«دنیای‌اقتصاد» گذشته و شرایط فعلی ذخیره‌سازی نفتخام را در سطح بین‌الملل بررسی کرد
ذخایر جهانی نفت؛ ناجی نامطمئن
افق قیمت در سال۲۰۲۴
بر اساس این گزارش، برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا از افق بازار انرژی، بیانگر این نکته است که قیمت نفتخام شاخص برنت دریای شمال در سال‌آینده میلادی به طور متوسط به ۹۴دلار و ۹۰سنت به ازای هر بشکه خواهد رسید؛ این در حالی است که این رقم در برآورد پیشین این اداره، معادل حدود ۸۸دلار و ۲۵سنت به ازای هر بشکه اعلام‌شده بود. در ماه‌های اخیر قیمت جهانی نفت به‌‌‌‌‌‌دلیل تمدید کاهش عرضه داوطلبانه عربستان‌سعودی و روسیه نوسان داشته‌است، در این میان جنگ اسرائیل با حماس نیز در نوسان قیمت‌ها بی‌‌‌‌‌‌تاثیر نبوده‌است. قیمت نفتخام شاخص برنت دریای شمال در لحظه تنظیم این گزارش در حدود ۹۰دلار در هر بشکه معامله می‌شود.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرد که اوپکپلاس تولید نفتخام خود را در سال۲۰۲۴ در مقایسه با سال‌جاری میلادی، روزانه ۳۰۰هزار بشکه کاهش خواهد داد. بر اساس برآوردهای این اداره، تولید نفتخام آمریکا در سال۲۰۲۳ میلادی با یک‌میلیون و ۱۰هزار بشکه افزایش به روزانه ۱۲میلیون و ۹۲۰هزار بشکه و در سال۲۰۲۴ با افزایش روزانه ۲۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای، به ۱۳میلیون و ۱۲۰هزار بشکه در روز می‌رسد. این گزارش می‌افزاید: انتظار می‌رود مجموع مصرف نفتخام ایالات‌متحده در سال۲۰۲۳ میلادی با افزایش روزانه ۱۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای به ۲۰میلیون و ۱۰۰هزار بشکه و در سال۲۰۲۴ با افزایش روزانه ۱۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای به ۲۰میلیون و ۲۰۰هزار بشکه در روز برسد.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرد؛ پیش‌بینی می‌شود مصرف سوخت جت آمریکا به‌‌‌‌‌‌دلیل تقاضای بالا برای سفرهای هوایی که به سطح پیش از شیوع ویروس‌کرونا بازگشته است، در سال۲۰۲۴ میلادی نسبت به امسال، تا ۶درصد افزایش را تجربه کند. لازم به ذکر است تولید روزانه نفتخام ایران بر اساس گزارش اوپک، در ماه سپتامبر با ۱۵هزار بشکه افزایش به ۳میلیون و ۵۸هزار بشکه رسید و جایگاه سومین تولیدکننده بزرگ نفت در این سازمان را حفظ کرد.
از اوپک چه خبر؟
گزارش ماه اکتبر اوپک نشان می‌دهد ۱۳عضو این سازمان بر اساس گزارش منابع ثانویه در ماه سپتامبر ۲۷میلیون و ۷۵۵هزار بشکه نفتخام تولید کرده‌اند که ۲۷۳هزار بشکه بیشتر از ۲۷میلیون و ۴۸۲هزار بشکه ماه اوت است. بر اساس گزارش ماه اکتبر اوپک، پس از عربستان با تولید روزانه ۹میلیون و ۶هزار بشکه، عراق با تولید روزانه ۴میلیون و ۳۰۷هزار بشکه و ایران با تولید روزانه ۳میلیون و ۵۸ هزار بشکه جایگاه سومین تولیدکننده این سازمان را حفظ کرد. بر اساس گزارش منابع ثانویه، ایران در سپتامبر ۳میلیون و ۵۸ هزار بشکه نفتخام تولید کرده که ۱۵هزار بشکه بیشتر از ماه اوت ۲۰۲۳ بوده‌است. همچنین تولید هشت عضو این سازمان در دوره مورد بررسی با افزایش همراه بوده که بیشترین افزایش تولید با ۱۴۱هزار بشکه مربوط به نیجریه بوده‌است. گفتنی است ایران، ونزوئلا و لیبی از توافق کاهش عرضه ائتلاف تولیدکنندگان عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و غیراوپک (اوپکپلاس) معاف هستند.
