شب‌نامه کاشف‌السلطنه

اتفاق مورخان داخله و خارجه بر این است که جمیع خرابی و ضعف و فقر و مملکت وهزاران بدبختی‌های اساسی که امروز ایران به آن دچار شده است، از سوء تدابیر سلطنت مستبدانه ناصرالدین‌شاه است و بدترین ستمی که به روح مملکت چشانید، این است که نوع مردمان بزرگ و عالم را برانداخت و نگذارد که این نوع در مملکت پا بگیرد و وجود به هم رساند و شب و روز جمیع هم خود را صرف می‌کرد که بوی علم و آزادی به مشام مردم ایران نرسد و بر خلاف سعی کافی و چشم‌داشت اشخاص نالایق و احمق را به روی کار بیاورد و حتی در انتخاب سفرایی که به خارج می‌فرستاد، این نظر ملحوظ بوده.

مع‌هذا وزرای مختاری که به اروپا می‌فرستاد، به احتیاط آنکه مبادا این اشخاص بوی تمدن به مشامشان رسیده باشد، مادام‌العمر آنها [را] در خارجه نگاه می‌داشت. مثل آنکه مکرر درباره وزرای مختار ابدی در جراید خارجه و داخله چیزها خوانده شد و یک خیانت بزرگ که ناصرالدین‌شاه به ایران نمود این بود که هر سالی دویست الی سیصد هزار ریال صرف وزرای مختار از پول ملت می‌کرد که دیناری نه فایده پلیتیکی و نه فایده مملکتی از این اشخاص حاصل کرد. امروز معاینتا (بعینه) مشاهده می‌کنم که با کمال حیرت و تاسف در ایام مشروطه هم دست از پلیتیک ناصرالدین‌شاه برنداشته، امروز برای سهولت انجام مقاصد ملت و استقلال وطن ناگزیریم از آنکه جمیع وزرای مختار سابقه و آنچه امروز در کارها هستند، جمعا را احضار به مرکز نموده و هر یک را به شغل مهمی واداریم و به جای آنها اشخاص دیگر را که از هر حیث سزاوار بوده باشند، به جای آنها روانه داریم و مدت ماموریت ایشان را بیشتر از چهار سال مقرر نداریم که هر چهار سال به چهار سال یک دسته وزرا و حکام و مدیران قابل داخل کار نماییم و محسنات این تربیت به اندازه [ای] نیست که به این اختصار بگنجد... با این حال ابقای این اشخاص معلوم‌الحال لازم است یا خیر؟

  از نامه‌های آقا محمدخان قاجار قوانلو قاجار - کاشف‌السلطنه (زاده ۱فروردین۱۲۴۴- درگذشته ۳۱ فروردین ۱۳۰۸)، دیپلمات، اصلاحگر، نویسنده، مشروطه‌خواه دوره قاجار و پهلوی اول.

او نخستین کسی است که کشت چای را در ایران رواج داد و به همین دلیل «پدر چای ایران» خوانده می‌شود.

این نامه به تاریخ ۸ خرداد۱۲۹۰ (جمادی الثانی ۱۳۲۹ه.ق) نوشته شده است.

منبع: کتاب «حاجی میرزا کاشف‌السلطنه»، نوشته ثریا کاظمی