رئیس کمیسیون اروپا طرح پیشنهادی عبور از زمستان را به این اتحادیه تحویل داد
اروپا در گرگ‌ومیش طرح تازه انرژی
طرح عبور از زمستان ارائه شد
اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمسیون اروپا، بالاخره طرح عبور اروپا از زمستان امسال را ارائه کرد. او پیشنهاد داد دولت‌ها سقفی بر درآمد تولیدکنندگان انرژی وضع کنند و سودی را که «بادآورده» خطاب می‌شود برای حمایت از مصرف‌کنندگان انرژی هزینه کنند. فون‌درلاین هدف از این طرح و اخذ مالیات بادآورده را «مشارکت همبستگی» یا «مشارکت بحران» نامید. «مدیریت هزینه‌های انرژی در یک اقتصاد با تورمی ناپایدار، دریافت مالیات اخذشده و توزیع بین کسانی که بیشتر به آن نیاز دارند» محورهای اصلی صحبت‌های فون‌درلاین بود، طرحی که به عقیده آیرینا اسلاو کارشناس انرژی در اویل‌پرایس اگر چند سال پیش اجرا می‌شد «مخالف دموکراسی تلقی می‌شد.»
این طرح هم دارای پیامدهای ناخواسته‌ای است که به گفته کارشناسان «عدم‌جذابیت بازار انرژی برای سرمایه‌گذاران» است. رئیس سازمان استراتژی انرژی جهانی جی‌پی مورگان، در مصاحبه‌ای با بلومبرگ خطر خروج نقدینگی از بازار انرژی را گوشزد کرده است: «طرح کمیسیون اروپا باعث می‌شود شرکت‌ها به‌دلیل اینکه سقف درآمد دارند، نقدینگی را به سهامداران برگردانند که از آن طریق بتوانند گردش مالی و سرمایه‌گذاری‌های بیشتری داشته‌باشند.» به گفته فون‌درلاین، اتحادیه اروپا برای اجرای این طرح، نیاز به اعتبار ۱۴۰میلیارددلاری دارد که قرار است از طریق مالیات بر تولیدکننده‌های برق گازی و غیرگازی، نفتی و شرکت‌های زغال‌سنگ تامین شود.
البته صنعت انرژی هم ساکت نبود و سریع واکنش نشان داد. به گزارش رویترز شرکت OMV پیشنهاد افزایش مالیات و سقف سود را غیرمنصفانه خوانده است. آلفرد استرن، یکی از مدیران این شرکت، به بلومبرگ گفته در سه سال گذشته که جهان درگیر کرونا بود «دو سال همه‌گیری بازار را قفل کرد و نفت تا ۲۵ دلار پایین آمد. این شرکت‌ها تلاش می‌کردند روی آب دوام بیاورند چه برسد به ادامه سوددهی بازار.» ایده رئیس کمیسیون اروپا این است که ۳۳درصد از سود امسال شرکت‌ها که ۲۰درصد نسبت به سود سه سال گذشته بیشتر بوده به عنوان مالیات اخذ شود: «شرکت‌های بزرگ نفت، گاز و زغال‌سنگ سودهای هنفگتی به دست آورده‌اند و باید سهم عادلانه خود را در این بحران بپردازند.»
در چنین موقعیتی اگر پیش‌بینی جی‌پی مورگان در سازمان استراتژی انرژی را درست فرض کنیم، این به معنای کاهش امنیت انرژی اروپاست، آن هم در غیاب نفت و گاز روسی؛ سوال هزار میلیون دلاری این است که آیا این مالیات سال‌ها باقی می‌ماند یا به محض جمع‌آوری پول سریع حذف می‌شود؟ بنابراین این خطر وجود دارد که تکرار شود. البته فون‌درلاین این مالیات را «سود فوق‌العاده و بی‌سابقه شرکت‌ها از جنگ» و طرح را «کلید اقدامات ضروری و موقت» خواند و بر لزوم صرفه‌جویی و کاهش مصرف انرژی تاکید کرد.
