طرح صیانت از کاربران با مشاغل خرد اینترنتی چه می‌کند؟
پارازیت در کسبوکارهای مجازی
یکی از اصلی‌ترین این زمینه‌ها بحث کسب و کارهای اینترنتی به‌خصوص کسب و کارهای خرد و متوسط است؛ گروهی که معمولا از هزینه‌های سرسام‌آور کسب و کارهای فیزیکی و قوانین دست و پاگیر دولتی به فضای مجازی پناه برده‌اند و توانسته‌اند با عرضه مستقیم کالا و خدمات خود، علاوه بر خلق ثروت به بهبود آمار مربوط به فقر و اشتغال کشور نیز کمک کنند. با این حال به نظر می‌رسد درست در دورانی که وضعیت اقتصادی کشور ایجاب می‌کند تا با تسهیل شرایط کسب و کار به بهبود آمار رشد و بیکاری کمک و از خروج سرمایه و ایستادن چرخ کسب و کارها جلوگیری کنیم، ادامه حیات این دسته از کسب و کارها درگیر اما و اگرهای قانونی شده و شاهد پارازیت‌اندازی در فضای کسب و کارهای اینترنتی هستیم. باید گفت با وقوع شرایط کرونایی در کشور و ایجاد محدودیت‌های گسترده، تعداد این کسب و کارها با افزایش چشمگیری روبه‌رو بوده که خبر از گسترش بازار و ضریب نفوذ آنها در زندگی ایرانی‌ها می‌دهد.
اینترنت و تحول کسب و کار
ظهور اینترنت مفاهیم جدیدی را به دنیای کسب و کارها وارد کرد و با تغییر اساسی شرایط و زمین بازی، انقلابی را در مفهوم کسب و کار شکل داد. ارتقای ارتباطات در کنار پیشرفت رایانه‌های شخصی و تلفن‌های همراه باعث شد تا اینترنت به سرعت جایگاه خود را در میان افراد جامعه پیدا کند و هر روز به ضریب نفوذ کسب و کارهای مربوط به فناوری اطلاعات افزوده شود. در بین صنایع پیشرفته فناوری اطلاعات، خرده‌فروشی‌های اینترنتی و صفحات و وب‌سایت‌های شخصی رشد چشمگیری را تجربه کرده‌اند. برای نشان دادن این موضوع، می‌توان از خرده‌فروشی‌های اینترنتی مانند آمازون و علی‌بابا نام برد که در رده ارزشمندترین کمپانی‌های جهان قرار گرفته‌اند و این خود گویای اقبال مردم به خرید اینترنتی کالاها و خدمات در سرتاسر جهان است. ایران نیز از این قاعده جهانی مستثنا نیست. با گسترش ضریب نفوذ اینترنت و ورود تلفن‌های همراه هوشمند فرصت‌های اقتصادی جدیدی شکل گرفتند. برای نشان دادن بخش محسوس و عیان‌تر این کسب و کارهای ایرانی می‌توان به شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت، فروشگاه‌های بزرگ اینترنتی و شرکت‌های حمل و نقل درون شهری اینترنتی اشاره کرد. اما کسب و کارهای اینترنتی تنها به شرکت‌های بزرگ و شهرهای بزرگ محدود نمی‌شوند. بخش بزرگی از کسب و کارهای کوچک و متوسط اینترنتی نیز در بازار کالا و خدمات بر بستر اینترنت فعالند. برخی از این کسب و کارها از وب‌سایت شخصی استفاده می‌کنند و گروهی نیز بر بستر اینستاگرام به فعالیت می‌پردازند. مهم‌ترین تاثیر این صفحات شخصی بر کسب و کارها این است که هزینه‌های راه‌اندازی را به شدت کاهش داده و موجب شده‌اند تا افراد با کمترین سرمایه و هزینه ممکن بتوانند وارد این گود شوند. اما چندی است که اخباری مبنی بر تصویب طرح صیانت کاربران در فضای مجازی توسط مجلس نگرانی‌هایی را در میان اقشار مختلف به وجود آورده است. یکی از گسترده‌ترین این اقشار، افراد فعال در زمینه کسب و کارهای اینترنتی هستند که از برچیده شدن فضای فعالیتشان نگرانند. به نظر می‌رسد در صورت ایجاد محدودیت بر پلت‌فرم‌هایی مانند اینستاگرام ضربه مهلکی به این کسب و کارها وارد شده و تبعاتی مانند بیکاری، خروج سرمایه و فقر را به دنبال داشته باشد.
