زنجیره بلوکی و رمزارز کاربردها، چالش‌ها و تنظیم‌گری
استفاده از پول مجازی و رمزارزها در سراسر دنیا در حال گسترش است و گسترش کاربرد ارزهای مجازی نظیر بیت‌کوین و دیگر انواع رمزارزهای موجود در بازار موسوم به آلت‌کوین‌ها می‌تواند در کنار فرصت‌های بالقوه، تهدیدات مهمی را نیز به دنبال داشته باشد. واقعیت آن است که در یک دسته‌بندی کلی منشأ عمده چالش‌ها و بعضا فرصت‌ها به موارد زیر مرتبط است:
الف-تغییر در اکوسیستم بازارهای مالی ب- تغییر در اکوسیستم انرژی ج- امنیت اقتصادی و عدم پشتوانه دولتی د- تحت تاثیر قرار گرفتن سیاست‌های پولی به ویژه استقلال و کنترل بانک مرکزی در اقتصاد پول کشور.
بنابراین لازم است مبتنی بر موارد کلی مورد اشاره، حوزه رمزارزها را مورد مطالعه و ملاحظه قرار داده و سیاست‌ها و تنظیم‌گری متناسب با پذیرش یا عدم پذیرش کشورها صورت پذیرد.
تعاریف مختلف پول دیجیتال و ارز مجازی
بانک مرکزی اروپا (۲۰۱۲): «یک ارز مجازی، نوعی از پول دیجیتال، قانون‌گذاری نشده که توسط توسعه‌دهنده‌های خصوصی توسعه داده شده و کنترل می‌شود. نکته قابل توجه اینکه این پول تنها در میان افرادی که عضو این جامعه خصوصی هستند استفاده و پذیرفته می‌شود.»
کارگروه اقدام مالی (۲۰۱۴): «ارز مجازی یک نمایش دیجیتال از یک ارزش است که می‌تواند به صورت دیجیتال مبادله شود و نقش‌های واسطه مبادلات، مبنای ارزش‌گذاری و ذخیره ارزش را داشته باشد. این در حالی است که هیچ وجهه قانونی ندارد و تنها در یک شبکه خصوصی و منطقه خاص قانونی که توسط اعضای آن پذیرفته شده قابل استفاده است.»
کمیته پرداخت‌ها و زیرساخت‌های بازار (CPMI) اما دیدگاه متفاوت‌تری نسبت به ارز دیجیتال دارد: «ارز دیجیتال به عنوان هر شکل الکترونیکی پول، یا وسیله مبادله‌ای که دارای دفتر توزیع شده و یک سیستم پرداخت غیرمتمرکز است.»
بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی(۲۰۱۵): «ارز دیجیتال یک دارایی است که به صورت الکترونیکی ذخیره شده و همان نقش پول فیزیکی به عنوان ابزاری برای تسهیل کردن پرداخت‌ها را ایفا می‌کند.»
اهم مزایا و چالش‌های رمزارز
۱. آزادی در پرداخت و دسترسی بین‌المللی به ویژه در شرایط تحریمی ۲. هزینه عملیاتی پایین در معاملات بین‌المللی ۳. سرعت بالا در انتقالات بین‌المللی و فرامرزی ۴. عدم امکان خلق پول بی‌رویه در اقتصاد ۵. عدم توانایی دولت‌ها در مصادره و بلوکه کردن ۶. قراردادهای هوشمند ۷. کاهش قدرت تحریم دلاری آمریکا علیه اقتصاد ایران. ۸. امکان ایجاد رمزینه‌ارزهای منطقه‌ای و تسهیل در پیمان‌های پولی دو و چندجانبه ۹. تسهیل در جهانی شدن کسب‌وکارهای داخلی و بهبود صادرات غیرنفتی ۱۰. عدم امکان جعل و چاپ یا انتشار تقلبی رمزارزها ۱۱. امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی ۱۲. جلوگیری از خروج ارز از کشور ۱۳. ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید و...