در عین حال لورن روسکاس، مدیر اجرایی شرکت S&P Global، در گفت‌وگویی با رویترز، طرح اتحادیه اروپا را «فوق‌العاده پیچیده» خوانده است: «غیرممکن است این طرح را بتوان برای زمستان امسال اجرا کرد حتی اگر پشت آن اجماع سیاسی وجود داشت، که ندارد.» یک دیپلمات اروپایی به اویل‌پرایس گفته: «موافقت با اهداف و اقدامات اتحادیه اروپا منطقی است، اما بدون اجازه دادن به انعطاف‌پذیری ملی در مورد چگونگی رسیدن به آنجا، خطر از دست دادن بازارهایی که قصد اصلاحشان را داشتیم بالاتر می‌رود.» بررسی صنعت انرژی در اروپا نشان از آن دارد که حلقه‌های بالادستی زنجیره ارزش صنعت نفت در این قاره فعالیت بسیار کمی دارند و اهداف مالیاتی حلقه‌های آخر زنجیره یعنی پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌هاست.
به گفته آیرینا اسلاو، شرکت‌های یکپارچه انرژی سیاست‌های یکپارچه‌ای هم دارند و احتمال دارد اجرای این طرح در اروپا «در برنامه‌های آینده صنعت نفت در خلیج مکزیک هم تاثیر بگذارد.» ناگفته نماند طرح «اخذ مالیات بر سود شرکت‌های انرژی» فعلا در حد طرح است و نیاز به تصویب اتحادیه اروپا دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد همه کشورهای اروپایی موضع یکسانی نسبت به این طرح ندارند. مسلما شرکت‌های انرژی در برابر پرداخت مالیات مقاومت خواهند کرد اما با توجه به شهرت بد و مسوولیت آن‌ها در تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی، امکان دارد این طرح تنها اقدامی حمایتی در موقعیتی اضطراری باشد.
اروپا نجات پیدا می‌کند؟
دانیل گروس، یکی از اعضای هیات مدیره و یکی از اعضای مرکز مطالعات سیاست اروپا، بازارهای انرژی اروپا را «غیرمنطقی» خوانده است. این تحلیلگر در سایت پروژه افکارسنجی جهانی درمورد سختی‌های اروپا در زمستان امسال و انرژی گران گفت: «اروپا باید این واقعیت را بپذیرد که گاز و انرژی دیگر در این قاره ارزان نیستند.» البته با افزایش ذخایر گاز اروپا، گروس پیش‌بینی می‌کند «درصورتی‌که اروپا زمستان امسال را بدون انرژی روسی بگذراند، پوتین به‌خوبی می‌داند قدرت چانه‌زنی ژئوپولتیک خود را از دست می‌دهد.» تا پیش از حمله روسیه به اوکراین، نزدیک به ۳۰درصد از گاز اروپا را روسیه تامین می‌کرد اما بعد از آن کشورهای اروپایی مجبور شدند ۳۰ درصد حذف‌شده را با صرفه‌جویی یا واردات گران از منابع جایگزین جبران کنند. صنایع به اجبار از گاز با قیمت بالا یا سوخت‌های جایگزین استفاده می‌کنند؛ به‌طوری‌که شرکت‌های آلمانی ژوئن امسال ۲۰درصد انرژی کمتری نسبت به مدت مشابه سال گذشته مصرف کرده‌اند.
دولت‌های اروپایی چترهای حمایتی را بازتر کرده‌اند؛ ایتالیا نرخ گاز خانگی را ۱۵درصد کاهش داد اما کشورهای دیگر با افزایش قیمت روبه‌رو شدند و دولت‌ها برای پرداخت مازاد قبوض خانواده‌ها آماده می‌شوند. یارانه‌ای که هزینه بالایی خواهد داشت، تا حدی که کارشناسان نسبت به استقراض از بانک‌ها به دولت‌ها و همچنین تورم آینده آن هشدار دادند. اما به عقیده گروس این بدترین اتفاق نیست: «بدترین اتفاق آنجاست که شهروندانی که باید واقعیت گاز گران را بپذیرند، وقتی هزینه کمتری برای گاز پرداخت کنند، تمایل به صرفه‌جویی پایین می‌آید. در آن صورت اروپا مجبور به واردات بیشتر انرژی آن هم در این بحران می‌شود.»
