فرجام تشدید دخالت دولت در بازار
منشأ تورم تخممرغ
«هر کیلو نمی‌دانم چند! دانه‌ای ۱۷۰۰.» این پاسخ یکی از فروشندگان به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» است. ماه گذشته که دولت به توزیع تخممرغ وارد شد کارشناسان در همین صفحه هشدار افزایش قیمت این کالا را دادند. حال شرایط بازار به‌گونه‌ای شده که فروشندگان نظام قیمت‌گذاری را از کیلویی به دانه‌ای تغییر داده‌اند. ورود دولت به توزیع باعث شد سهمیه دولتی و دونرخی در این بازار شکل بگیرد که باعث فعال شدن واسطه‌ها و دلال‌ها در این حوزه شد. قیمت فروش در مرغداری‌ها ۱۴ هزار تومان باقی ماند اما با بیشتر از ۳۰ درصد افزایش از کیلویی حدود ۱۹ هزار تومان به ۲۵ هزارتومان رسید. این شکاف نرخی باعث شد قیمت تخممرغ در فروشگاه‌های محله‌ها افزایش پیدا کند؛ درحالی‌که میزان عرضه این کالا در میادین میوه‌وتره‌بار که تحت کنترل شهرداری هستند ثابت مانده است.
هر کارتن ۲۵۰ هزار تومان
فروشنده سوپرمارکت، جوان حدودا ۳۰ ساله‌ای است با موهای روشن قهوه‌ای. او همان‌طور که خرید یکی از مشتری‌‌ها را داخل کیسه می‌گذارد و بعد چند عدد را به ماشین حساب اضافه می‌کند در پاسخ به تخممرغ کیلویی چند؟ می‌گوید: «کیلو نمی‌دونم. دانه‌ای ۱۷۰۰ تومان.» بازار مرغ و تخممرغ از ابتدای سال چندین بار شاهد افزایش مجاز و غیرمجاز قیمت بوده است که دلیل اصلی آن آشفته‌بازار نهاده‌های دامی است. البته از ابتدای پاییز دولت متعهد شد تمامی نیاز تولیدکنندگان به نهاده‌ها را تامین کند که باعث شد بازار این کالا کمی مساعدتر شود، گرچه هنوز برخی مرغداران بخشی از نهاده خود را از بازار آزاد گاه با ۳ برابر قیمت می‌خرند. تخممرغ در فروردین امسال کیلویی ۱۱ هزار تومان فروخته می‌شد که تا آخر تابستان به ۱۵ هزار تومان رسید. ورود دولت به تامین نهاده‌ها هم نتوانست جلوی سیر صعودی تخممرغ را بگیرد اما سرعت آن را کم کرد به گونه‌‌ای که در آذر با دو هزار تومان افزایش به کیلویی ۱۷ هزار تومان رسید. ابتدای زمستان دولت خواستار توزیع تخممرغ شد. وزارت جهاد کشاورزی با این استدلال که چون نهاده‌ها را این وزارتخانه تامین می‌کند، مرغدار باید تخممرغ را با قیمت مصوب کیلویی ۱۴ هزارتومان در مرغداری به دولت بفروشد تا نرخ این کالا در بازار تنظیم شود، وارد بازار شد اما سه دلیل برای شکست این طرح وجود داشت: اول سیستم توزیع معیوب، دوم ضعف درنظارت و سوم عدم درج قیمت‌گذاری تخممرغ فله. وقتی قیمت کالا روی آن درج نشده باشد مسلما برخی از فروشگاه‌ها سوءاستفاده می‌کنند و به روش خودشان نرخ‌گذاری را انجام می‌دهند مثل شرایط کنونی. دولت که مدعی بود می‌تواند بخش قابل‌توجهی از نیاز بازار را خریداری و تامین کند تنها توانست ۲۰ درصد از ۳هزار تن تخم‌مرغی که هر روز تولید می‌شود را بخرد. تا پیش از ورود به توزیع هم تخممرغ کیلویی ۱۴ هزارتومان از مرغدار خریداری می‌شد اما نهایتا کیلویی ۲۰ هزار تومان فروخته می‌شد. مشاهدات میدانی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد از زمانی‌که دولت وارد توزیع شد و دونرخی در بازار ایجاد شد نرخ این کالای مهم در سبد معیشتی خانوارها ۳۰ درصد گران‌تر شد. یکی از سوپرمارکت‌‌دارهای خیابان فاطمی به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «هر کارتن تخممرغ به ۲۵۰ هزار تومان رسیده.» هر کارتن از ۶ شانه تشکیل شده که هر شانه بیشتر از ۲ کیلوگرم است. به بیانی دیگر با احتساب هر شانه ۲ کیلوگرم، مغازه‌دار تخممرغ را کیلویی ۲۱ هزار تومان می‌خرد و دانه‌ای ۱۷۰۰ تومان به مصرف‌کننده می‌فروشد، یعنی کیلویی ۲۵ هزار تومان. پس از در مرغداری تا فروشگاه برای هر کیلو بیشتر از ۱۰ هزارتومان نصیب توزیع‌کنندگان متخلف می‌شود درحالی‌که این مقدار تا پیش از ورود دولت نهایتا ۴ هزار تومان بود. فروشنده دیگری در خیابان قائم‌مقام هم تخممرغ را کیلویی نمی‌فروشد: «دیگر کیلویی حساب نمی‌کنیم. تخممرغ دانه‌ای ۱۷۰۰ تومان است.» او می‌گوید «تا ماه گذشته هر کارتن تخممرغ را ۱۸۰ تا ۱۹۰ هزار تومان می‌فروختند که الان به بالای ۲۵۰ هزارتومان رسیده است.» این مدل توزیع سبب شده است در دورانی که شاهد شیوع ویروس‌کرونا و افزایش تلفات آن هستیم، مردم مجبور شوند برای تامین تخممرغ به صف‌های طویل میادین میوه‌وتره‌بار بروند. از سوی دیگر تعداد این میادین در شهر ۱۰ میلیون نفری تهران به تعدادی نیست که حتی نیاز ۱۰ درصد شهروندان را تامین کند. همچنین امکان خرید اینترنتی نیز برای این میادین و فروشگاه‌ها وجود ندارد که از تجمع مردم جلوگیری به‌عمل آید. به هم ریختگی سیستم توزیع آنجا عیان می‌شود که تخممرغ شناسنامه‌دار بسته‌ای ۳۰ عددی طرح خانوار ۳۸ هزار تومان نرخ‌گذاری شده است. در حالی که فله آن بیشتر از ۵۰ هزار تومان فروخته می‌شود.
هشدار داده بودیم
مشاهدات میدانی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد دلیل اصلی افزایش قیمت تخممرغ سیستم توزیع است. تولیدکنندگان می‌گویند هیچ کمبودی وجود ندارد و به اندازه نیاز کشور واحدهای تولیدی فعالیت می‌کنند. اما از اواسط آذرماه که دولت خواستار کنترل توزیع شد و سهمیه ۲۰ درصدی نرخ دولتی در بازار تخممرغ شکل گرفت واسطه‌ها فعال‌تر و باعث جهش قیمتی این کالا شدند. دقیقا برعکس نتیجه‌ای که دولت انتظار آن را داشت و منطبق با نتیجه‌ای که کارشناسان اقتصادی هشدار داده بودند.گزارش دیگری در همین زمینه در صفحه ۲۶ امروز درج شده است.
