«دنیای‌اقتصاد» به بررسی چالش‌های فراروی دولت‌ها در جریان نشست سالانه اقلیمی سازمان ملل‌متحد در امارات پرداخت
سوخت‌های فسیلی؛ شرور گریز ناپذیر
اصل گذار از سوخت‌های فسیلی
از تصمیم‌های کلیدی موردانتظار نشست کاپ۲۸ این است که آیا کشورها برای نخستین‌بار با حذف سوخت‌های فسیلی موافقت می‌کنند یا خیر. در همین ارتباط، سلطان الجابر رئیس کاپ۲۸، در نشست افتتاحیه مذاکرات پیش از این اجلاس اعلام کرد: شرکت‌کنندگان دیدگاه‌های مشترکی حول محور گنجاندن اهدافی برای حذف سوخت‌های فسیلی و بهرهبرداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در متن نهایی توافق‌نامه دارند.
در این میان نکته مهم آنکه به‌رغم وجود موارد بسیاری که موجب انشقاق بین کشورها شده‌است، دولت‌ها چاره‌ای ندارند جز آنکه درخصوص مسائل محیط‌‌‌‌‌‌‌زیستی متحد شوند. رئیس کاپ۲۸ از کشورها خواست تا پیش از اجلاس، به‌دنبال بستر مشترک همکاری جهت حل اختلاف درباره آینده مصرف سوخت‌های فسیلی باشند. الجابر افزود: باید با اجماع راه‌‌‌‌‌‌‌حل‌‌‌‌‌‌‌هایی ارائه دهیم که بتواند به همسویی، زمینه مشترک و تفاهم فراگیر بین همه کشورها منجر شود. علاوه‌بر این، تعهدهای نشست‌های گذشته همچون وعده ۱۰۰میلیارد دلاری تامین مالی اقلیم برای کشورهای درحالتوسعه، باید از سوی کشورهای توسعه‌‌‌‌‌‌‌یافته نیز اجرایی شود.
دوگانگی مواضع کشورها
هدف نشست کاپ۲۸ که از ۳۰ نوامبر تا ۱۲دسامبر ۲۰۲۳ برگزار خواهد شد، دستیابی به توافق فراگیر در مورد حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی بین کشورها است. واقعیت این است که از هم‌اکنون و در فاصله کوتاهی تا آغاز اجلاس، کشورها درخصوص اتخاذ موضع در این زمینه به دو دسته تقسیم شده‌اند؛ آنهایی که به‌دنبال دستیابی به توافق برای توقف تدریجی مصرف سوخت‌های فسیلی هستند و کشورهایی که بر حفظ نقش زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی در تامین انرژی جهانی اصرار دارند.
کنترل گرمایش کره خاکی
بنا بر این گزارش، اجلاس کاپ۲۸ به‌عنوان فرصتی طلایی برای تسریع عملیات اجرایی کنترل رشد گرمایش جهانی تا سال۲۰۳۰ و حتی بعد از آن به‌حساب می‌آید. با وجود اینکه انتخاب الجابر به‌عنوان مدیر یک شرکت نفتی برای رهبری مذاکرات کاپ۲۸، با انتقاد برخی از قانون‌گذاران آمریکا و اتحادیه اروپا مواجه شد، اما وی خواستار بر‌‌گزاری این نشست برای تجمیع تمامی ذی‌نفعان از جمله فعالان صنعت سوخت‌های فسیلی شده و اعلام کرده که کاهش تدریجی تولید و بهرهبرداری از اقسام سوخت‌های فسیلی امری اجتناب‌ناپذیر است.
کاهش تدریجی سوخت‌های فسیلی بیانگر این نکته است که دولت‌ها باید مصرف نفت و گاز خود را کاهش دهند، اما این بدان معنا نیست که آن را به‌‌‌‌‌‌‌طور کامل حذف کنند. در عین حال، کشورهای اروپایی در کنارکشورهای آسیب‌‌‌‌‌‌‌پذیر از نشست سالانه تغییرات اقلیمی انتظار دارند که پا را از این فراتر گذاشته و منجر به این شود که کشورها علاوه‌بر توسعه اقسام انرژی تجدید پذیر، سرانجام همه سوخت‌های فسیلی را از ساختار انرژی خود حذف کنند.
چالش تامین سرمایه در دوران گذار انرژی
چندی‌پیش گزارشی جدید از سوی امارات‌متحده‌عربی، آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر و اتحادیه جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر منتشر و در آن به صراحت اعلام شد برای دستیابی به اهداف اقلیمی، ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر باید تا پایان این دهه به بیش از ۱۱هزار گیگاوات، یعنی سه‌برابر ظرفیت کنونی افزایش یابد. با استناد به گفته مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، گزارش آژانس هشدار می‌دهد که فرآیند گذار انرژی به‌‌‌‌‌‌‌طور خطرناکی از مسیر صحیح خارج شده‌است. وی می‌افزاید که در این مسیر، هم‌اکنون به اقدام جمعی رادیکال و فوری نیاز است.گزارش یادشده همچنین خواستار دو برابر‌شدن کارآیی انرژی، همراه با تعیین تاریخ‌‌‌‌‌‌‌های هدف، مشوق‌‌‌‌‌‌‌های مالی، کارزارهای آگاهی‌‌‌‌‌‌‌بخشی و تصویب و اجرای چارچوب‌های نظارتی قوی شده‌است.
