دلواری، شهید مشروطه‌خواه
او در دوران دیکتاتوری محمدعلی‌شاه قاجار علیه حکومت او در جنوب دست به اسلحه برد و در ۱۲۸۷خورشیدی به درخواست ملاعلی تنگستانی و سیدمرتضی مجتهد اهرمی که مخالف استبداد محمدعلی‌شاه قاجار بودند، بوشهر را از سلطه عمال شاه قاجار آزاد کرد و حدود ۹ماه شهر را در کنترل گرفت. از سوی دیگر، دوران جوانی رئیسعلی با حضور گسترده استعمار انگلیس در خلیج‌فارس نیز همزمان شده بود. با آغاز جنگ اول جهانی، دو قدرت روسیه و انگلستان با یکدیگر متحد شدند. این دو کشور طبق قرارداد سال۱۹۰۷م ایران را به دو منطقه نفوذ شمال و جنوب و یک منطقه بی‌طرف تقسیم کرده بودند. اما ضعف حاکمیت مرکزی باعث شد قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب به کشور حمله و بی‌طرفی ایران را نقض کنند. به این ترتیب، انگلیسی‌ها از جنوب به ایران هجوم آوردند و کشتی‌های جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند.
بوشهر برای انگلیس به‌عنوان بندری تجاری و به لحاظ جغرافیای سیاسی در منطقه خلیج فارس با اهمیت تلقی می‌شد. همزمان حضور آلمان در بوشهر که در آن زمان با بریتالیا در جنگ بود، بهانه‌ای به دست انگلیسی‌ها داد تا این شهر را اشغال کند. در پی این تصمیم، انگلیس مقامات کنسول آلمان را دستگیر کرد. این اقدام سبب شد ایران اعتراض کند. باوجود این، انگلیس در ۱۷مرداد۱۲۹۴ش بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را اشغال کرد.
زمانی‌که مقامات انگلیسی تصمیم گرفتند بوشهر را اشغال و به سوی شیراز پیشروی کنند تلاش کردند رئیسعلی را تطمیع کنند. برای این هدف، دو نفر از متابعان حیدرخان حیات داودی را به دلوار فرستادند تا موافقت او را با پیاده‌شدن قوای انگلیس در کرانه خلیج‌فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان ضمن ملاقات با رئیسعلی متذکر شدند که چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف نظر کند، مقامات انگلیسی چهل‌هزار پوند به او خواهند پرداخت. رئیسعلی در پاسخ آنها می‌گوید: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم؛ درحالیکه استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است؟» پس از مراجعت نمایندگان حیدرخان، مقامات انگلیسی نامه تهدیدآمیز به رئیسعلی نوشتند مبنی بر اینکه: «چنانچه علیه دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، با شما می‌جنگیم و خانه‌هایتان ویران و نخل‌هایتان را قطع خواهیم کرد.»
رئیسعلی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیا است. بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»
بعد از اینکه انگلیسی‌ها در متقاعد‌کردن دلواری ناکام ماندند، در ۲۶رمضان۱۳۳۳ قمری نیروهای خود را بدون مقدمه و اخطار قبلی در بوشهر پیاده کردند. آنان که قبلا جزایر خلیج فارس را تصرف کرده بودند، بوشهر را که علاوه بر موقعیت ژئوپلیتیک، مرکز عمده مبادلات تجاری، صادرات و واردات با شبه‌جزیره هند و شیخ‌نشین‌های حوزه خلیج‌فارس و کشورهای اروپایی به‌ویژه انگلیس و آلمان بود نیز اشغال کردند. این اقدام سبب شد مرزنشینان تنگستانی واکنش نشان دهند. در این زمان، رئیسعلی دلواری به عنوان رهبر قیام در مقابل اشغالگران قرار گرفت. رئیسعلی که پیشاپیش، از حمله به دلوار اطلاع داشت در اقدامی تاکتیکی دلوار را تخلیه و به سمت کوه‌های اطراف منطقه‌ای مشهور به «کلات بوجیر» عقب‌نشینی کرد. هنگامی که سربازان انگلیسی و هندی وارد دلوار شدند دلوار تقریبا خالی از سکنه بود. به همین دلیل شروع به گلوله‌باران منازل مسکونی خالی و قطع نخل‌های دلوار کردند. رئیسعلی در همان شب با ۴۰۰تن از نیروهای خود به قوای انگلیسی شبیخون زدند و ۶۰تن از نیروهای متجاوز ازجمله یک ژنرال بلندپایه را کشتند. همین امر سبب پیروزی او در این جنگ شد. پس از این جنگ، رئیسعلی دلواری بر حملات شبانه خود به بوشهر و پادگان انگلیسی‌ها افزود و با همفکری خوانین دیگر منطقه، نقشه حمله سراسری به بوشهر و آزادکردن آن را کشید. جنگ دلیران تنگستان به رهبری او تا شهریور۱۲۹۴ ادامه پیدا کرد.
