ممیزی املاک در تمدن ساسانی از برجسته‌ترین شاخص‌های نقش این فن در این دوره است. در موزه لوور مهره‌های ۵۵۰۰ ساله مورد استفاده برای محاسبه در شوش، گواهی بر این پیشینه است. «نخستین مهارت‌ها در گستره موضوع‌های مالی، بانکی و حسابداری در ایران را به استناد الواح کشف ‌‌شده در بابل و به دوران فریدون نسبت می‌‌‌دهند.» (کریم‌آبادی، ۱۳۸۵). پس از اسلام حکومت‌ها تا دوره پهلوی و پیدایی شیوه نوین همه از سابقه حسابداری باستان بهره‌مند شده و آن را به‌کار برده‌اند. حسابداری سیاق و استفاده از خط سیاق در دوران سلجوقیان تکامل یافت و به‌کار گرفته شد، اما «حسابداری نوین (دوطرفه) از ابتکارات لوکا پاچیولی (۱۴۴۵ تا۱۵۱۷ میلادی) ایتالیایی مبدع حسابداری دوطرفه (دوبل) است که اروپایی‌ها او را پدر حسابداری جهان می‌خوانند. لوکا یک ریاضی ‌دان و راهب فرقه فرانسیسکن بود که سامانه حسابداری دوطرفه (حسابداری دوبل) را تدوین کرد.» (اصول حسابداری (۱)، انتشارات کتاب نو، ترجمه دکتر ایرج نوروش)

مستوفی کسی بوده ‌است که در گذشته مسوولیت سرپرستی امور دولتی حسابداری کشورهای اسلامی را به عهده داشته ‌است. به عبارت دیگر مستوفی نقش حسابدار کل را ایفا می‌‌کرده ‌است. خود واژه مستوفی کلمه‌ای است از ریشه استیفا و به معنی کسی که حق خود را به‌طور وافی و کافی بگیرد. این عنوان از زمان عباسیان به‌طور عمومی برای این سمت مورد استفاده قرار گرفت. مستوفی حساب درآمدها و هزینه‌ها را در یک ایالت (استان) نگاه می‌داشته ‌است. شغل مستوفی موروثی بود و از پدر به پسر می‌رسید. مستوفیان مطلب خود را به خطی می‌نوشتند که کسی نتواند بخواند. مستوفیان قاجار از اهالی آشتیان، تفرش و فراهان بودند. میرزا محمدحسین‌خان فراهانی ملقب به دبیرالملک از مربیان دستگاه مستوفی‌گری قاجاریه بود.  «در دوران قاجار مستوفیان مبالغی تحت عنوان رسوم دریافت می‌کردند. رسوم در آغاز پنهانی بود، ولی پس از چندی آشکار شد و مبلغ آن نیز تعیین شد.» (سیدحسن امین: دیوان استیفا (نظام مالیه عمومی در ایران ، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۸۵)

 مستوفی‌گری شغل و کار و حرفه  مستوفی. نویسندگی حساب. (ناظم‌الاطباء)./  لغت‌نامه دهخدا.

لمبتون می‌‌نویسد: جمله کارهای آن رسیدگی به قراردادهای جمع‌آوری مالیات و شبکه مستوفیان استان‌ها که «عامل» نیز نامیده می‌‌شدند، می‌شد. با انقلاب صنعتی حسابداری متحول و شیوه کار پیشرفت کرد و این تحول اندک اندک به دیگر کشورها گسترش یافت. به موازات پیشرفت جامعه اقتصادی، در زمان انقلاب مشروطه، حسابداری و حسابرسی نوین، آن هم برای کنترل دخل و خرج دولت پدید آمد.یکی از نتایج مفید انقلاب مشروطه در ایران تحول هرچند ابتدایی در شیوه‌های مالی در ایران است که با آمدن ژنرال شوارتسکف در امور ژاندارمری و مورگان شوستر در امور مالی و بعدها دکتر آرتور میلسپو و دکتر کورت لیندن بلات آلمانی و ... راه توسعه و پیشرفت این مهارت در ایران هموار شد. به این ترتیب اولین تجربیات‌ حسابداری، در بخش‌های عمومی ایران‌ شروع شد و بعدها به بخش‌های خصوصی‌ تسری یافت و در واقع در مقطع خاصی‌ سیر تحول حسابداری در ایران برخلاف‌ سیر تحول حسابداری در اروپا رونق گرفت. «آغاز تحول حسابداری نوین در ایران با پیدایش و تالیف اولین کتاب حسابداری به‌ شیوه امروز به نام «المقصدالاسنی» تالیف‌ میراسماعیل عبدالله‌زاده قفقازی بود. این‌ کتاب در سال۱۲۸۳ شمسی در تهران منتشر شد و متعاقب آن آموزش دفترداری در سال‌ ۱۲۹۰ شمسی در مدرسه دارالفنون آغاز شد. از آن تاریخ تا اواخر دهه ۱۳۳۰ شمسی حسابداری به شکل امروزی رواج نیافت. حسابداری در این زمان با تاسیس آموزشگاه حسابداری و حسابرسی شرکت نفت وارد مرحله جدیدی شد و تاکنون ادامه دارد.» (بختیاری، پرویز. حسابداری و مدیریت. ۱۳۹۶. ص۲۲)

 

منابع:

علی‌مدد، مصطفی و نظام‌الدین ملک‌آرایی. مبانی و روش‌های عمومی حسابداری. ج. ۱. تهران: سازمان حسابرسی، ۱۳۹۲. شابک ‎صص ۱۷و۳و۴

سجادی، سیدجعفر. «فصل اول». در اصول حسابداری صنعتی. ویرایش ویراست دوم. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، ۱۳۸۶.

سیدباقر جلالی‌چیمه، حسابداری میانه ۱، انتشارات کتابخانه فروردین، چاپ دهم ۱۳۸۲

فولادی‌نصب، ناصر. در اصول حسابداری (۱). ویرایش ویراست چهارم. تهران: نشر مجال، ۱۳۸۵.

اخبار مرتبط