دلایل شکست محاصره هرات
ریاضی هروی سـبب مراجعت شاه قاجار از هـرات را جـواب مثبـت او بـه خواهش ملکه ویکتوریا برای عقب‌نشینی از هرات ذکر می‌کند و درباره نتایج منفی ۱۰ ماه محاصـره هرات به‌وسیله سپاه ایـران نیـز چنـین می‌نویسـد: «از اهالی هرات بسیاری‌شان بس که به شهر محصور ماندند به امراض مختلفه فلج و لنگی گرفتار شدند کـه هنـوز یادگار آن عهد در هرات موجودنـد.» (ریاضـی هـروی، ۱۳۶۹:۳۵) خورموجی از جمله مورخان دوره قاجار و نزدیک به این واقعه است که به‌صورتی موشـکافانه و موجز به علـل ناکـامی محمـد شـاه در فـتح هـرات و مراجعت به تهران اشاره می‌کند و می‌نویسد: «برحسـب تقدیر قادر قدیر یا به سبب سوءتدبیر حاجی وزیر یا به جهت اخلال سفیر کبیر انگریز صورت فتحی روی نداد. به سبب بعضی امور اتفاقیه معاودت بـه دارالخلافـه لازم افتاد. از آن جمله شورش اهالی اصفهان بر خسروخان والی آنجا و تفویض حکومت آنجا به فضل علیخان قراباغی، دیگر فرار شاهزادگان محبـوس در اردبیـل بـه سمت محالات روس، دیگر علیرضا پاشـا وزیـر بغـداد بدون جهت فساد بین دولتـین اسـلام را وجهـه همـت ساخت، بر محمـره (خرمشهر)غفلتـا تـاختن آورد.»
علاوه بر موارد فـوق، می‌تـوان بـه وقـوع جنگ و درگیری داخلی در همدان و محال تویسـرکان اشاره کرد که شش ماه به طول انجامید و یکی از موانع ارسال سپاه از غرب کشور به سوی هرات بود. مواجه شـدن سـپاهیان قاجـار بـا کمبـود آذوقه از دیگر عوامل مهمی بود که موجب ناکام ماندن محمد شاه در فتح هرات بود. چنان‌کـه واتسـن در ایـن مورد می‌نویسد: از دفترچه شخصی به نام میرزا آقـا[؟] که در محاصره هـرات در اردوی شـاه قاجـار حضـور داشته بود، دیدم که سپاهیان قاجـار بیسـت و پـنج روز بود که آذوقه دریافت نکرده بودند و چنـان در مضـیقه قرار داشتند که مجبور بودند تا چخماغ تفنگ‌های خود را بفروشــند. (واتســن، ۱۳۴۰:۲۰۶) ســرانجام تهدیــد انگلیسی‌ها به حمله به فـارس و دیگـر منـاطق جنـوب ایران در کنار وجود وزیری سیاس به نام یارمحمدخان در کنار کامران میرزا، از جملـه علـل مهـم دیگـر در عـدم موفقیت محمـد شـاه بـرای اسـتیلا بـر شـهر هـرات و محتملا دیگر مناطق افغانستان بود. شاید بتوان اظهار کــرد کــه اگــر مســائل فــوق رخ نمــی‌داد، چنان‌کــه از نوشته‌های پاتینجر برمی‌آید؛ اگر قشون دولت ایـران بـا رهبری مناسب و علم به جنگ و نظم در امر محاصـره هرات عمل می‌کرد، می‌توانست در عرض یـک روز یـا بیست و چهار ساعت آن شهر را فتح کنـد.
ارسال نظر