بازنشستگی کارتل ۶۰ساله؟
پس از چند ماه مذاکره، تحریم‌ها لغو شد، اما همین چند ماه تحریم سبب شد اقتصاد آمریکا وارد شدیدترین رکود خود از جنگ جهانی دوم شود. اوپک که تا آن زمان نقش‌آفرینی بزرگی در اقتصاد جهان نداشت، به یکباره به یک قدرت اثرگذار تبدیل شد. اکنون که پنج دهه از آن زمان می‌گذرد وضعیت اصلا مانند قبل نیست و عوامل گوناگون از جمله رقابت‌های درون این سازمان بین اعضا، تبدیل شدن آمریکا به یک صادرکننده بزرگ نفت و حرکت جهان به سمت بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر برای مقابله با تغییرات آب و هوایی سبب شده از اثرگذاری اوپک بر بازار نفت به‌شدت کاسته شود.
استاد دانشگاه براون می‌گوید: «اوپک عمدتا به‌عنوان یک کلوپ سیاسی یک سازمان مهم است. این سازمان از لحاظ اقتصادی و به‌عنوان یک کارتل، توانایی پیشین خود را از دست داده است، اما جایگاه اعضای این سازمان با عضویت در آن ارتقا پیدا کرده است. واقعیت این است که اگر آن کشورها در اوپک عضو نبودند در صحنه بین‌المللی جایگاه خاصی نداشتند. یک کارتل تاثیرگذار باید محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌ای برای تولید نفت در نظر بگیرد و به آن کاملا پایبند باشد. اوپک معمولا چنین محدودیت‌هایی تعیین نمی‌کند و اغلب به آنها پایبند نیست.»
در سال‌های اخیر سهم اوپک از تامین نفت موردنیاز جهان کاهش یافته است. ضعف اوپک همزمان با ظهور آمریکا به‌عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت بود که سبب شد اعضای اوپک که زمانی سازمانی انحصاری در اختیار داشتند به سمت همکاری با روسیه و تعداد دیگری از کشورهای تولیدکننده نفت حرکت کنند و اوپک‌پلاس را تشکیل دهند. شکل‌گیری اوپک‌پلاس در سال ۲۰۱۶ پس از تلاش‌های فاجعه بار عربستان برای از صحنه خارج کردن صنعت نفت شیل در آمریکا رخ داد. تلاش‌های عربستان به سقوط قیمت نفت منجر و اثبات شد که تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا بیش از آنکه عربستان انتظار داشت در برابر فشارهای یاد شده مقاوم هستند.
در ماه‌های اخیر بحران همه‌گیری کرونا بر بازار نفت اثرات بزرگی بر جا گذاشته و سبب سقوط قیمت‌ها شده است. در واقع کاهش اثرگذاری اوپک همزمان با کاهش تقاضا برای نفت در جهان رخ داده است. سهم اوپک از سبد انرژی مصرفی جهان طی چند دهه اخیر به‌شدت کاهش یافته، زیرا دولت‌ها و شرکت‌ها به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کرده‌اند و این حرکت سبب شده سهم انرژی خورشیدی و انرژی حاصل از باد بالا رود.
تحلیلگر ارشد یک شرکت مشاوره ای معتقد است نفت اکنون در مقایسه با قبل اهمیت بسیار پایین‌تری دارد. او می‌گوید: «آیا شما می‌دانید رئیس شرکت اکسون کیست؟ احتمالا نمی‌دانید اما رئیس شرکت تسلا یعنی ایلان ماسک را می‌شناسید.» بحران کرونا افق بازار نفت را نگران‌کننده‌تر کرده است. تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی که با هدف جلوگیری از شیوع ویروس کرونا رخ داد سبب شد از میزان مصرف سوخت در بخش‌های مختلف کاسته شود و در نتیجه قیمت نفت به پایین‌ترین میزان در چند سال اخیر رسید.
کارشناسان معتقدند فعالیت‌ها در بخش حمل‌ونقل هوایی و مصرف سوخت در خودروها حداقل ۳ تا ۵ سال بعد به وضعیت قبل از بحران کنونی باز خواهد گشت. صنعت حمل‌ونقل هوایی بزرگ‌ترین عامل رونق بازار نفت بوده زیرا همزمان با افزایش سطح درآمد صدها میلیون نفر در جهان، مسافرت‌های هوایی هم افزایش می‌یابد. اما اکنون شرایط به کلی تغییر کرده و حداقل چند سال طول خواهد کشید تا اوضاع به حالت عادی بازگردد. مدیران در شرکت بریتیش پترولیوم و رویال داچ شل معتقدند بحران کنونی احتمالا سبب خواهد شد، زمان اوج مصرف نفت زودتر از زمانی فرا رسد که قبلا تصور می‌شد، در نتیجه در آینده نزدیک تقاضای جهانی برای نفت به اوج می‌رسد و از آن پس کاهش خواهد یافت.
