پایان عصر پول‌‌‌های بادآورده
تغییر استراتژی صندوق ثروت سعودی
براساس گزارش فایننشال‌‌‌تایمز، صندوق سرمایه‌‌‌گذاری عمومی عربستان سعودی، با دارایی هنگفت ۹۲۵ میلیارد دلاری، تاکنون یکی از بزرگ‌ترین منابع تامین مالی برای پروژه‌های جهانی بوده است. اما با تغییر جهت‌‌‌گیری این صندوق به سوی تعهدات داخلی، رویکرد عربستان سعودی در سرمایه‌‌‌گذاری دستخوش تحول شده است. این تغییر رویه، تاثیرات قابل‌‌‌توجهی بر سرمایه‌‌‌گذاران و شرکت‌هایی داشته که به این کشور چشم دوخته بودند. مدیران دارایی گزارش می‌دهند که مقامات سعودی بندهای قراردادها را سخت‌‌‌تر کرده و شرایط جدیدی را برای سرمایه‌‌‌گذاری وضع کرده‌‌‌اند. این شرایط شامل الزام به استخدام نیروی کار محلی و سرمایه‌‌‌گذاری در شرکت‌ها و پروژه‌های داخلی است. بانک‌‌‌ها می‌گویند که ریاض می‌خواهد سرمایه‌ها را به سمت داخل کشور هدایت کند و این خبر در بین سرمایه‌‌‌گذاران بازتاب گسترده‌‌‌ای داشته است.
بلک‌‌‌راک، شرکت بزرگ سرمایه‌‌‌گذاری آمریکایی، با دریافت ۵ میلیارد دلار از صندوق سرمایه‌‌‌گذاری عمومی عربستان (PIF)، تصمیم گرفت در ریاض یک شرکت جدید برای سرمایه‌‌‌گذاری راهاندازی کند. هدف اصلی این شرکت، رشد و توسعه بازارهای مالی عربستان است. صندوق ثروت ملی عربستان در این باره می‌گوید که همیشه شرکای خوبی برای سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های خود انتخاب می‌‌‌کند. صندوق سرمایه‌‌‌گذاری عربستان می‌گوید که برای هر سرمایه‌‌‌گذاری، بررسی‌‌‌های زیادی انجام می‌شود و تصمیم‌گیری‌‌‌ها بر اساس برنامه‌های از پیش تعیین شده صورت می‌گیرد. این صندوق بیشتر روی بخش‌های مهم اقتصاد تمرکز می‌‌‌کند. بانک‌‌‌ها هم می‌گویند که شرکت‌ها دیگر مثل قبل برای گرفتن پول به عربستان مراجعه نمی‌‌‌کنند. به گفته یکی از بانکداران مستقر در دبی، شاهد کاهش قابل‌‌‌توجه درخواست‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری هستیم. این امر را می‌توان به دلایلی همچون سخت‌‌‌تر شدن فرآیند ارزیابی طرح‌ها و نتایج نامطلوب تلاش برخی از متقاضیان سرمایه در گذشته نسبت داد. به نظر می‌‌‌رسد سرمایه‌‌‌گذاران به این نتیجه رسیده‌‌‌اند که دستیابی به بازدهی بالا در سرمایه‌‌‌گذاری، مستلزم صرف زمان و دقت بیشتری است.
تفاوت چشمگیر
اگر بخواهیم وضعیت کنونی صندوق سرمایه‌‌‌گذاری عمومی عربستان را با سال‌های آغازین فعالیت آن مقایسه کنیم، با تفاوت بسیار زیادی روبه‌رو می‌‌‌شویم. این صندوق که در سال ۲۰۱۵ با دارایی‌‌‌ها زیاد اما فعالیتی کم‌‌‌رنگ به کار خود ادامه می‌‌‌داد، اکنون به یکی از فعال‌‌‌ترین و پرانرژی‌‌‌ترین صندوق‌های سرمایه‌‌‌گذاری در جهان تبدیل شده است. این بازنگری توسط محمد بن سلمان که از سال ۲۰۱۵ سکان هدایت صندوق را در دست گرفت، صورت گرفت. او ماموریت یافت تا برنامه‌های عظیم یک‌‌‌تریلیون دلاری ریاض برای تنوع‌‌‌بخشی به اقتصاد و معرفی پادشاهی به عنوان یک بازیگر مهم در صحنه جهانی را رهبری کند.
صندوق در حرکتی جسورانه برای جبران عقب‌‌‌ماندگی در بخش سرمایه‌‌‌گذاری خارجی، به دنبال تحقق رشد سریع و چشمگیر بود و با تعیین هدف بلندپروازانه اختصاص ۲۴ درصد پرتفو به دارایی‌‌‌های خارجی، به بازارهای مالی جهانی یورش برد و با انجام معاملات پر سر و صدا، تلاش کرد تا در کوتاه‌‌‌ترین زمان ممکن به این سهم قابل-توجه دست یابد. در میان این معاملات کلان، می‌توان به سرمایه‌‌‌گذاری هنگفت ۴۵ میلیارد دلاری در صندوق ویژن سافت‌‌‌بانک در سال ۲۰۱۶ و پس از آن، سرمایه‌‌‌گذاری عظیم ۲۰ میلیارد دلاری در صندوق زیرساخت بلک‌‌‌استون در سال بعد اشاره کرد. در طول این سال‌ها، این سازمان با جسارتی مثال‌‌‌زدنی، مرزهای سرمایه‌‌‌گذاری را درنوردیده است. از خودروهای برقی نوظهور تا ورزش بحث‌‌‌برانگیز گلف، از صنایع سنتی مانند معدن تا دنیای پرشور بازی‌های رایانه‌‌‌ای، این شرکت با ریسک‌‌‌پذیری بالا، سبد سرمایه‌‌‌گذاری خود را متنوع ساخته است.
