شهر سوخته؛ نماد مدنیت ۶ هزار ساله
کشف تعداد قابل توجهی میله سرمه‌کشی و سنجاق‌های سر از جنس فلز در این گورها نیز رازهای دیگری از نوع زندگی مردمان این شهر در آن دوره زمانی را فاش کرده است. یکی از عجیب‌ترین وسایل مکشوفه در این شهر، مهره‌هایی با قطر و اندازه بسیار ظریف و سوراخ‌های ظریف‌تر در وسط آنها است که به‌عنوان وسایل زینتی و گردن‌آویز استفاده می‌شده است؛ به‌گونه‌ای‌که شاید ریزترین سوزن‌ها از داخل سوراخ آنها عبور نمی‌کند، اما نوعی نخ توانسته آنها را به هم متصل نگه دارد، کشف این اجناس نشان می‌دهد مهره‌سازی برای ساخت گردنبند، آویز، گوشواره، النگو، دستنبد و نظایر آن از صنایع رایج در این شهر هزاره سوم پیش از میلاد بوده است.
کشف اسکلت‌ها، ظروف سفالی، زینت‌آلات و دیگر وسایل البته بخش اندکی از کار باستان‌شناسی است و بخش مهم‌تر از آن بررسی‌های آزمایشگاهی و مطالعات انسان‌شناسی درباره این کشفیات است که پرده از چشم انسان‌شناسان، باستان‌شناسان و دیرینه‌شناسان نسبت به چگونگی زندگی انسان‌ها در هزاران سال قبل و روابط اجتماعی، خانوادگی، روش‌های کار و تهیه غذا در آن دوران را کنار می‌زند. به همین دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد شهر سوخته است که باستان‌شناسان می‌گویند این شهر پیشرفته‌ترین شهر جهان قدیم است و یونسکو در سال۱۳۹۳ آن را به‌عنوان میراث جهانی ثبت و به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا معرفی کرده است.
کشف نخستین پویانمایی جهان بر ظرف سفالین، دفن برخی اجساد با لباس و پارچه کفنی، چشم مصنوعی، نمونه‌های جالب و بدیع از زیورآلات و جواهرات، نقش مهر ۵ هزار ساله روی گل، معرق کاری، انواع پارچه، حصیر و قلاب ماهیگیری در این شهر بیانگر فعالیت‌های صنعتی و هنری و سطح مهمی از زندگی بشر آن دوره بوده است. همچنین وجود کانال‌ها، انبارهای دفن زباله، مسیرهای عبور آب و دفع فاضلاب و نوع معابر کاوش‌شده نشانگر آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی مردمان این شهر است و اینکه آنان چه نظم و ترتیبی در شکل زندگی بیرونی خود داشته‌اند.