بسیاری از اقتصادهای تراز اول جهان، اهداف بلندپروازانه‌‌‌‌‌‌‌ای را در مسیر تولید و بهرهبرداری از انرژی‌های تجدیدپذیر اعلام کردهاند. گروه۲۰ به‌عنوان مثال، در سپتامبر گذشته موافقت کرد که برای سه‌برابر‌کردن ظرفیت جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر در افق۲۰۳۰ اقدام کند.این تصمیم‌ها و هدف‌گذاری‌‌‌‌‌‌‌ها در راستای توسعه سریع تولید و بهرهبرداری از انرژی‌های تجدیدپذیر، باید با فرآیندها و منابع مشخص برای اجرای آن تطبیق داده شود. در همین چارچوب، رهبران گروه۲۰ در کنار اعلام هدف جهانی برای سه‌برابر‌کردن انرژی‌های تجدیدپذیر، در بیانیه خود اذعان کردهاند این اقدام در یک برآورد کلی، به سرمایه‌گذاری جهانی سالانه معادل ۴تریلیون دلار تا سال۲۰۳۰ نیاز دارد.
مهم‌تر از همه اینکه این اقدام‌ها نیازمند تامین مالی برای کشورهای ضعیف‌‌‌‌‌‌‌تر است. واقعیت این است که در تمامی این کشورها حجم سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های سبز از سال‌یعنی زمان تصویب موافقت‌نامه پاریس، تا حد زیادی ثابت باقی‌مانده است. اگر جهان بخواهد به سرمایه‌گذاری ۴تریلیون دلاری در انرژی‌های تجدیدپذیر برسد، این رقم باید از ۱.۷تریلیون دلار کنونی، به بیش از دو‌برابر افزایش یابد. آژانس بین‌المللی انرژی برآورد کرده است که تا سال۲۰۳۰ به سرمایه‌گذاری سالانه حدود ۲تریلیون دلار برای توسعه انرژی‌های سبز نیاز است، همچنین تخمین می‌زند که سه‌‌‌‌‌‌‌پنجم این رقم باید از منابع خصوصی و دوپنجم آن، از منابع بخش عمومی تامین شود. اکنون توزیع سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها متناسب با ظرفیت بالقوه مناطق جهان نیست. به‌عنوان مثال، قاره آفریقا سه‌‌‌‌‌‌‌پنجم از سایت‌‌‌‌‌‌‌های خورشیدی برتر جهان را در خود جای داده‌است، اما طی دو دهه‌گذشته، تنها حدود ۲درصد از سرمایه‌گذاری جهانی در انرژی‌های تجدیدپذیر در این قاره انجام شده‌است.
عدم‌توازن در سرمایه‌گذاری سبز
بر اساس این گزارش، ۸۱درصد از سرمایه‌گذاری انرژی سبز در کشورهای با درآمد بالا، توسط بخش‌خصوصی تامین می‌شود؛ این در حالی است که در کشورهای با اقتصاد نوظهور و درحالتوسعه، سهم بخش‌خصوصی تنها ۱۴درصد است. بی‌‌‌‌‌‌‌عدالتی‌‌‌‌‌‌‌های ساختاری و تاریخی نظام مالی جهان مانند استخراج‌‌‌‌‌‌‌گرایی و صادرات مواد خام به‌‌‌‌‌‌‌طور مداوم وجود داشته‌است. یکی از جنبه‌های این بی‌‌‌‌‌‌‌عدالتی، هزینه بالای تامین سرمایه در این کشورها است. نرخ بهره بانکی برای تامین مالی توسعه پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در کشورهای ثروتمند از نظر تاریخی حدود ۳ تا ۴درصد بوده‌است، در حالی که معمولا در اقتصادهای نوظهور و درحالتوسعه، این نرخ به بیش از ۱۰درصد نیز می‌رسد.
واقعیت این است که هزینه تامین سرمایه به‌‌‌‌‌‌‌طور غیرعادلانه‌‌‌‌‌‌‌ای در کشورهای ضعیف بالاست و به دلایل برآورد ریسک بالا از جمله ریسک‌های ارزی و مبادله‌‌‌‌‌‌‌ای بیش از حد، تصویری روشن از افق سرمایه‌گذاری برای بخش‌خصوصی را ارائه نمی‌دهد. در چنین شرایطی، برخی کارشناسان پیشنهاد می‌کنند کاپ۲۸ باید هدف سه‌‌‌‌‌‌‌برابر‌شدن ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر را با تعهدات و فرآیندهای سیاسی عملی و کارآمد برای بازگشایی منابع مالی، مورد پشتیبانی قرار دهد.