اما برخی از این مزایا محل بحث و ملاحظه و حتی نقد اساسی است؛ به عنوان نمونه، درباره بند یک؛ وجود رمزارزها و بهره‌گیری از آن با خارج ساختن دلار از یک هژمونی و جهان‌روایی در عرصه تجارت بین‌الملل، امکان تجارت بدون نگرانی و ترس از تحریم (به‌ویژه تحریم‌های ثانویه) را فراهم کند، در حالی که شرط اول تجارت اعتماد دو طرف مبادله نسبت به یکدیگر است و دقیقا همین موضوع در استفاده از رمزارزها، ایجاد دردسر خواهد کرد، چرا که احتمال آن می‌رود که شخص وارد‌کننده به دلیل عدم وجود مستندات قانونی و عدم تضمین‌های بانکی و دولتی(که در شرایط استفاده از پول‌های رایج فراهم است) دریافت وجه را منکر شده یا باوجود دریافت وجه در ارسال کالا یا خدمت اهمال کند و این یعنی «ریسک در تجارت با استفاده از رمزارز». از سوی دیگر در شرایط استفاده از پول‌های رایج، با استفاده از ابزارهای بازار مشتقه پوشش لازم به دلیل ریسک ناشی از نوسانات ارز صورت می‌گیرد. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا چنین پوششی در شرایط استفاده از رمزارزها ممکن و فراهم است؟! یا می‌دانیم زمانی دولت‌ها در نظام مالی و بانکی اقدام به مصادره کردن پول می‌کنند که امری خلاف قانون مانند پول‌شویی یا فرار مالیاتی صورت گرفته است، حال سوال این است که آیا عدم امکان مصادره در شرایط استفاده از رمزارز مزیت محسوب می‌شود؟! اینها مصادیقی است که نقد اساسی به آن وارد است.
البته برخی موارد نیز باید با ملاحظاتی همراه شود؛ به عنوان نمونه استفاده از رمزارزها منجر به کاهش هزینه کارمزد انتقالات و عملیات مالی می‌شود، نه کل هزینه عملیات. چه بسا بخش مهمی از هزینه‌های عملیات مالی می‌تواند ریشه در عدم تقارن اطلاعات داشته باشد که گمان می‌رود در شرایط بهره‌گیری از رمزارزها این مورد پررنگ‌تر باشد. در واقع سرعت بالای نقل و انتقالات از این منظر به عنوان مزیت مطرح می‌شود وگرنه در عملیات معمول نقل و انتقالات مالی با پول‌های رایج (Fiat Money) نیز سرعت بسیار بالایی حاکم است که لازم است توجه کارشناسان و کاربران حوزه رمزارزها به این موارد و ملاحظات لازم جلب شود.
بازارهای مالی در اکوسیستم رمزارزها (Crypto Currency)
الف) بازار ارزهای حاصل از عرضه اولیه (ICO) که در آن کسب سود از طریق خرید توکن‌ها یا کوین‌های عرضه اولیه صورت می‌گیرد و البته لازم است به مواردی از جمله ۱) دشواری ارزیابی فنی پروژه برای مخاطب عام ۲) نااطمینانی درباره ظرفیت‌های تیم پروژه ۳) نااطمینانی درباره سرنوشت و آینده رمزارز؛ توجه داشت.
ب) بازار اسپات رمزارز (Spot Market) یا خریدوفروش رمزارز در بازار تسویه آنی رمزارزها که در آن کسب سود از طریق آربیتراژ و معاملات کوتاه‌مدت و نوسان‌گیری صورت می‌گیرد و البته لازم است به؛ ۱) کسب سود تنها از طریق رشد قیمت ۲) عدم انتفاع از کاهش قیمت ۳) کسب سود تنها به اندازه موجودی سرمایه، توجه شود.
ج) بازار مشتقات رمزارز (Derivatives market) یا معامله ابزارهای مالی توسعه داده شده مبتنی بر رمزارزها که در آن کسب سود از طریق ۱) موقعیت‌های معاملاتی ۲) امکان انتفاع از هرگونه تغییر قیمت ۳) امکان استقراض و دریافت اعتبار معاملاتی صورت می‌گیرد. البته باید توجه شود که خطر تبدیل اکوسیستم رمزارز به یک پلت‌فرم شرط‌بندی وجود دارد.