همچنین بر اساس مستندات بازار، قیمت نفتخام سنگین ایران بر اساس تازه‌‌‌‌‌‌ترین گزارش ماهانه اوپک، در سپتامبر نسبت به ماه اوت سال‌جاری ۷دلار و ۵سنت معادل ۸درصد افزایش یافته‌است. قیمت نفتخام سنگین ایران در سپتامبر ۲۰۲۳ معادل ۹۴دلار و ۶۳سنت ثبت شد، درحالی‌که این رقم در ماه اوت ۸۷دلار و ۵۸سنت برای هر بشکه بود. لازم به ذکر است، میانگین قیمت نفتخام سنگین ایران در سال۲۰۲۲ میلادی‌برابر با ۸۵دلار و ۵۹سنت بوده‌است. قیمت سبد نفتی اوپک هم در سپتامبر ۲۰۲۳ به ۹۴دلار و ۶۰سنت برای هر بشکه رسید‌که ۷دلار و ۲۷سنت (۸.۳درصد) بیشتر از ماه اوت ۲۰۲۳ است.
اوپک در گزارش ماهانه خود همچنین پیش‌بینی کرد تقاضای جهانی نفت در سال۲۰۲۴،برابر با ۲میلیون و ۲۵۰هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت و به مجموع ۱۰۴میلیون و ۳۱۰هزار بشکه در روز خواهد رسید. در همین رابطه «شانا» به نقل از رویترز نوشت بر اساس برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، کاهش سطح ذخیره‌سازی جهانی نفتخام، میانگین قیمت نفت‌برنت را در سه‌ماهه چهارم به ۹۳دلار برای هر بشکه می‌رساند که از میانگین ۸۶ دلاری برای ماه اوت بیشتر است. انتظار می‌رود با افزایش ذخیره‌سازی‌‌‌‌‌‌های جهانی نفتخام، قیمت نفتخام برنت تا نیمه دوم سال۲۰۲۴ بهطور میانگین به ۸۷دلار برای هر بشکه برسد.
پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا
در همین‌راستا، اداره اطلاعات انرژی ایالات‌متحده در بیانیه‌‌‌‌‌‌ای اعلام کرد: قیمت‌های بالای نفت همراه با تردیدهای پیش‌‌‌‌‌‌روی اقتصادی می‌تواند تقاضای جهانی برای فرآورده‌های نفتی را تا سال۲۰۲۴ کاهش دهد. این اداره همچنین پیش‌بینی خود را برای مصرف بنزین ایالات‌متحده در سال۲۰۲۴ میلادی با کاهش روزانه ۲۰۰هزار بشکه‌‌‌‌‌‌ای به ۸میلیون و ۷۰۰هزار بشکه در روز رساند. بر اساس اعلام این نهاد، این کاهش پس از آن رخ‌داد که اداره سرشماری ایالات‌متحده برآوردهای جمعیتی خود را برای این کشور اصلاح کرد تا افراد کمتری در سن کار و تعداد بیشتری از افراد در سن بازنشستگی که تمایل کمتری به رانندگی دارند را شامل شود. بر اساس برآوردهای این اداره، پیش‌بینی می‌شود مصرف گاز طبیعی آمریکا در ماه سپتامبر بهطور میانگین ۸۰میلیارد و ۵۰۰میلیون فوت‌مکعب در روز باشد که نسبت به دوره مشابه سال‌گذشته میلادی، پنج‌درصد افزایش را نشان می‌دهد.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرد؛ این افزایش به‌دنبال رشد تولید برق با استفاده از گاز طبیعی در پی تقاضای بالا برای دستگاه‌های تهویه هوا و کاهش تولید از نیروگاه‌های زغال‌سنگ رخ خواهد داد. شایان ذکر است این اداره زیرمجموعه وزارت انرژی آمریکا، پیشتر اعلام کرده‌بود تولید نفتخام آمریکا در سال‌جاری میلادی سرعت خواهد گرفت، اما رشد تقاضا در مقایسه با انتظارهای پیشین کند خواهد شد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا همچنین اعلام کرد؛ درحالی‌که خدمات و سفر باید رشد تقاضای بنزین و سوخت جت را در سال۲۰۲۳ میلادی افزایش دهند، مصرف سوخت گازوئیل کاهشی خواهد شد. افزایش تولید نفت آمریکا به‌‌‌‌‌‌دلیل تقاضای سرمایه‌گذاران برای افزایش سود سهام در کنار بازخرید سهام کند شده‌است، با این حال اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرد تولید نفتخام ایالات‌متحده همچنان در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ رکورد ثبت خواهد کرد.