دغدغه دولت‌مردان اروپایی و راه‌حل
دانیل گروس معتقد است مهم‌ترین فکر رهبران اروپایی تامین ذخایر تازه گاز است. این در حالی است که اکثر واحدهای تولیدی در اروپا با حداکثر توان کار می‌کنند و امکان افزایش تولید را ندارند: «تنها منبع بالقوه برای جایگزینی، گاز مایع LNG انحرافی از آسیا در بازار اروپاست. اما با افزایش تقاضای اروپا بازار گاز مایع LNG هم تحت فشار قرار می‌گیرد و نرخ‌ها و هزینه واردات اروپا افزایش خواهد داشت.» به گفته گروس پیچیدگی طرح اروپا که یارانه‌ی انرژی است تنها پیدا کردن منبع سوخت جایگزین نیست: «تنها اروپا نیست که از قیمت‌های انرژی محافظت می‌کند، چین واردکننده بزرگ آسیایی مثل ژاپن و کره‌جنوبی از بهای خانگی انرژی محافظت می‌کند. در صورت جایگزینی گاز یا گاز مایع، آسیای غربی قیمت گاز وارداتی به اروپا را افزایش می‌دهد، موقعیتی که در آن دولت‌های اروپایی را به افزایش یارانه انرژی برای پایین نگه داشتن نرخ گاز خانگی سوق می‌دهد و چرخه معیوب قیمت‌های بالاتر و یارانه‌های بزرگتر را به راه می‌اندازد. »
این تحلیلگر «راه بهتری» پیشنهاد می‌کند؛ اینکه به جای اعمال یارانه به مصرف از طریق سقف قیمتی، دولت‌های اروپایی باید به صرفه‌جویی گاز یارانه بدهند: «آن‌ها می‌توانند به خانواده‌ها برای کاهش مصرف در زمستان امسال پول بدهند. سیاستگذاران می‌توانند با ارائه سقف قیمت محدود به خانوارها، صرفه‌جویی در مصرف انرژی را تشویق کنند. براساس این طرح، یارانه‌ها مقداری از پایه سرانه را پوشش می‌دهد و خانوارها قیمت بازار را برای مصرف بالاتر از این سطح می پردازند.» اطمینان از اینکه خانوارها کمبود گاز را به رسمیت می‌شناسند برای عبور اروپا از زمستان بدون نیاز به جیره‌بندی بسیار مهم‌تر است که «البته آسان نخواهد بود. به طور متوسط، قیمت بنزین خانگی از اوت ۲۰۲۱ دو برابر شده است. اما بسیاری از مصرف‌کنندگان هنوز به طور کامل متوجه این موضوع نشده‌اند، زیرا در ماه‌های تابستان گاز بسیار کمتری مصرف می‌کنند و مبالغ ثابت ماهانه را پرداخت می‌کنند. با این حال، افزایش قیمت انرژی در حال حاضر به اعتراضات گسترده در سراسر این قاره دامن زده است.»
کارشناسان معتقدند طرح پیشنهادی رئیس کمیسیون اروپا تنها مصرف‌کنندگان را پوشش می‌دهد درصورتی‌که در شرایط کنونی واحدهای صنعتی هم دچار مشکلات فراوانی هستند. البته برای مصرف‌کنندگان صنعتی هم طرح‌هایی در نظر گرفته شده که هنوز جزئیات آن اعلام نشده است؛ اما با توجه به چتر حمایتی که اتحادیه اروپا قرار است بر سر مصرف‌کنندگان باز کنند، به نظر می‌رسد علاوه بر اقتصادی که به‌سبب کمبود سوخت با نیرویی کمتر از ظرفیت کار می‌کند، در آینده شاهد اروپایی خواهیم بود که دولت‌های آن‌ها هم با تورم دست‌وپنجه نرم می‌کنند هم با بدهی که بانک‌های مرکزی پیدا خواهند کرد. بنابراین به عقیده گروس، اروپا هرچه زودتر خودش را از «مرداب یارانه» بیرون بکشد، آینده بهتری خواهد داشت. به گفته این تحلیلگر، درهرصورت دولت‌های اروپایی باید مالیات‌دهندگان خود را توجیه کنند که انرژی ارزان در دسترس نیست، وگرنه شروع سیکل معیوب یارانه قاره سبز را به سوی چاهی می‌برد که بزرگتر از وابستگی به انرژی روسیه است.