همچنین ده‌ها میلیارد دلار به بازارهای سهام ایالات‌متحده و اروپا سرازیر شد و با تزریق دو میلیارد دلار به یک شرکت سرمایه‌‌‌گذاری سهام خصوصی که توسط جرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ راهاندازی شده بود، این جریان عظیم مالی به اوج خود رسید. در حالی که جهان با تنگنای مالی دست‌وپنجه نرم می‌‌‌کرد، خاورمیانه نفت‌‌‌خیز به ناگاه به واحه‌‌‌ای سرسبز بدل شد. با کاهش شدید نقدینگی در سایر نقاط جهان، فعالیت‌‌‌های اقتصادی در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اوج خود رسید و این منطقه را به قطب اصلی سرمایه‌‌‌گذاری و تامین مالی بدل کرد.
جنگ اوکراین، توفانی در بازار انرژی به پا کرد و کشتی اقتصاد کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را بر فراز امواج سود سرشار شناور ساخت. عربستان سعودی، به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، بیش از همه از این توفان بهره‌‌‌مند شد و در سال ۲۰۲۲ پس از سال‌ها، به مازاد درآمد دست یافت. اما این رونق دوامی نیاورد. با کاهش تقاضا برای نفت، عربستان ناگزیر شد شیرهای تولید را ببندد که این امر، درآمدهای نفتی و در نتیجه، بودجه کشور را تحت‌الشعاع قرار داد. اکنون این پادشاهی با چالش تامین مالی طرح‌های توسعه‌‌‌‌‌‌ای عظیم خود روبه‌رو است.
تداوم جاه‌‌‌طلبی
براساس گزارش‌های ارائه شده به کمیسیون بورس اوراق بهادار ایالات‌متحده، ارزش سهام معامله شده صندوق ثروت ملی عربستان در آمریکا به‌شدت کاهش یافته است. این ارزش از حدود ۳۵ میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۲۳ به ۲۰.۵ میلیارد دلار در پایان ماه ژوئن تنزل پیدا کرده است. با تغییر استراتژی سرمایه‌‌‌گذاری، صندوق ثروت ملی عربستان به کاهش سهام خود در شرکت‌های بزرگ مدیریت دارایی مانند بلک‌‌‌راک روی آورده است. علاوه بر این، سهام این شرکت در بخش‌های گردشگری و سرگرمی از جمله کارنیوال و لایو نیشن به‌طور کامل از سبد سرمایه‌‌‌گذاری خارج شده است.
مقامات سعودی از استمرار تلاش‌‌‌ها و پروژه‌های بزرگ شهری خبر می‌دهند و بر این باورند که روحیه پیشرفت‌‌‌طلبی و جاه‌‌‌طلبی ریاض همچنان پابرجاست. با این حال، در ماه آوریل، وزیر دارایی عربستان در کنفرانسی با لحنی محتاطانه به این نکته اشاره کرد که در صورت نیاز، برخی از پروژه‌ها ممکن است با شرایط جدید تطبیق داده شوند. او تاکید کرد که ریاض برخی از پروژه‌ها را توسعه خواهد داد، برخی را کوچک‌‌‌تر خواهد کرد و برخی دیگر را سرعت خواهد بخشید.
مدیر اجرایی یک شرکت سرمایه‌‌‌گذاری آمریکایی، بر تمرکز جدی ولیعهد سعودی بر توسعه زیرساخت‌‌‌ها تاکید کرد. به گفته او سعودی‌‌‌ها با عزم راسخ، مسیر توسعه خود را به سوی پروژه‌های داخلی تغییر داده‌‌‌اند. آنها چشم‌‌‌اندازی بلندپروازانه برای آینده کشورشان ترسیم کرده‌‌‌اند و صندوق سرمایه‌‌‌گذاری عمومی عربستان سعودی با تغییر رویکرد خود، از مرحله گسترش سریع به مرحله ساختن آینده‌‌‌ای پایدار وارد شده است. این صندوق با سرمایه‌‌‌گذاری‌‌‌های کلان در داخل کشور، به دنبال ایجاد تحولی شگرف در اقتصاد عربستان و تبدیل آن به یک قدرت جهانی است. میزبانی رویدادهای بزرگ بین‌المللی مانند جام ملت‌‌‌های آسیا، جام جهانی ۲۰۳۴ و اکسپو ۲۰۳۰، گام مهمی در این مسیر است و نشان از بلندپروازی‌‌‌های بلندمدت این کشور دارد.
