یادی از ماشین‌دودی

داریوش شهبازی : مترو، تراموا و مونوریل، هر سه، قطارهای شهری‌اند، اما مترو گوی مطلوبیت را در بستر زمان از دو رقیب سمج ربوده است. طرح مترو در نیمه دوم قرن نوزدهم و در اوج شکوفایی صنعتی اروپا و عصر طرح‌های نو پیدا شد. با پیشرفت فناوری در حوزه راه‌آهن، نخستین‌بار، مترو در انگلستان و آلمان مطرح شد و گام نخست را انگلیسی‌ها در سال ۱۸۶۳‌ در شهر لندن برداشتند و قطار زیرزمینی مسافربر را به‌کار انداختند، اما شاهکار پیش‌برنده این وسیله، کاربرد نیروی برق برای حرکت بود که اولین‌بار آلمانی‌ها در سال ۱۸۹۰ در شهر برلین، آفریدند. حجم جابه‌جایی مسافر با مترو چنان عظیم است که هیچ وسیله‌ای توان رقابت با آن را ندارد.

 متروی تهران

متروی تهران فعالیتش را در سال ۱۳۷۷‌.ش / ۱۹۹۹‌.م‌ آغاز کرد و تا امروز به هفت خط (۸/ ۲۴۶کیلومتر و ۱۲۹ ایستگاه) گسترانده است. حمل‌ونقل ریلی تهران (۱۳۰۵.‌ق‌/ ‌۱۲۶۷.ش) با راه‌اندازی «واگن اسبی» شرکتی بلژیکی در موسم سالخوردگی ناصرالدین شاه سرگرفت. واگن، اتاق چرخداری بود که دو اسب آن را بر روی ریل آهن می‌کشیدند. (محبوبی‌اردکانی. ج۲. ۳۲۸) ماشین دودی (تهران به شاه‌عبدالعظیم) را هم همین شرکت راه‌انداخت، ولی تهرانی‌های خرافه‌پرست از ترسشان مدت‌ها سوار آن نمی‌شدند. ورشکستگی شرکت سازنده نزدیک بود که شاه و رجال همراه، تابوی ترس و غربت را شکستند و نخستین‌بار با آن به ری رفتند و تهرانیان را به این سفر برانگیختند.

جهان با پیشرفتی خیره‌کننده، قطار را به‌کار گرفت، اما انگلیس و روس بدسگال (دل بدسگالان پر آتش کنید) به دلایل گوناگون ایران را بیش از پنجاه سال از رواج راه‌آهن و بهره‌وری از این نعمت بازداشتند تا حکومت قاجاریه سرآمد. در این زمان ساکنان خاورمیانه از مصر تا هند بیش از ۱۰ هزار کیلومتر راه‌آهن داشتند، در حالی‌که ایرانیان با ماشین دودی هفت هشت کیلومتری‌شان لک و لک کنان، انتظار آینده را می‌کشیدند.

نخستین برنامه‌ریزی‌ مترو تهران در سال ۱۳۵۰.ش کلید خورد و فرانسویان در سال ۱۳۵۶ عملیات اجرایی آن را آغاز کردند.