وضعیت ذخایر نفتی روی آب ایران
در شرایطی که میزان تولید نفت ایران برابر با یک‌میلیون و یکصد‌هزار بشکه افزایش یافته‌است، حجم ذخایر شناور نفتی کشور از حدود ۶۰میلیون بشکه در آغاز تصدی دولت مستقر، تقریبا به صفر رسیده‌است. با استناد به گزارش منتشرشده توسط موسسه کپلر، به‌دنبال فعال‌شدن مجدد تحریم‌های سختگیرانه نفتی ایالات‌متحده از نوامبر سال۲۰۱۸، سطح صادرات نفت ایران افت چشمگیری پیدا کرد و این موضوع باعث شد که ذخایر نفتی روی آب کشور افزایش یابد. در آن مقطع زمانی ایران نفت تولید می‌کرد، ولی در فروش آن با مشکل مواجه‌بود. بر اساس مستندات آماری منتشرشده توسط این موسسه، تا قبل از ماه اوت ۲۰۲۱ و روی کار آمدن دولت فعلی، ذخایر نفتی روی آب شناور ایران تا حدود ۶۰میلیون بشکه نیز پیش رفت، اما با تغییرات در سطوح مدیریتی وزارت نفت، این ذخایر شناور روی آب روند کاهشی پیدا کرد. البته روند تغییرات ذخایر نفت روی آب ایران از ماه اوت ۲۰۲۱ تا اوت ۲۰۲۲ محسوس نبود و کمتر از ۱۰میلیون بشکه کاهش یافت، حال آنکه از ماه اوت ۲۰۲۲ به ناگهان شیب فروش ذخایر نفتی ایران صعودی شد، به‌گونه‌ای که در ماه اوت ۲۰۲۳ این رقم به نزدیک صفر رسید.
رشد محسوس تولید نفت طی دو سال
نکته جالب‌توجه اینکه، در ۲ سال‌گذشته علاوه‌بر فروش ذخایر شناور روی آب ایران، تولید نفت کشور نیز افزایش یافته‌است. در همین ارتباط، فارس به نقل از محسن خجسته‌‌‌‌‌‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نوشت: «تولید نفت ایران در ابتدای دولت فعلی ۲.۲میلیون بشکه در روز بود و اکنون به حدود ۳.۳میلیون بشکه در روز افزایش یافته‌است.» بر اساس همین گزارش، جواد اوجی وزیر نفت نیز در ابتدای شهریورماه سال‌جاری از رسیدن تولید نفت به ۳.۳میلیون بشکه خبر داد. به‌این‌ترتیب از ۲سال‌گذشته علاوه‌بر فروش ۶۰میلیون بشکه روی آب، به میزان ۱.۱میلیون بشکه نیز به تولید نفت ایران افزوده شده‌است. البته تاثیر این اتفاقات خود را در رقم صادرات نفت ایران نیز به‌وضوح نشان‌داده‌است. طبق مستندات آماری، صادرات نفت ایران رونق گرفته و در ماه اوت و سپتامبر حدود ۴۰درصد از سه‌ماهه اول سال‌جاری میلادی بیشتر شده و به بیش از ۱.۷میلیون بشکه در روز رسیده‌است.
