارای نقش در بخش معدن(به ویژه سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان منابع طبیعی و جنگل‌داری کشور) و همچنین عدم دسترسی به فناوری‌‌‌های فرآوری کانسنگ‌‌‌های سولفیدی طلا برمی‌‌‌گردد.
تجارت طلا در جهان
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، صادرات طلا در مجموع بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ روند کاهشی را تجربه کرده است. به‌‌‌طوری که از حدود ۵۰۰ میلیارد دلار در ۲۰۱۳ به حدود ۳۰۰ میلیارد دلار در بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ رسیده است. مقداری از این کاهش پس از سال ۲۰۲۰ جبران شد و میزان صادرات جهانی به بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار رسیده است. در سال ۲۰۲۲ سوئیس بیشترین سهم از صادرات در این سال را به خود اختصاص داده است. وجود سه شرکت بزرگ در این کشور که در مجموع حدود یک سوم شمش خالص جهان را تولید میکنند مهم‌ترین دلیل این امر است. همچنین این کشور پایتخت بانکداری جهان به شمار میرود. از این جهت محل نگهداری شمش‌‌‌های بسیاری از سرمایه‌‌‌گذاران جهانی بوده است و به پایتخت مبادله طلا در جهان نیز تبدیل شده است. پس از سوئیس، انگلستان با ۱۶ درصد، امارات متحده عربی و آمریکا هر کدام با ۸ درصد از دیگر صادرکنندگان بزرگ طلا در این سال بودند. انگلستان و امارات متحده عربی جزو تولیدکنندگان معدنی طلا محسوب نمی‌شوند، اما به دلیل موقعیت خود به عنوان مراکز مهم سرمایه‌‌‌گذاری جهانی، سهم بزرگی از مبادلات طلا در سطح جهانی را در اختیار دارند.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس روند واردات زنجیره ارزش طلا طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲ نیز بررسی شده است. براساس این گزارش در این بازه ۱۰ ساله، بالاترین میزان واردات جهانی در سال ۲۰۲۲ با بیش از ۴۹۰ میلیارد دلار ثبت شد. در حالی که کمترین میزان واردات در سال ۲۰۱۵ با حدود ۳۶۰میلیارد دلار گزارش شده است.
در بخش واردات طلا، سوئیس با سهم ۲۰درصدی در جایگاه نخست قرار دارد. سوئیس بزرگ‌ترین تولیدکننده شمش خالص در جهان است، با این حال هیچ‌‌‌گونه استخراج معدنی طلا در این کشور انجام نمی‌شود. چین و امارات متحده عربی نیز به عنوان بزرگ‌ترین واردکنندگان طلا در قاره آسیا شناخته می‌شوند.