فضای مجازی چگونه به کسب‌وکارها کمک کرد؟
سال‌های اخیر در ایران، دوران گسترش کسبوکارهای خرد اینترنتی بوده است. اگر در گذشته هزینه راه‌اندازی سایت مانعی هرچند کوچک بود که افراد را از ورود به گود کسبوکارهای اینترنتی منصرف می‌کرد، اما ورود پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی باعث شده این هزینه هرچند کوچک برداشته شود و حالا تنها با یک سیم‌کارت و یک تلفن همراه می‌شود کسب‌وکاری را آغاز کرد. زمینه کاری این کسب‌وکارها هم متفاوت است؛ از تولید محتوا و جذب تبلیغات بگیر تا فروش کاردستی‌های گروه‌های خیّر برای اختصاص عواید آن به کودکان مبتلا به بیماری‌های خاص. علاوه بر آنچه گفته شد، این بستر باعث شده فواصل جغرافیایی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین موانع دسترسی افراد و کسبوکارهای مناطق دوردست از میان برداشته شود و آنها بتوانند بدون هیچ واسطه‌ای به عرضه کالاها و خدماتشان بپردازند. کسبوکارهای بسیاری وجود دارند که از مناطق دور از شهرهای پرجمعیت و حتی از روستاها به عرضه تولیدات خود اعم از محصولات کشاورزی و صنایع‌دستی می‌پردازند و برای خدمات گردشگری‌شان بازاریابی می‌کنند. مزایای این بستر به اینجا محدود نشده و به صاحبان صفحات اجازه می‌دهد بدون درگیر شدن در فرآیند پردردسر و وقت‌گیر دریافت مجوزهای مختلف از دستگاه‌های ذیربط بتوانند به فعالیت بپردازند. دیگر مزیت این فضا برای کسبوکارهای خرد، فرار از هزینه سرسام‌آور اجاره محل کسب است که تقریبا بخش اصلی هزینه‌های لازم برای راه‌اندازی هر کسب‌وکار را به خود اختصاص می‌دهد. همه مزایای یادشده باعث شد بسیاری از ایرانیان که بر اساس گفته مسوولان بالغ بر ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر را شامل می‌شود، بتوانند وارد گود کسب‌وکار شوند و به خلق ارزش و بالابردن سطح زندگی خود و دیگران اقدام کنند. این اتفاق مبارک با اخبار جدید طرح صیانت از کاربران مجازی مورد تهدید قرار گرفته و با توجه به تجربه فیلترینگ تلگرام و آسیب به بسیاری از کسبوکارهای فعال در آن بستر، نگرانی‌های بسیاری را در میان فعالان اقتصادی و صاحبان کسبوکارهای خرد بر بستر اینستاگرام ایجاد کرده است.
طرح صیانت از کاربران چه می‌گوید؟
در طرح صیانت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی که اکنون با نام صیانت کاربران در فضای مجازی شناخته می‌شود، کمیسیون عالی تنظیم مقررات که براساس مصوبه جلسه هشتم شورای عالی فضای مجازی ایجاد شد، به منظور اجرای مصوبات این شورا و قوانین مربوط به عنوان مرجع تنظیم مقررات خدمات پایه کاربردی، خدمات ارتباطاتی و فناوری اطلاعات شناخته شده که در ترکیب این کمیسیون در کنار نهادهای مرتبط همچون سازمان صداوسیما، وزیر اطلاعات، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فرمانده نیروی انتظامی دیده می‌شود. علاوه براین در ماده ۱۱ طرح صیانت بر صدور مجوز بر فعالیت خدمات اثرگذار پایه کاربردی بومی، داخلی و خارجی تاکید شده و در تبصره یک آن آمده است: عرضه و فعالیت خدمات پایه کاربردی خارجی اثرگذار مستلزم معرفی نماینده قانونی و پذیرش تعهدات ابلاغی کمیسیون است، این درحالی است که بسیاری از کارشناسان معتقدند شرکت‌های خارجی چندملیتی با کشوری مانند ایران با وجود تحریم‌های مالی و حقوق بشری همکاری نمی‌کنند. همین موضوع باعث شده این تصور در میان ایرانیان شکل بگیرد که در غیاب نماینده رسمی شرکت فیسبوک به عنوان صاحب اینستاگرام در ایران، سرنوشت محتوم این رسانه اجتماعی چیزی جز فیلتر نخواهد بود. از سوی دیگر راه‌حلی که به عنوان اینستاگرام بومی مطرح می‌شود به نظر قبل از اجرا طرحی شکست‌خورده باشد. تجربه فیلترینگ تلگرام در سال ۹۶ و شکست پروژه‌های پیام‌رسان‌ها و موتورهای جست‌وجوی بومی این فرض را تایید می‌کند؛ به‌خصوص که به یاد بیاوریم این پلت‌فرم‌ها در برخی بازه‌های زمانی نتوانستند ترافیک را تحمل کنند و بعضا از دسترس خارج می‌شدند. باید توجه داشت که ارزش اصلی این شبکه‌ها کاربران بین‌المللی آنهاست؛ مزیتی که قطعا در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی خبری از آنها نخواهد بود. این موضوع بیش از پیش بر نگرانی‌های محدود شدن دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام می‌افزاید.