کاهش ۵۰میلیون بشکه‌‌‌‌‌‌ای ذخایر به‌رغم تحریم‌های نفتی جدید
افزایش تولید و صادرات نفت ایران در حالی رقم خورد که دولت بایدن نیز در ۲سال‌اخیر بر تحریم‌های نفتی علیه فروش نفت و پتروشیمی ایران افزوده است. طبق آمار، شیب کاهشی ذخایر نفتی شناور ایران از ماه اوت ۲۰۲۲ تشدید شده‌است. این اتفاق درحالی است که از این ماه، وزارت خزانه‌‌‌‌‌‌داری آمریکا، ۱۷۶ تحریم بر شبکه فروش نفت ایران شامل نفتکش‌ها، شرکت‌ها و افراد اعمال کرده‌است.
جواد اوجی وزیر نفت نیز در این‌باره با اشاره به افزایش صادرات نفت ایران عنوان کرد: ادعا می‌کنند که آمریکا به ایران برای فروش محصولات نفتی چراغ‌سبز نشان داده‌است. اگر این ادعا صحیح باشد، چرا مدام نفتکش‌های ایران را توقیف و شرکت‌های ایرانی را تحریم می‌کنند؟ آمریکایی‌‌‌‌‌‌ها نمی‌توانند جلوی مهندسان نفت ایران را بگیرند. یک زمانی آنها تعیین‌تکلیف می‌کردند که ایران چقدر نفت تولید کند ولی آن دوران دیگر گذشته است. در دولت فعلی ابتکارات جدیدی برای فروش نفت ایران در شرایط تحریم رقم خورده است که از جمله آنها می‌توان به بازارسازی برای نفت در پالایشگاه‌های فراسرزمینی اشاره کرد. البته با توجه به اینکه عمده درآمد نفتی ایران صرف واردات کالاهای اساسی با ارز ترجیحی می‌شود، این افزایش درآمدها زمانی در سفره مردم ملموس می‌شود که در مبادی واردات کالای اساسی تنوع‌‌‌‌‌‌سازی و دلارزدایی صورت بپذیرد.
چالش‌های نفتی فراروی ایالات‌متحده
بلومبرگ با انتشار گزارشی نوشت؛ آمریکا می‌خواهد تا تحریم‌ها علیه روسیه و ایران را سخت‌‌‌‌‌‌تر کند. انجام هر دو کار همزمان، با توجه به نزدیک‌شدن انتخابات ریاست‌‌‌‌‌‌جمهوری ۲۰۲۴، ریسک‌های سیاسی چشمگیری برای جو بایدن درپی خواهد داشت. به‌دنبال حمله غافلگیرانه حماس به اسرائیل، جنت یلن، وزیر خزانه‌‌‌‌‌‌داری آمریکا گفت: اقدامات جدید علیه ایران امکان‌پذیر است. نماینده ایران در سازمان‌ملل ادعاها مبنی‌بر دست‌داشتن ایران در حملات حماس به اسرائیل را رد کرده‌است. هر اقدامی که جریان صادرات نفت ایران را کاهش دهد، تنها تقاضا برای بشکه‌‌‌‌‌‌های نفت روسیه را افزایش می‌دهد.
مارک فینلی، محقق انرژی و نفت جهانی در موسسه سیاست عمومی دانشگاه رایس بیکر، در مصاحبه‌‌‌‌‌‌ای گفت: «یک بشکه هم، یک بشکه است. اگر همه‌چیز‌برابر باشد و شما از طریق اقدامات سیاسی، یعنی از طریق تلاش برای تشدید این تحریم‌ها یک بشکه را از بازار خارج کنید، برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، به بشکه دیگری نیاز دارید که از محلی دیگر تامین شود.»
