انگیزه‌های سیاسی و انگاره‌های ملی در مشروطیت و تغییر نام مجلس

در شناسایی نیروهای جریانساز رویدادهای مشروطه می‌توان از روحانیان، تحصیلکردگان، انجمن‌ها و محفل‌های سری، سفارت انگلستان و درباریان و دولتمردان یاد کرد. به‌طور نمونه یک فرض در میان فرض‌های دیگرِ تغییر نام مجلس به قدرت میانجیگری شارژ دافر انگلیسی منتسب است زیرا سخن او با پناه دادن به تحصن‌کنندگان تاثیر چشمگیری یافت و حضور وی در جمع مذاکره‌کنندگان با صدراعظم در روزهای ۱۷ و ۱۸ جمادی‌الثانی منجر به صدور دستخط نهایی مجلس شد. واقعیت آن است که ورود انگلستان به مسائل مشروطیت ایران برای کمک به اصلاح ساختار نظام و حمایت از حقوق شهروندی ایرانیان نبوده است. مدارک موجود در آرشیو اسناد وزارت امور‌خارجه انگلستان مربوط به قبل و بعد از پیروزی مشروطیت در ایران به‌خوبی بیان می‌کند که حضور انگلستان در مسائل مشروطیت ایران از سر اضطرار و به منظور جلوگیری از سلطه هرچه بیشتر رقیب دیرینه‌اش، روسیه در ایران بوده است؛ زیرا انگلیسی‌ها نگران به سلطنت رسیدن محمدعلی میرزا -با اختیارات نامحدود- بودند که وابستگی شدیدی به روس‌ها داشت و این‌چنین به حمایت از مشروطه‌خواهان موافق با نام «مجلس شورای ملی» در برابر مشروطه‌خواهان مشروعه‌خواه موافق با عنوان «مجلس شورای اسلامی» پرداختند.فرض‌های دیگری نیز در تغییر نام مجلس بی‌تاثیر نبودند. به‌طور نمونه؛ روحانیونی که موثرترین نیروها در ایجاد هیجان مشروطه خواهی بودند اما درک واحدی از مشروطه نداشتند؛ علاوه بر این آنها بر سر همراهی با دولتمردان در اجرای هدف‌هایی که شرعی می‌پنداشتند نیز با یکدیگر اختلاف داشتند. همچنین انجمن‌های مخفی و کسانی چون ملک‌المتکلمین اصفهانی از واعظان سرشناس عصر مشروطه که آرمان سیاسی‌شان متوجه کشورهای دموکراتیک اروپای غربی بود، در بهره‌گیری برنامه‌ریزی شده در همراهی یا تعارض با برخی علما را نمی‌توان پوشیده داشت.