این ۲ کشور حدود ۱۳درصد از عرضه نفت جهان را در ماه‌های اخیر تامین کرده‌اند و ایران راهی طولانی را طی کرده تا نفت خود را جایگزین تولید ازدست رفته کشورهای اوپکپلاس نظیر روسیه و عربستان کندکه برای افزایش قیمت نفت عرضه را کاهش داده‌اند. هرچند گفته می‌شود آمریکا به‌تدریج اجرای تحریم‌های موجود علیه ایران برای فروش نفت را کاهش داده‌است اما وزیر خزانه‌‌‌‌‌‌داری آمریکا در حاشیه نشست سالانه صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی در مراکش، این دیدگاه که موضع ملایم‌‌‌‌‌‌تری در قبال ایران اتخاذ‌شده‌است را رد کرد.
ایران؛ دومین تامین‌‌‌‌‌‌کننده نفت جهان از مسیر دریایی
واقعیت این است که جریان نفت ایران در حال افزایش است. این کشور در سال‌جاری میلادی، پس از آمریکا، دومین منبع بزرگ عرضه مازاد به بازار جهانی نفت از طریق دریا بوده‌است. تحلیلگران گروه گلدمن‌ساکس، از جمله، کالوم‌بروس و دان استرویون گفتند، سناریویی که در آن صادرات نفت ایران به دلیل افزایش نظارت غرب کاهش می‌‌‌‌‌‌یابد، می‌تواند جریان نفت را به سطوح سال‌قبل کاهش دهد و این امر قیمت نفت‌برنت را در سال‌آینده میلادی از ۱۰۰دلار در هر بشکه فراتر خواهد برد. در مورد روسیه، سقف قیمتی تعیین‌شده از سوی گروه۷ برای این است که جریان محموله‌‌‌‌‌‌های نفتی این کشور در مواجهه با تحریم‌های اتحادیه اروپا همچنان ادامه داشته‌باشد. بر اساس تحریم‌های اتحادیه اروپا، کشتی‌های این اتحادیه از ارائه خدمات به این محموله‌‌‌‌‌‌ها منع شده‌بودند.
روسیه و گذار از محدودیت‌های قیمتی
به‌نظر می‌رسد در ماه‌های اخیر، مصوبه سقف قیمتی برای نفت روسیه به‌‌‌‌‌‌شدت نادیده گرفته‌شده‌است. حتی تخفیف‌هایی که محموله‌‌‌‌‌‌های روسیه با آن معامله می‌شوند، نسبت به معیارهای بین‌المللی کاهش یافته و این نشان می‌دهد مسکو در حال دورزدن محدودیت‌ها است. قیمت نفتخام و سوخت روسیه به بسیار بالاتر از سقف تعیین‌شده غرب افزایش‌یافته و این امر اغلب با کمک ارائه‌‌‌‌‌‌دهندگان خدمات غربی صورت گرفته‌است. بهطور خلاصه، ضربه‌زدن به ایران و روسیه به‌صورت همزمان در بازار نفت، بدون خطر افزایش قیمت سوخت آسان نخواهد بود. آمریکا نمی‌تواند برای پر‌کردن خلأ بازار روی ریاض با ده‌‌‌‌‌‌ها‌میلیون بشکه مازاد نفت نیز حساب کند.
وزیر انرژی عربستان و معاون نخست‌وزیر روسیه هر دو تاکید کرده‌اند، همکاری پیوسته‌‌‌‌‌‌شان برای متعادل‌کردن بازارهای نفت مفید بوده‌است. عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی عربستان‌سعودی در مصاحبه با یک شبکه تلویزیونی روسی گفت: برای ایجاد ثبات در بازار نفت، با توجه به نگرانی‌های اخیر مبنی‌بر اینکه جنگ اسرائیل و حماس می‌تواند عرضه نفت در غرب آسیا را مختل کند، لازم است فعالیت بیشتری داشته‌باشیم.
